Twee weken lang blikt de Doorbraak-redactie in een aantal eindejaarsinterviews terug én vooruit. Wat waren de meest spraakmakende trends en gebeurtenissen van het voorbije jaar? En wat brengt 2023 ons? Gaande van de gruwel in Oekraïne over de migratiecrisis of de politieke chaos in eigen land tot de toekomst van onze landbouw. Vandaag: gewezen Europarlementariër Dirk Sterckx (Open Vld).

Na twee mandaten als Europarlementslid trok Sterckx in 2011 de deur van de actieve politiek definitief achter zich dicht. Eerder al had hij er een mooie carrière opzitten als journalist bij de VRT, waar hij onder meer nieuwsanker en chef nieuws was. Sterckx zetelt tot vandaag in het partijbestuur van Open VLD – al maandenlang in het oog van de storm – en blijft ook een licht kritische Europa-believer. ‘De EU is een uniek – en dus lastig – politiek experiment. Dat mogen we nooit vergeten.’

U bent er intussen 11 jaar weg en kan dus in alle onafhankelijkheid oordelen: welk rapport krijgen de EU in het algemeen en het EP in het bijzonder na dit bijzonder bewogen jaar? Waar staat het Europese project vandaag, politiek én maatschappelijk?

Dirk Sterckx: ‘Hét scharnierjaar was 2008, toen de financiële crisis losbarstte. De euro stond toen heel zwaar onder druk, terwijl net die eenheidsmunt Europa ook samenhoudt en de lidstaten verplicht om samen aan de kar te trekken. Na 2008 was het uiteraard vooral in Griekenland alle hens aan dek, maar ook België deelde toen stevig in de klappen, omdat enkele banken hier dreigden te kapseizen. Vandaag heb ik het gevoel dat die eurocrisis tot een versterking van de Europese samenhang heeft geleid. Er is een betere basis gelegd onder de interne markt, zelfs geen enkel euroscepticus zou die vandaag nog willen opgeven.’

Oekraïne

Die interne markt is vooral een economisch gegeven. Is er Europa er de voorbije tien jaar ook als tot de verbeelding sprekend politiek project voldoende op vooruitgegaan?

‘Ik denk het wel. De Eurocrisis heeft aangetoond dat de EU-lidstaten ook in bijzonder lastige omstandigheden toch aan elkaar kunnen blijven hangen. Ze hebben intussen ook bewezen dat ze bereid zijn om de controle van de Europese Commissie – bijvoorbeeld op de nationale begrotingen – te aanvaarden. Recenter nog heeft de pandemie ook aangetoond dat ook bij andere, echt grote crises vooral naar Europa wordt gekeken om de interne markt volop uit te spelen. In dit geval dus met het oog op de aankoop van de vaccins.’

‘Idem dito voor de oorlog in Oekraïne, waar de Commissie een belangrijke rol speelt in de logistieke coördinatie en bij het uitvaardigen van de sancties. We merken overigens dat almaar meer landen aansluiting zoeken tot de EU. Eigenlijk zie ik de voorbije decennia dus toch een rode draad van geleidelijke stapjes vooruit.’

Wereldvisie

In 2011 parafraseerde u in een afscheidsinterview zelf nog gewezen premier Jean-Luc Dehaene: ‘Europa dreigt het Bokrijk van de wereld te worden’. Waar staat Europa vandaag dan voor?

‘Ik sta eigenlijk nog altijd achter die uitspraak. In de eerste plaats omdat we letterlijk een gemiddeld ouder continent zijn, en we hier ook veel meer uitgeven aan sociale ondersteuning dan pakweg de VS, India of China. Dat maakt ons deels ook kwetsbaarder. Ons democratisch systeem zorgt er daarnaast ook voor dat we er veel langer over doen om beslissingen te nemen dan autocratische staten, die geen rekening moeten houden met allerlei tijdrovende procedures.’

‘We hebben ook een wereldvisie die op zijn minst niet door iedereen gedeeld wordt, dat hebben we de voorbije maanden mogen ondervinden. Dat alles maakt het doorgaans een stuk lastiger voor de EU. Daar staat dan wél tegenover dat we wel nog altijd het grootste handelsblok ter wereld zijn. En vooral: ik leef toch liever in onze democratie dan in een autocratie waar ik achter de tralies vlieg, of erger, omdat ik protesteer tegen het beleid.’

Negatief beeld

Pleit u dan toch vooral voor nog meer politieke integratie?

‘Ik denk effectief dat we geleidelijk in die richting zullen evolueren. De politieke samenwerking binnen de EU anno 2022 is veel intenser en diepgaander dan enkele decennia geleden.’

Tegelijk groeit ook de negatieve perceptie bij het brede publiek rond de EU, hoe komt dat?

‘Enerzijds worden flink wat belangrijke Europese beslissingen later door de lidstaten zelf in beleid omgezet, waardoor de burger vaak niet beseft dat het oorspronkelijk wel degelijk Europa was dat aan de basis lag van een bepaalde beslissing. Omgekeerd hebben politici ook de neiging om naar Europa te wijzen wanneer ze lastige beslissingen moeten nemen.’

‘Of ze lichten het nationale parlement gewoonweg onvoldoende in over beslissingen die op Europees vlak genomen werden, of die daar op tafel liggen. Men heeft het vaak over een Europees democratisch deficit, wel, dat zit in mijn ogen vooral daar. Last but not least: als burger zijn we vaak ook te ongeduldig. Ingewikkelde beleidsdomeinen en complexe uitdagingen vragen nu eenmaal veel tijd en geduld.’

Energieprijzen

Laat het ons even concreet maken: het hele circus rond de maatregelen om de energieprijzen in toom te houden, kan u toch bezwaarlijk een toonbeeld van transparantie en efficiëntie noemen?

‘Nee, maar dat is nu net omdat de Europese Commissie op vlak van energiebeleid weinig bevoegdheden heeft. Het waren de lidstaten die hun energiemix en de bevoorradingszekerheid ook zelf wilden kunnen blijven bepalen. Nu merken we plots dat we flink gebaat zouden zijn met meer Europese bevoegdheden op dat vlak, maar die beslissing ligt dus wel degelijk bij de lidstaten. Niet bij de EU.’

U kan toch niet ontkennen dat het beleid van de voorbije maanden vooral een weinig fraaie illustratie van achterkamertjespolitiek was?

‘Dat is juist, maar we moeten ook durven inzien dat het Europese gebouw gewoonweg niet af is. Dat zal wellicht ook nooit het geval zijn, maar veel meer nog dan andere politieke constructies was en ís de EU een uniek – en dus lastig – politiek experiment. Daarnaast merk ik ook dat de meeste nieuwsredacties amper nog investeren in Europa-berichtgeving, waardoor het grote publiek vaak ook niet goed geïnformeerd wordt. Ik heb echt niet het gevoel dat het achterkamertjesgehalte op EU-niveau groter is dan binnen de nationale politiek.’

Green deal

Vanwaar dan toch die groeiende afkeer voor ‘Europa’ bij heel wat mensen?

‘Zoals ik zei: deels ligt dat aan de nationale politici – die vaak ook zelf niet overtuigd zijn van de noodzaak van een sterke, geïntegreerde politieke unie – deels ligt het ook aan de afstand en de desinteresse.’

Ok, maar u kan moeilijk ontkennen dat pakweg de zogenaamde green deal geen bijzonder verregaande impact op burgers én bedrijven zal hebben. Hebben we als burger of bedrijf dan ook niet het recht om daar meer inspraak in te eisen?

‘Ik begrijp wat je bedoelt, maar tegelijk vind ik dat net een mooi voorbeeld van een discussie die we op Europees niveau moeten voeren. Sommigen vinden dat we effectief te snel gaan en ons vooral uitsloven om het beste jongetje van de groene klas te worden. Voor anderen gaan we dan weer niet snel genoeg.’

‘Ik geef grif toe dat het enthousiasme voor die recente klimaatmaatregelen niet in alle lidstaten even groot is, maar er is wel uitvoerig over gedebatteerd en vervolgens is er in het Europees Parlement ook op democratische wijze over gestemd. En laten we eerlijk zijn: ons land had géén standpunt, en heeft zich ook niet uitgesproken. Alleen verdwijnt het probleem daardoor uiteraard niet zomaar.’

Moet de EU dan zo nodig ook nog eens haantje de voorste spelen en bijvoorbeeld ook het Europese bedrijfsleven extra hard treffen door bedrijven te laten betalen voor hun CO2-uitstoot?

‘Ik zal niet ontkennen dat ook ikzelf soms vragen heb bij de snelheid van de maatregelen die nu op tafel liggen, maar ik ben te weinig energiespecialist om daar echt een gefundeerd oordeel over te kunnen vellen. Tegelijk stelt de huidige energiecrisis de zaken natuurlijk extra op scherp. Ik stel bijvoorbeeld vast dat ook de Chinezen de voorbije jaren zeer zwaar zijn gaan investeren in de vergroening van hun economie, en dat ze daarvoor ook heel goed naar Europa kijken.’

‘Wij lopen hier voor, dat klopt, maar ik ben ervan overtuigd dat enkel een versnelde energie-omslag Europa kan helpen om op langere termijn zijn toonaangevende positie op economisch vlak te behouden. We zullen het sowieso moeten hebben van evenveel economische meerwaarde op basis van een fors verminderd energiegebruik. Het idee alsof Europa nu vooral de burger pest, lijkt me te kort door de bocht: nemen we nu geen verregaande maatregelen, dan vrees ik dat we binnen pakweg tien jaar nog veel doortastender zullen moeten optreden.’

Landbouwbeleid

Blijft natuurlijk de vaststelling dat heel wat burgers financieel zwaar in de klappen dreigen te delen door het huidige beleid?

‘Dat is juist. Sommige mensen dreigen uit de boot te vallen, terwijl we er in Europa gemiddeld genomen net beter in slagen dan elders om mensen aan boord te houden. Vandaar ook mijn pleidooi voor meer Europese politieke integratie. Die kan ertoe bijdragen dat een aantal grote actuele problemen– gaande van het gezondheidsbeleid over de energiebevoorrading en het klimaat tot migratie – doeltreffender worden aangepakt.’

‘Op sommige vlakken hebben we dus méér Europa nodig, op andere vlakken mag het misschien net iets minder zijn. Ik denk dan concreet aan het landbouwbeleid, waar je sommige beslissingen misschien beter opnieuw op nationaal of lokaal niveau kan nemen. Ook een Europese sociale zekerheid bijvoorbeeld lijkt me niet echt realistisch.’

Belgische begroting

Datzelfde Europa kwam enkele weken geleden bijzonder kritisch uit de hoek over de federale begroting. Vooral het gebrek aan fundamentele hervormingen daarin kreeg een stevige onvoldoend. Uw partij is al ruim 20 jaar mee aan de macht op federaal vlak, en draagt op dat vlak dus ook een zware verantwoordelijkheid?

‘Dat is een blijvend probleem, dat klopt, en ik denk dat wij daar effectief ook een deel van onze verantwoordelijkheid in dragen. Ik heb dat ook in het partijbestuur al meermaals aangestipt: als Vlaamse liberalen staan wij vaak alleen met standpunten rond hervormingen die naar mijn gevoel nochtans behoorlijk logisch zijn. Waardoor we de voorbije regeerperiodes effectief geen consistente hervormingen hebben kunnen doorvoeren.’

Waarom worden er dan in de regeerakkoorden die aan de vorming van die regeringen voorafgaan geen duidelijker afspraken gemaakt over die noodzakelijke hervormingen?

‘Het is duidelijk dat er een probleem is met de wijze waarop dit land bestuurd en georganiseerd wordt. De huidige structuur is te duur en te weinig efficiënt. En dat geldt overigens niet enkel in de relaties tussen de federale en en de regionale overheden, ook op lokaal en provinciaal niveau is er te weinig efficiëntie.’

‘Nu, wat betreft het federale niveau: ik denk dat de situatie tot voor covid aanvaardbaar was – ook niet echt goed dus – maar dat de pandemie een bijzonder zware impact heeft gehad.’

Hervormingen

Diepgaande hervormingen op vlak van het pensioensysteem of het arbeidsmarktbeleid dringen zich toch al minstens tien jaar op? En telkens opnieuw slaagt de federale regering er niet in om bepaalde taboes te doorbreken: hoe raken we daar dan ooit uit?

‘Eerlijk gezegd, ik zie het ook niet meteen. Wat ik wél zie, is een trend waarbij burgers en bedrijven almaar meer op de overheid rekenen om problemen op te lossen. Aan de basis bestaat er ook niet de minste bereidheid om iets op te geven, wel integendeel. Die trend kost dus handenvol geld. Maar wie op de politiek rekent om die mentaliteit te veranderen, vergist zich schromelijk: de politiek is in deze kansloos.’

Maakt u er zich als gewezen politicus nu niet iets te gemakkelijk van af?

‘Toch niet, dit is geen kwestie van een bepaalde politieke cultuur, dit is een veel bredere tijdsgeest. Het is ook lang niet enkel een kwestie van politieke moed, het gaat ook om macht, of eerder het gebrek daaraan. De verregaande versnippering zorgt ervoor dat we geen grote partijen meer overhouden die lastige beslissingen echt kunnen doorduwen.’

‘Er is wel een centrumrechts blok in Vlaanderen, dat klopt, maar de onenigheid tussen de Vlaamse partijen in de vorige regering Michel heeft nu net bewezen dat zelfs een stevig ideologisch blok binnen die regering niet volstond om ook nog echt de richting aan te geven. Tot voor enkele decennia had je in Vlaanderen een partij zoals de CVP die dat wél kon doen.’

‘Ook een partij zoals N-VA vandaag is niet voldoende sterk meer om echt een compromis af te dwingen bij de coalitiepartners. Er wordt nu vaak verwezen naar de onoverbrugbare ideologische kloof tussen N-VA en PS, maar Jean-Luc Dehaene heeft ooit wel nog grote hervormingen doorgeduwd in een regering met de PS. Was dat toen een andere PS?’

Defaitisme

Wellicht niet, maar Dehaene heeft een aantal grote hervormingen wel afgekocht met stevige belastingverhogingen?

‘Dat beleid herhalen we best niet. Dehaene heeft ook en vooral onder druk van Europa moeten hervormen, bijvoorbeeld om België klaar te stomen voor de invoering van de Euro. Het zou me niet verbazen dat er in dit land op termijn opnieuw diepgaande hervormingen zullen komen onder druk van Europa en van de financiële markten.’

Heeft u het gevoel dat er binnen uw partij almaar meer defaitisme heerst, vanuit het gevoel dat we er echt niet meer uit raken?

‘Dat niet, maar wel flink wat frustratie over het feit dat het maar niet lukt. Maar nogmaals, politiek is nu eenmaal macht, en zonder die macht krijg je dat niet gerealiseerd.’

Moet je dan als partij die ook de eerste minister levert gewoon niet de moed hebben om een bepaalde visie of aanpak door te duwen?

‘Dat wil ik wel nog eens zien: welke partij zou nu door de kiezer beloond worden omdat ze echt voet bij stuk houdt, en desnoods de regering laat vallen?’

Wat is het alternatief, je kiezerspubliek nog verder zien afkalven? Hoeveel Vlaamse ondernemers zouden de voorbije jaren Open Vld al niet de rug hebben toegekeerd?

‘Wellicht behoorlijk wat, dat geef ik graag toe, maar gelukkig heb ik me persoonlijk nooit over de partijstrategie moeten buigen. Maar dat het momenteel behoorlijk lastig is, daar moeten we niet flauw over doen. Dit gezegd zijnde: de verhoging van het minimumpensioen wordt nu steevast in de markt gezet als een overwinning voor de PS. Persoonlijk ben ik er nochtans van overtuigd dat ook een zeer groot aantal zelfstandigen er de vruchten van zal plukken.’

2024

Een wat lagere profileringsdrang is natuurlijk min of meer het lot van de partij die de premier levert. Zou u – met wat u nu weet en bij eenzelfde verkiezingsresultaat in 2024 – uw partij opnieuw aanraden om de post van eerste minister op te eisen?

‘Met wat ik nu weet, zou dat wellicht niet mijn eerste vraag zijn. Het probleem vandaag is dat ook toppolitici van regeringspartijen bepaalde akkoorden binnen de regering afvallen. Dat is toch redelijk ongezien. Dat geldt voor iemand als Georges-Louis Bouchez – die puur politiek bekeken nochtans een interessante figuur is – maar net zo goed voor Paul Magnette. Zo wordt het wel héél moeilijk om nog aan politiek te doen: wie het compromis niet durft te verdedigen, verzwakt finaal het geheel.’

‘Op termijn leidt dat tot een politieke stilstand zoals we die nu al jarenlang kennen in dit land. Bovendien heeft propaganda op maat de voorbije jaren ook veel aan belang gewonnen, met dank aan de technologische evoluties. Je krijgt dus een ander soort politiek – met veel meer vluchtigheid, maar ook met meer emotie en angst – wat vooral in het nadeel speelt van de gevestigde partijen die net die emoties een stuk minder durven en kunnen bespelen.’

Over angst gesproken: hoe groot is de angst voor 2024 binnen uw partij?

‘Ik denk dat flink wat mensen echt ongerust zijn, zeker na de laatste peilingen. We zitten als partij ook in een bijzonder moeilijke situatie, maar anderhalf jaar is natuurlijk nog een eeuwigheid in de politiek. Tegelijk moeten we realistisch zijn: ik vrees dat we voor enkele lastige jaren staan. Het grootste gevaar is wellicht dat we steeds minder talentvolle mensen bereid gaan vinden om zich politiek te engageren en hun nek uit te steken.’

2008

Dirk Sterckx (Open Vld): ‘Onze mensen zijn ongerust, zeker na de laatste peilingen’