Nadat de preformateurs Magnette (PS) en De Wever (N-VA) vrijdag de handdoek in de ring hadden gegooid, blijkt de regeringsvorming terug op af te staan. Wij konden al reacties verzamelen bij Vlaams Belang en CD&V, maar bij de andere partijen lijkt dit moeilijker te liggen. Groen liet ons bij monde van Kristof Calvo weten geen commentaar te willen leveren. Onze pogingen om reacties te sprokkelen bij PVDA bleven onbeantwoord. Bij Open Vld, die nochtans een belangrijke rol hebben gespeeld bij het mislukken van de gesprekken, vingen we eveneens bot. Enkel bij N-VA wilden enkelingen, zij het off the record, wel iets kwijt. We trachten wat we opvingen samen te vatten.

Verbazing en ongenoegen over Lachaert (Open Vld)

Vooreerst valt op dat er enig onbegrip bestaat voor de acties van Egbert Lachaert. Hij klonk zijn partij onverbiddelijk vast aan de MR van Bouchez. In een interview met Doorbraak liet Servais Verherstraeten (CD&V) al verstaan dat de tendens om terug te plooien op politieke families over de taalgrens heen haaks staat op onze constitutionele realiteit. Hij acht dit vooral nadelig voor Vlaanderen.

Bij een bron uit de hogere regionen binnen de N-VA krijgen we te horen dat vooral het gezamenlijke persbericht met Groen-Ecolo verbaast. ‘Dat was een grote communicatieve blunder. Dat wekt de indruk dat Lachaert één of andere combinatie met Groen wenst op te zetten en dat lijkt een slecht idee. Dat hij zich niet van MR wil laten losweken, kan ik logischerwijs volgen, ook al kan je dat vanuit Vlaams standpunt betreuren. De voorstanders van een vrije markteconomie die wat Vlaamsgezind zijn, zitten nu bij de N-VA. Daardoor neemt binnen de Open Vld het gewicht toe van de meer belgicistische strekking. Die ziet ook dat ze zonder MR een kleine fractie zou zijn met twaalf zetels binnen een regering met voornamelijk een rood blok (29 zetels) en een N-VA met 25 zetels.’

De gezamenlijke actie met Groen ondermijnt Lachaerts positie. ‘Hij heeft die begrijpelijke logica zwaar gehypothekeerd door daar een communiqué samen met Groen aan vast te koppelen. Zijn verdediging zou veel sterker geweest zijn had hij die vergissing niet begaan.’

Tom Van Grieken vindt die band tussen Groen en Open Vld minder verbazingwekkend. Hij ziet hier eerder een samengaan van globalisten in. ‘Wanneer je het stemgedrag en de praat van sommige Open Vld’ers beschouwt, zou je soms denken dat ze bij de verkeerde partij zitten.’

Blauw-groene as niet leefbaar

Misschien speelt de neiging tot herfederaliseren een rol bij de band tussen de liberalen en groenen. Alexander De Croo pleitte in het verleden al vaker voor herfederaliseren. Lachaert mag dan wel bij zijn verkiezingscampagne voor het voorzitterschap een lans hebben gebroken voor verdere regionalisering, binnen de partij, en vooral het partijbestuur, vertegenwoordigt hij met dat standpunt een minderheid.

‘Je kan misschien wel een blauw-groene entente bespeuren die meer België wil,’ mijmert een bron uit het parlement. ‘Maar wanneer Lachaert over andere thema’s een akkoord wil maken met Groen, gaat hij toch wel héél veel moeten laten vallen uit zijn blauwe programma. Een minder Vlaamse stem laten horen zal binnen Open Vld wel verteerbaar zijn, maar het blauwe laten verbleken is waarschijnlijk een stap te ver. Ik zie dus in die belgicistische entente geen basis voor een federaal beleid.’

Minderheidsregering geen optie

Ondertussen suggereerde Herman Matthijs de mogelijkheid om met de bubbel van vijf van de preformateurs naar de Kamer te trekken om als minderheidsregering steun te vragen van Vlaams Belang en/of PVDA. Tom Van Grieken liet al verstaan dat Vlaams Belang niet geneigd is om PS-ministers in het zadel te hijsen.

Ook onze bron binnen N-VA ziet hier geen heil in. ‘Je mag niet vergeten dat een combinatie met de PS op zich al niet evident is. Wanneer je dan nog eens permanent stemmen moet gaan lenen om tot een meerderheid te komen, heb je een regering zonder slagkracht. Dan ben je voortdurend afhankelijk van de willekeur van anderen die geen verantwoordelijkheid voor het beleid moeten opnemen. Dat zou een zeer wankele constructie zijn. Daar komt nog eens bij dat de PS nooit in een formule gaat stappen waarbij gedoogsteun van Vlaams Belang een rol speelt.’

Dubbeldemocratie België

‘Daarmee komen we aan de kern van het probleem: de vaststelling dat er in België geen normale werkende meerderheden kunnen gevormd worden’, concludeert onze N-VA-bron. ‘Voor ons is dat geen bijzondere vaststelling. Dat probleem wordt alleen maar moeilijker.’

‘In 2010 hebben we lange en moeilijke onderhandelingen gehad. Ondertussen hebben we formules met regeringen in lopende zaken, noodregeringen die het vertrouwen krijgen maar eigenlijk geen meerderheid hebben… Alle onuitgegeven en nooit eerder uitgeprobeerde formules passeren de revue. Matthijs voegt daar nu ook nog een gewone minderheidsregering aan toe… Men is op zoek naar de kwadratuur van de cirkel. In normale omstandigheden is het al niet makkelijk om een meerderheid te vinden. In een dubbeldemocratie als België is dat extra moeilijk.’

‘Het federale niveau is niet geschikt om serieuze bevoegdheden op te concentreren. Je kan zonder werkbare meerderheid geen beleid voeren. Dat besef was blijkbaar toch doorgebroken bij de PS, maar de liberalen en de groenen zijn nog niet tot dat inzicht gekomen.’

Katten in het nauw maken rare sprongen

De datum van 17 september werd altijd als cruciaal vooropgesteld voor de regeringsvorming. Die nadert nu met rasse schreden. Het wordt stilaan moeilijk om nieuwe verkiezingen te vermijden.

Binnen N-VA lijkt dat echter nog geen uitgemaakte zaak. ‘Het duurt nog een maand eer we daar zijn. Een maand geleden werd het onmogelijk geacht dat PS en N-VA zouden kunnen bewegen. Ondertussen zitten we aan de andere kant van die berg, al zitten we terug in het dal. Maar onderschat de creativiteit van politici niet, zeker niet als ze in het nauw zitten. Voor sommigen is het idee van nieuwe verkiezingen zo angstwekkend dat het inspirerend zou kunnen werken. Maar als je de wetmatigheden van de logica volgt dan heb je de indruk dat zo stilaan alles uitgeprobeerd is en mislukt. Maar ik zou tot 17 september niets uitsluiten.’

17 september

Dubbeldemocratie België: onmogelijke regeringsvorming