Zijn de Saoedi’s onze vrienden?

Het is een indrukwekkend werkstuk geworden, het boek Nos amis saoudiens van Audrey Lebel. Audrey Lebel is een onafhankelijke Franse journaliste, die onder meer schrijft voor Le Monde Diplomatique. In haar uitgebreide enquête onderzoekt ze de politieke, economische en culturele relaties tussen Frankrijk en Saoedi-Arabië, en het minste wat men kan zeggen is dat daar een geurtje aan hangt. En ook al gaat het boek specifiek over Frankrijk, het is duidelijk dat veel Europese landen met vergelijkbare uitdagingen te maken krijgen als het gaat over Saoedi-Arabië.

Vertrekpunt is het Saudi Vision 2030-plan van Mohammed bin Salman (MBS), de de facto leider van het land (officieel is dat nog steeds koning Salman). Het 2030-plan werd in Europa en de rest van het Westen voorgesteld als een groots plan dat Saoedi-Arabië zou omvormen van een reactionair wahabitisch land naar een vrij en democratisch islamitisch land. Maar het minste wat je kan zeggen is dat het plan weliswaar een grondige transformatie inhoudt van Saoedi-Arabië op diverse vlakken, maar het land gaat absoluut niet de weg van de democratie op. Integendeel, MBS regeert het met heel harde hand en de mensenrechtenschendingen zijn er schering en inslag.

Duur rijbewijs

Vrouwen mogen nu met de auto rijden? Audrey Lebel wijst er fijntjes op dat vrouwen wel zes keer meer moeten betalen voor een rijbewijs dan mannen. Er zijn nu cinema’s in het land, terwijl dat vroeger ondenkbaar was? Ja, maar een ticket voor een film kost omgerekend 17 euro, wat naar Saoedische normen echt duur is. Er worden nu ook toeristische visa toegekend? Ja, maar tegelijkertijd lanceerde het land de app Absher die de Saoedi’s toelaat de verplaatsingen van vrouwelijke toeristen na te gaan.

De auteur begint haar enquête met de militaire banden tussen de twee landen. Frankrijk heeft veel wapens geleverd aan Saoedi-Arabië terwijl dat land een vuile oorlog voerde in Jemen. Het argument dat Frankrijk niet verantwoordelijk is voor wat Saoedi-Arabië uitspookt met de wapens gaat niet op. Er zijn onderhoudscontracten verbonden aan de wapenleveringen, en regelmatig komen Saoedische militairen wapencursussen volgen in Frankrijk. Die cursussen verlopen in het Frans. Saoedische militairen volgen vaak eerst een cursus Frans om de militaire cursussen te kunnen volgen en Frankrijk redeneert dat zij op die manier dan de francofonie verspreidt in de wereld.

Met de mond belijden

Een van de Saoedische militairen die in Frankrijk is gepasseerd is Loujain al-Hathloul. Diens dochter werd in Saoedi-Arabië 1.001 dagen in de gevangenis gestopt en gemarteld omdat ze opkwam voor het recht voor vrouwen om met de auto te rijden. De zuster van de gevangene woont momenteel in Brussel, en begrijpt niet dat Frankrijk, een land dat in theorie de democratie verdedigt wereldwijd, zulke nauwe banden onderhoudt met een uitgesproken repressief regime. België komt wel meer aan bod in het boek. Zo is een bekend Belgisch bedrijf betrokken bij de opleiding in Frankrijk van Saoedische militairen.

Kan je het wel hard maken om de mythe te blijven verkondigen dat je een land bent dat de mensenrechten zou hebben uitgevonden, en tegelijkertijd wapens leveren aan een land dat de voeten veegt met diezelfde mensenrechten? Bij haar enquête ondervond Lebel dat de reactie steeds eruit bestond dat indien Frankrijk geen wapens zou exporteren, andere landen dat wel zullen doen. En daarbij denkt men natuurlijk in de eerste plaats aan de Verenigde Staten, en in de tweede plaats aan het Verenigd (soms toch) Koninkrijk en Duitsland. Sedert 2017 is Frankrijk wereldwijd de grootste wapenexporteur na de Verenigde Staten en Rusland, wat toch wel opmerkelijk is voor een land dat je anno 2023 moeilijk kan beschouwen als een grootmacht van eerste orde.

Wandaden en repressie

Sommige Saoedische praktijken van afgelopen jaren doen inderdaad de wenkbrauwen fronsen: in 2018 werd de Saoedische journalist Jamal Khashoggi vermoord en in stukken gehakt op het Saoedische consulaat in Istanboel (Turkije). Een paar dagen na de organisatie van het Davos van de woestijn (waarop heel wat enthousiaste Europese politici en bedrijfslui aanwezig waren) werden 200 Saoedische hoogwaardigheidsbekleders opgepakt onder het mom van strijd tegen de corruptie. (In werkelijkheid was het een operatie van MBS om potentiële tegenstanders te neutraliseren.) Ze werden vastgehouden in het Ritz-Carlton.

Ook de gewezen Libanese premier Saad Hariri kreeg ooit tijdens een bezoek aan Saoedi-Arabië huisarrest. De man kreeg het verwijt dat zijn grote bouwfirma Saudi Oger het niet zo nauw nam met de verplichte sociale verzekering van haar talrijke binnen- en buitenlandse werknemers, wat Saoedi-Arabië veel klachten vanuit het buitenland opleverde. Maar Hariri krijgt ook het verwijt dat hij pakken geld, dat de Saoedi’s hem hadden gegeven ten voordele van de Libanese soennieten, in eigen zak zou hebben gestoken.

Ondertussen werken er wel verschillende Franse PR-firma’s strategieën uit om het imago van Saoedi-Arabië in het buitenland op te poetsen. Ook het Belgische MSL, filiaal van het Franse Publicis, houdt zich bezig met dergelijke activiteiten. In de klassering van Reporters Sans Frontières van de persvrijheid wereldwijd bekleedt Saoedi-Arabië de 170ste plaats uit 180. Anders uitgedrukt, de persvrijheid is daar onbestaande, en MSL & co. hebben duidelijk nog veel werk voor de boeg.

Economie

En dan zijn er de economische banden met Saoedi-Arabië. Frankrijk plooit zich in twee om lucratieve deals te bekomen van Saoedi-Arabië, maar vist meestal achter het net, weet de auteur. Telkens een Franse president terugkeert van een handelsmissie richting het schiereiland, kondigt die in het vliegtuig aan dat de delegatie miljardendeals heeft gesloten. Vaak zijn het echter gewoon intentieovereenkomsten waaraan niemand een gevolg geeft. Britten en Duitsers gaan discreter te werk, en zouden daarom betere resultaten boeken. Franse ondernemingen vinden zichzelf heel interessant, maar vergeten dat zij wereldwijd vaak niet veel voorstellen, vervolgt de auteur.

Toen in de Verenigde Staten Joe Biden president werd, die moeilijk samen met MBS door één deur kan (terwijl diens voorganger Donald Trump goeie maatjes was met MBS), dacht Frankrijk dat het moment gekomen was om in het gat te springen, maar dat was buiten de waard gerekend. Volgens Lebel kijken de Saoedi’s gewoon neer op de Fransen, en nemen zij sommige andere Europese naties veel serieuzer. Precies omdat de Fransen zich als dweil laten gebruiken door de Saoedi’s, nemen de Saoedi’s hen niet ernstig.

Democratische, republikeinse, seculiere waarden?

En dan is er de Saoedische aanwezigheid in Frankrijk. Het bekende Institut du monde arabe (IMA) in Parijs blijkt grotendeels gefinancierd te worden door Saoedi-Arabië, terwijl het Museum of Modern Art in New York om principiële redenen geen geld aanvaardt van de Saoedi’s (wiens brood men eet,…). Voor IMA-baas Jack Lang (socialist en gewezen Franse minister van Cultuur) is er echter geen probleem. De Saoedische ambassade in Parijs blijkt niet in orde te zijn met de sociale zekerheid van haar lokaal aangeworven personeel, en een gewezen Saoedische werknemer van de ambassade is er ooit in geslaagd Filipijnse vrouwelijke slaven te laten overkomen naar Frankrijk.

Omgekeerd heeft de Alliance Française in de hoofdstad Riyad op verzoek van de Saoedische overheid haar instituut opgesplitst in een mannelijke en vrouwelijke vleugel, wat Frankrijk in geen enkel ander land doet, en wat uiteraard flagrant in strijd is met de democratische, republikeinse en seculiere waarden die Frankrijk beweert te verdedigen. Om de Saoedi’s niet tegen de haren in te strijken stuurt Frankrijk ook uitsluitend mannelijke militaire instructeurs naar Saoedi-Arabië, terwijl de militaire delegaties die de Verenigde Staten stuurt wel degelijk gemengd zijn.

Omerta

Tijdens haar ganse enquête heeft Audrey Lebel ondervonden hoe moeilijk het is om in Frankrijk informatie los te krijgen over de Frans-Saoedische betrekkingen. Vele politici, diplomaten, bedrijfsleiders en andere relevante instanties weigerden te antwoorden. Er heerst een soort omerta. Men loopt op eieren want men heeft schrik de Saoedi’s af te schrikken en zo contracten mis te lopen. Toen de kandidatuur van Saoedi-Arabië voor de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties besproken werd, waren onder meer België, Canada en Duitsland tegen. Voor Frankrijk was er dan weer geen probleem. En dat is typisch, stelt Lebel. Maar ondertussen stelt de Franse export naar Saoedi-Arabië (militair materiaal even buiten beschouwing gelaten) echt niet veel voor.