Wapengekletter met degelijke uitleg

Met Age of the Samurai bracht Netflix een gedramatiseerde documentaire uit. De zesdelige reeks bevat hele passages waar acteurs de Japanse geschiedenis acteren. De afleveringen zijn geen docudrama zoals het briljante Mindhunters waar geschiedenis de context vormt voor een spannende reeks. Docudrama is fictie en soms zelfs heel goede fictie. De gedramatiseerde documentaire bestaat uit docudrama zonder plot en dus re-enactments of ensceneringen met om de paar minuten montages van interviews met deskundigen en historici.

Het concept staat of valt met een aantal zaken die kenmerkend zijn. Ten eerste is er de kwaliteit van de historici. Ten tweede de coherentie van het scenario of eigenlijk beter gezegd van de narratieve aanpak. Ten derde de kwaliteit van de decors en de historische kostumering.

Coherent en ruim perspectief

Cruciaal voor dergelijke reeksen is dat de kijker ziet wat er gebeurde. Wat zien we hier? Is de vraag die we ons steeds moeten stellen. Een eventuele voice-over is er voor de duiding en niet voor het verhalen. Deze reeks doet dit voortreffelijk.

Het moet gezegd dat Age of the Samurai op al deze punten stukken beter is dan een langdradig gedrocht als Night Stalker (over een seriemoordenaar). Ook vermijden de regisseurs Carlos Henriques en Ryan Louagie de nationalistische propaganda die de andere gedramatiseerde Netflix-documentaire Ottoman ondraaglijk slecht maakte. De reeks geeft ook een veel coherenter en ruimer perspectief dan een andere Netflix-reeks Roman Empire. Ook dweept ze minder met het onderwerp dan een andere nieuwe top-docu-reeks The Lost Pirate Kingdom.

Niet het eurocentrische perspectief

Dus qua vorm en structuur zit the Age of Samurai bijzonder goed. Al valt op dat dezelfde militaire uitrusting en kostuums zeer vaak opnieuw worden gebruikt. De vechtscenes moeten niet onder doen voor films met grote budgetten. De choreografie is werkelijk subliem. Hoe zit het met het historische deel dat toch het belangrijkste is? De Sengoku-periode is de periode van permanente oorlogen tussen krijgsheren (daimyo’s) voor de periode van de shogunaten. Sengoku jidai wil ook zeggen ‘tijd van oorlogsvoerende staten’.

Het is ook de geschiedenis van het ontstaan van het shogunaat, dat de oudere lezers allicht kennen van de verfilming van James Clavell’s roman Shogun. Die roman vertelde een geromantiseerde versie van de avonturen van William Adams. The Needle-Watcher van Richard Blaker is een prachtige historische roman uit 1932 over deze historische figuur. De makers maakten bewust de keuze om niet het eurocentrische perspectief via zo’n Engelsman in Nederlandse dienst te kiezen. Ze kozen voor de klassieke Japanse visie op ‘de drie verenigers van Japan’.

De traditionele aanpak

Die zeer Japanse en centralistische of zeg maar imperialistische interpretatie hoeft geen probleem te zijn. Docu’s over Napoleon, Julius Caesar, Augustus, Alexander de Grote, Peter de Grote, Frederik de Grote of Willem van Oranje zijn bijna altijd in hetzelfde bedje ziek. De kijkers zien de verering van de drie warlords of daimyo’s die Japan verenigden en en passant gruwelijke misdaden tegen de mensheid pleegden. (Voor de invasie van Korea, zie ook mijn recensie van de strip over de zeeslag van No Ryang). Wat dit betreft lijken de makers zich trouwens meer te baseren op een zeer succesvol boek van Danny Chaplin met als titel Sengoku Jidai. Nobunaga, Hideyoshi, and Ieyasu: Three Unifiers of Japan uit 2018. Al is die groepering van de drie leiders zo’n beetje de traditionele aanpak.

De historici die vertellen zijn onder andere David Spafford (universiteit van Pennsylvania), Tomoko Kitagawa (Berkeley), de zeer productieve militaire historicus Stephen Turnbull (de auteur van de biografiën Tokugawa Ieyasu en Toyotomi Hideyoshi en vier diepgaande overzichten zoals Samurai Vs Ashigaru: Japan 1543-75, The Samurai Invasion of Korea 1592-98, Tanaka 1587: Japan’s Greatest Unknown Samurai Battle en Samurai Warfare) en Michael Wert (Marquette University). De acteur en scenarist Kanagawa Hironobu is ook een van de vertellers.

Gruwelijke tijden

Age of the Samurai gaat dus over een periode in de Japanse geschiedenis van voor het Japan zoals het Westen het vandaag kent. Het Japan dat zich isoleerde en enkel korte tijd met Nederlanders handelde via het schiereiland Dejima. Het Japan van de bloei van de klassieke kunst en cultuur. Wat dit betreft heeft de periode iets van de late Romeinse republiek met de Gracchi, Marius, Sulla, Pompeius, Caesar tot Augustus met zijn imperium en de Pax Romana. De disproportionele interesse van historici en het publiek voor deze periode vertoont vele gelijkenissen. Helaas ligt de nadruk bijna altijd op politieke moorden, veldslagen en veroveringen.

Ook The Age of the Samurai is een klassieke militaire en politieke geschiedenis.  Een van de minpuntjes is dat de motieven en de sociale achtergronden van bijvoorbeeld de boeddhische sekte van vechtmonniken Ikko-ikki niet grondiger en vanuit meer standpunten aan bod komt. Ook de ashigaru of Japanse musketiers komen slechts terzijde aan bod, al leggen de auteurs wel zeer goed uit hoe de ashigaru (reeds voor de introductie van de musket) de wijze van oorlogsvoeren veranderden van enkele tientallen samoerai naar duizenden infanteristen in geordende slagorde.

Zeer duidelijke infografieken

Eén grote fout in de documentaire is dat hij de Oda Nobunaga de eer toekent om de door de Portugezen ingevoerde vuurwapens (musketten en radslotpistolen) in het samoerai-arsenaal te hebben opgenomen. Deze innovatie was reeds voor Nobunaga een feit. Wat niet wegneemt dat ten tijde van Nobunaga de Japanners kanonnen en musketten op grote schaal gingen namaken, wat de invloed van de cavalerie en het klassieke samoeraizwaard katana beperkte (maar nooit zijn symbolische waarde afnam). Ook de onwaarschijnlijke carrière van Toyotomi Hideyoshi, van boerenafkomst tot de de facto heerser van Japan wordt zeer duidelijk uitgelegd. De nep-stamboom van Hideyoshi vormt dan een smakelijke anekdote.

De Azuchi Momoyamaperiode (1575-1600) was het tijdperk van Oda Nobunaga en Toyotomi Hideyoshi. Deze twee figuren komen ontzettend goed aan bod en de infografieken zijn zeer duidelijk. De periode is genoemd naar de locaties van de burchten van Oda (in Azuchi) en van Toyotomi (in Momoyama). Nadat Oda Nobunaga de laatste Ashikaga shôgun (Ashikaga Yoshiaki) in 1573 verslaat, ligt de weg open naar de annexatie van alle vorstendommen bij zijn domein. Dit is de zogenaamde eenwording van Japan. Nobunaga kent echter felle tegenstand van de boeddhistische Ikkôsekte.  Deze machtige en goed georganiseerde krijgermonniken vormden een ware staat in de staat.

Stabiliteit en relatieve vrede

Tegenstanders zoals Takeda Katsuyori komen echter veel minder uit de verf. De éénogige Date Masamune komt uiteraard wel aan bod omwille van de griezelige scene waar hij zijn eigen uitpuilende oog wegsneed omdat het zijn gezag ondermijnde. Niettemin is Masamune de enige die een beetje diepgang krijgt naast de drie tenoren. Na de dood van de op het einde paranoïde en gestoorde Hideyoshi begon de Edoperiode (ook wel Tokugawaperiode genoemd). Tokugawa bracht stabiliteit, relatieve vrede en een sterk centralistisch gezag.

Anderzijds wenden de makers hun ogen niet af van de gruwel en de mensenrechtenschendingen tijdens deze twee periodes. De inval in Korea onder Hideyoshi (om de daimyo’s bezig te houden buiten Japan na generaties van vechten) komt zeer accuraat in beeld. Toch geraakt de Chinese of Koreaanse kant van het verhaal een tikje ondergesneeuwd. De kijker moet ook beseffen dat dit alles zich afspeelde in dezelfde decennia als de Turkse massamoorden in Cyprus, Rhodos, Malta enzovoort. Dezelfde tijd als de Slag bij Lepanto of de godsdienstoorlogen in Frankrijk, de Nederlanden en het Heilig Roomse Rijk.

Kortom The Age of the Samurai: the battle for Japan is een steengoede docureeks, die een goede introductie geeft in het Japan in de vroegmoderne tijd. Een kijktip.