Onze veiligheids- en hulpdiensten hebben nood aan een degelijk beveiligd en robuust communicatienetwerk aangepast aan de 21ste eeuw. Probleem: de federale overheid verkiest, met goedkeuring van de deelstaten, commerciële belangen boven de veiligheid van de samenleving. Bovendien zorgt dit dossier voor een splijtzwam binnen de N-VA: minister-president Jan Jambon staat lijnrecht tegenover Antwerps burgemeester Bart De Wever. Dat blijkt uit onderzoek van Doorbraak.

Vanaf 1 september verliezen de 5G-netwerken van de Antwerpse politie, brandweer en het Antwerps Havenbedrijf, evenals dat van de Brusselse politie, hun licentie om gebruik te maken van de 700 Mhz band voor hun communicatienetwerk. Daardoor bestaat het risico dat tijdens crisismomenten de hulpdiensten doof en blind op het terrein achterblijven.

Voorgeschiedenis: het ASTRID-netwerk

Om het volledige dossier aanschouwelijk te maken moeten we even terug in de tijd. Na de aanslagen in Zaventem en Maalbeek van 22 maart 2016 ging het radiocommunicatienetwerk van de veiligheidsdiensten – ASTRID – als eerste volledig plat. Nadat ook de GSM-netwerken die dag overbelast raakten, bleken de veiligheids- en hulpdiensten niet meer te kunnen communiceren. Het crisiscentrum was zelfs aangewezen op de beelden van de satellietwagens van de televisienieuwsdiensten om op de hoogte te blijven van wat er gaande was. Een onaanvaardbare situatie.

Dat ASTRID zo snel door de knieën ging was te wijten aan het feit dat de jongere generatie politiemensen onvoldoende op de hoogte was van het functioneren van het systeem. In plaats van de oproepknop ingedrukt te houden om een prioritaire verbinding te bekomen, bleven ze die knop herhaaldelijk indrukken. Gevolg: overbelasting van het netwerk en een fatale crash van het systeem.

ASTRID, dat uitgebaat wordt door de NV ASTRID, een overheidsbedrijf met wettelijk monopolie, heeft bij flink wat gebruikers -ongeacht de leeftijd- een twijfelachtige reputatie. De technologie is verouderd, niet gebruiksvriendelijk en intussen achterhaald door de veel bredere mogelijkheden van hedendaagse mobiele oplossingen.

De toekomst: Minerva

Antwerpen koos voor de vlucht vooruit. In 2020 gaan de Antwerpse lokale politie en brandweer samen met het Antwerpse Havenbedrijf in zee met het kleine data- en technologiebedrijf iSea. Ze vragen hen of het mogelijk is een privaat, particulier netwerk op te zetten dat grondgebied dekkend is én veilig en operationeel blijft tijdens rampen en crisissituaties. Graag via 5G, want het vlot versturen van real-time video en andere data moet mogelijk zijn. De nood- en veiligheidsdiensten willen via het netwerk toegang tot de vele beveiligingscamera’s en willen over het netwerk ook drones kunnen inzetten.

iSea neemt de uitdaging aan en slaagt er in een betrouwbaar en crisisbestendig netwerk uit te bouwen. Ze maken hierbij gebruik van de 700 Mhz-band. Die werd vroeger gebruikt voor digitale televisieuitzendingen maar was sinds enkele jaren vrijgekomen, althans in Vlaanderen.

De netwerken zijn afgeschermd van het publieke internet, waardoor ongewenste toegang en hacking quasi onmogelijk zijn. Omdat enkel de veiligheids- en hulpdiensten er gebruik van maken, is het ook onmogelijk dat er overbelasting optreedt zoals op publieke netwerken. Minerva maakt gebruik van apparatuur van Ericsson. Niet onbelangrijk, want de 4G-infrastructuur waar Blue Light Mobile van ASTRID op draaide, maakt nog steeds gebruik van apparatuur van het Chinese Huawei en ZTE. Die hebben toegang voor updates en kunnen zo meeluisteren en aan datamining doen. Ook het op afstand aan en uitschakelen van de apparatuur behoort tot de mogelijkheden.

Minerva wordt op 20 oktober 2020 trots door Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) voorgesteld aan de pers. Antwerpen mag zich nu een pionier noemen op het gebied van de 5G-technologie. Bijkomend voordeel: dit netwerk draait op een fractie van de operationele kost van de ASTRID-diensten. Met andere woorden: iedereen content. Zo content, dat het zelfs in Brussel opvalt. iSea mag een gelijkaardig netwerk opzetten voor de veiligheidsdiensten van het Brussels Gewest. Ook daar functioneert de nieuwe technologie naar ieders tevredenheid.

Einde van een sprookje

En nu zijn we terug bij het begin van ons verhaal. Het Antwerpse Minervaproject en de Brusselse tegenhanger dreigen vanaf 1 september offline te gaan. De 700 Mhz-band, waarop die netwerken draaien, werd opgenomen in de door de federale regering uitgeschreven 5G-veiling en voor welgeteld 286 miljoen euro voor 20 jaar verpacht aan vier commerciële spelers: Proximus, Orange, Telenet en nieuwkomer Citymesh. Vanaf 1 september mogen zij hun bandbreedte innemen en moeten de netwerken van de veiligheids- en hulpdiensten in Antwerpen en Brussel dus oprotten.

Dat de 700 MHz-band mee in de veiling zat, is niet verwonderlijk en overigens door Europa opgelegd. Dit zijn frequenties waarmee de operatoren het makkelijkst (lees: het goedkoopst) goede dekking kunnen realiseren. Niets bepaalt dat alle frequenties louter naar commerciële spelers moeten gaan. Dát is een bewuste politieke keuze van de federale regering, en meerbepaald van voormalig minister van telecommunicatie Alexander De Croo. De 700 MHz-licentievoorwaarden voorzien weliswaar enkele voorrangsrechten, maar enkel voor ASTRID en niet voor Minerva. De vraag is nog of, en zo ja, wanneer ASTRID hiermee aan de slag gaat. Op dit vlak heeft ASTRID, in tegenstelling tot de netwerken in Antwerpen en Brussel, nog niets op het terrein bewezen. En toch is ook dit monopolie al op voorhand vastgelegd. Quid grondwettelijk recht op gelijke behandeling voor iedereen? Quid Europese plicht tot non-discriminatie bij het veilen van frequenties? Quid restricties op staatssteun?

Onvrede en Omerta

Het bevragen van de betrokken partijen liep tijdens het onderzoek niet vlot. Op het kabinet van burgemeester Bart De Wever beweert de woordvoerder dat hun diensten dit dossier niet hebben opgevolgd. Wij weten echter uit goed ingelichte bronnen dat er harde woorden vielen binnen de N-VA. Het kabinet van Jambon stond namelijk lijnrecht tegenover dat van De Wever in dit dossier. Op het overlegcomité van 26 november keurde Jambon – dik tegen de zin van voorzitter De Wever – de opname en voorwaarden van de 700 MHz-band in de 5G-veiling mee goed. Sommigen beweren dat dit voor een verkilling van de relatie tussen beide Antwerpse N-VA-kopstukken heeft gezorgd.

Bij de Antwerpse politie weigert men elke commentaar op dit heikele dossier. Zij verwijzen naar de bevoegde kabinetten voor verdere uitleg. Iedereen zwijgt dus en hoopt dat dit veiligheidsdebacle toegedekt blijft. Want daar kan je van spreken: een veiligheidsdebacle. Op het moment dat er een ware drugsoorlog aan de gang is in Antwerpen komt het Minerva-netwerk goed van pas. Meer zelfs, het is onmisbaar.

Bij iSea levert men ook geen commentaar. Zij bekijken achter de schermen de technische opties om te zien of en hoe het netwerk operationeel kan blijven.

Wie wel iets kwijt wil, is de aan het Clingendael Institute verbonden expert Cybersecurity Kenneth Lasoen. ‘Dit dossier is het verhaal van een gemiste kans. Het is eigenlijk een drama dat een goed functionerend en uitstekend beveiligd netwerk plaats moet ruimen voor commerciële spelers die andere belangen hebben dan de veiligheid van de bevolking. 3en goed beveiligd communicatienetwerk is ook een essentiële aanbeveling van de Commissie Terreur. Ook de incidenten van de laatste tijd tonen dit pijnlijk aan. Defensie werd gehackt, evenals Binnenlandse Zaken. Recent ging de kanselarij van de premier voor de bijl. Op internationaal niveau kunnen we ons, als gastland van de EU en de NAVO, dit soort blunders eigenlijk niet langer permitteren.’

‘De Minerva-oplossing is robuust en blijkt ook best betaalbaar te zijn. De operationele kost van dit netwerk zou, indien uitgerold over het hele grondgebied, neerkomen op zo’n 250 miljoen euro over 20 jaar. Het overheidsbedrijf ASTRID zou graag een oplossing aanbieden, maar ik vang op dat zij denken aan een totaal budget van één miljard over dezelfde periode. Dat komt op rekening van de federale overheid en de lokale besturen, die de abonnementen zullen moeten betalen. Met andere woorden: de belastingbetaler zal hiervoor opdraaien. Als ASTRID er al in slaagt om dezelfde kwaliteit te leveren als de huidige netwerken in Antwerpen en Brussel, zal dat een aanzienlijk hoger prijskaartje met zich meebrengen.’

Wat is er mogelijk?

Er zijn nog verschillende mogelijkheden om het bestaande Minerva-netwerk te redden. Een eerste mogelijkheid is dat de Minerva-SIM-kaarten gebruik blijven maken van het 700 MHz-spectrum met toestemming van (één van de) netwerkoperatoren die de veiling gewonnen hebben. In een overgangsperiode is dit het eenvoudigste scenario. Dat brengt echter de beveiliging in het gedrang, omdat ze zo weer gebruik maken van een publiek netwerk. Die commerciële abonnementen gaan veel duurder uitvallen dan de huidige oplossing.

Een tweede mogelijkheid is om te migreren naar een naburig spectrum. Aan de rand van de 700 MHz-band is er namelijk wat ruimte die internationaal gereserveerd is voor veiligheidsnetwerken. Daar is het probleem dat die beperkte ruimte waarschijnlijk niet volstaat voor volle operationele functionaliteit. Daarbij komt dat de normale radio’s voor de 700 MHz-band niet zijn uitgerust om in dit spectrum te werken. Zowel Nokia als Ericsson brengen binnenkort waarschijnlijk toestellen uit die dat wel aankunnen. Die zullen echter aanzienlijk duurder zijn dan de toestellen die momenteel gebruikt worden.

De vraag is wat men in Antwerpen en Brussel nu gaat doen. De actualiteit, met de drugsoorlog die gevoerd wordt in bepaalde Antwerpse wijken en de haven die een spil blijkt te zijn in de internationale drugshandel roept in elk geval op tot actie.

Wordt ongetwijfeld vervolgd.

700 mhz band

Performant 5G netwerk van Antwerpse en Brusselse politie moet wijken voor commerciële belangen