Zo win je een propagandaoorlog: over Sefton Delmer die Hitler te slim af was

Zo win je een propagandaoorlog beschrijft het levensverhaal van Sefton Delmer, een Engelsman van Australische afkomst die zijn sporen verdiende als stuwende kracht achter de Engelse ‘black propaganda’ tegen de nazi’s.

Met nepradiostations, echt nieuws, desinformatie en doelgerichte pamfletacties ondersteunde hij de geallieerde strijd tegen Adolf Hitler. Auteur Peter Pomerantsev verweeft de bijzondere biografie met eigen verhandelingen over desinformatie en moraliteit. Ook ziet hij parallellen met de propaganda rondom de Russische invasie in Oekraïne.

Een Duits-Engelse carrière

Denis Sefton ‘Tom’ Delmer groeit op in Berlijn aan het begin van de vorige eeuw. Zijn vader doceert er Engelse literatuur aan de universiteit. In 1914 maakt Delmer als scholier de massahysterie rond de oorlog persoonlijk mee. Als enige Engelse jongen in een Duitse omgeving wordt hij gepest door klasgenoten en berispt door volwassenen.

Na de door de Duitsers verloren loopgravenoorlog wordt Delmer freelance journalist en later aangeworven door de Britse krant Daily Express om het Berlijnse bureau te leiden. Dankzij SA-man Ernst Röhm verschaft hij zich toegang tot de hoogste nazikringen. Als enige buitenlander mag hij Hitler vergezellen tijdens diens verkiezingstournee.

Al in de eerste jaren na de machtsovername valt de Engelsman door kritische artikelen in ongenade bij de nazi’s. Hij moet uitwijken naar Frankrijk en later naar Engeland waar hij zich in eerste instantie niet echt welkom voelt.

Zijn loopbaan als correspondent zet hij voort in de Spaanse burgeroorlog. Hier bouwt hij een netwerk van Duitse vrijwilligers op waar hij later dankbaar gebruik van zal maken.

De oorlogsverklaring aan de nazi’s door Engeland en Frankrijk geeft een onverwachte draai aan zijn journalistieke loopbaan. Delmer mag van de Britse overheid een radiozender opbouwen die de Duitsers op het verkeerde been moet zetten.

Nepradio

Zijn zender wordt gemaskeerd met dezelfde herkenningsmelodieën als de staatszenders. Naast nieuws is er felle kritiek te horen op de corruptie van de politieke machthebbers. De ‘laksheid’ van de Wehrmacht, corruptie, vriendjespolitiek en zedeloze feestjes van nazicommandanten worden uitvoerig beschimpt.

De luisteraars menen te maken te hebben met een bezorgde Duitse patriot met een Berlijnse tongval die zich ‘der Chef’ noemt. De commentator lijkt alle misstappen van Hitler en consorten te kennen.

Door zijn vroegere werk als correspondent kent Delmer de zwakheden van de nazi’s. Informanten ter plaatse helpen hem met actuele berichten waarheid en leugen op geraffineerde wijze te verbinden. Der Chef wordt een van de populairste ‘binnenlandse’ politieke commentatoren op de korte golf.

Ondanks een schandaal rond pornografische uitingen door der Chef is, mag de Engelse kenner van het Duitse Rijk nog een stapje verdergaan. In 1943 ontstaat een nieuwe zender met desinformatie die kan worden ontvangen op de middengolf: ‘Soldatensender Calais’.

Duitsland lijdt zware nederlagen in de Sovjet-Unie en vanuit het Westen liggen de steden onder vliegtuigenbombardementen. Een ideale tijd voor ‘black propaganda’. De nieuwe zender van Delmer wordt nog populairder dan wijlen der Chef.

Bronnen

Pomerantsev is een goed verteller die de aandacht van de lezer vast weet te houden.

Het levensverhaal over de hoofdrolspeler is dan ook uitermate spannend. De auteur put uit een enorm aantal bronnen waarvan de belangrijkste Delmers twee autobiografische boeken Trail Sinister en Black Boomerang zijn die in de jaren zestig in het Duits werden gebundeld als Sefton Delmer: Die Deutschen und ich.

Ook de in 2008 door Karen Bayer geschreven Duitstalige biografie is een steunpilaar geweest voor het recent verschenen boek van Pomerantsev.

Filosofische uitstapjes

Naarmate het boek vordert, wijkt de auteur vaak af van de rode draad rond Delmer. Citaten en dagboekaantekeningen van beroemde en minder beroemde personen moeten het thema propaganda verder uitdiepen, maar komen niet echt uit de verf.

Omdat de titelvraag steeds weer wordt herhaald, krijgt de lezer het gevoel dat Pomerantsev met een naast familielid of vriend de zojuist gelezen tekst nog eens wil verwerken en bespreken. Soms leidt dit tot interessante inzichten, soms storen de filosofische uitstapjes.

Beoordeling

Hoewel de beschrijving anders doet vermoeden, bepekt de auteur zich slechts tot beknopte verhalen over zijn recente reportages in Oekraïne. De netwerken, middelen en strategieën van de Russische propaganda worden er niet in blootgelegd.

Vergelijkingen tussen de desinformatiecampagnes van het Kremlin en de propaganda van de nazi’s blijven steken in oppervlakkigheden. Omdat het historische verhaal over Delmer gedetailleerd is uitgewerkt, valt op dat aan uitleg over de recente Russische propaganda duidelijk te kort is gekomen.

Zo win je een propagandaoorlog is een goed geschreven boek. Het beschrijft het indrukwekkende levensverhaal van een in de vergetelheid geraakte journalist die door omstandigheden het brein werd achter een uitgebreid propagandanetwerk.

Wie een concreet antwoord zoekt op de vraag ‘Hoe win je een propagandaoorlog?’ zal bedrogen uitkomen. Voor alle anderen biedt het boek een boeiende biografie en een uitstekende opstap in de wereld van de ‘black propaganda’.