De Nederlandse de katholieke priester Wouter Lutkie (1887-1968) was een persoonlijke vriend van de Italiaanse fascistenleider Mussolini. Lutkies eigen tijdschrift Aristo-, met ook in Vlaanderen heel wat lezers, verscheen van 1930 tot 1965. Met een oorlogsonderbreking: het werd in 1943 door de Duitse bezetter verboden. Dit is deel 2 van ons gesprek met Willem Huberts, de biograaf van Lutkie.

Opvallend is de Heel-Nederlandse overtuiging van Wouter Lutkie. Fascisten in België, die zichzelf zo noemden zoals bv. Paul Hoornaert van het Nationaal Legioen, waren strikte staatsnationalisten en moesten niets hebben van Nederland, laat staan van een staatkundig samengaan. Hoe verklaar je dat?

‘Ik betwijfel of men Lutkie kan beschouwen als een ‘Heel-Nederlander’ of als een ‘Groot-Nederlander’. Hij was francofiel tot in zijn botten, voelde steevast enige geestelijke afstand tot het protestantisme van de noordelijke Nederlanden en hij heeft zich zelden tot nooit duidelijk uitgesproken voor de staatkundige eenheid van Nederland, België en Luxemburg. Ook de staatkundige vereniging van de Nederlandssprekende gebieden in Nederland en België had niet zijn diepe interesse. Lutkie was fascist, maar hij hield zich altijd verre van de alledaagse praktische politiek.’

Lutkie had toch een uitgesproken belangstelling en sympathie voor Vlaanderen? Vanwaar anders die bezoeken aan de IJzerbedevaart en Dinaso-landdagen? Aristo- had toch ook Vlaamse bedewerkers en de uitvaart van Lutkie sprak een Vlaming.

‘Jazeker had Lutkie belangstelling voor wat er in Vlaanderen op politiek en sociaal gebied allemaal voorviel. De IJzerbedevaart woonde hij slechts éénmaal bij, in 1928 en dat deed hij omdat hij nu toch eenmaal in België op reis was op dat moment, niet omdat hij zich innerlijk of ideologisch gedreven voelde. De Verdinaso-landdagen woonde hij twee- of driemaal bij en hij had natuurlijk regelmatig contact met de Vlaamse medewerkers van Aristo-. Maar al deze contacten kwamen voort uit zijn belangstelling voor wat er op politiek en geestelijk terrein aan de hand was in Vlaanderen, niet omdat hij zich schaarde achter de Groot- of Heel-Nederlandse idealen van Joris Van Severen.’

Mussolini zelf was een rigide staatsnationalist. Voor de (Duitse) eigenheid van Zuid-Tirol had hij niet het minste begrip… Vanwaar dan de ‘afwijkende’ gezindheid van Wouter Lutkie?

‘Het is zeker niet zo, dat Lutkie een slaafs volger was van alles wat Mussolini deed en schreef. Mussolini’s binnenlandse politiek kon steevast op Lutkies steun rekenen, maar zijn buitenlandse politiek slechts ten dele. Lutkie bekritiseerde openlijk in geschrifte de samenwerking die Mussolini zocht met nazi-Duitsland. Uitsluitend op dát onderdeel van Mussolini’s politiek had Lutkie kritiek.’

‘Staatkundig gezien stond Lutkie op het standpunt dat de Nederlandse staat waard was om in leven te blijven in de vorm die Lutkie kende. Hij bond zelfs de strijd aan met insluipende germanismen in het Nederlands. Ook hier zag hij de komende strijd tegen nazi-Duitsland. In januari 1939 schreef hij het tijdschrift Onze Taal: ‘Goed succes in het nieuwe jaar met uw strijd tegen alle barbarismen, maar speciaal tegen de germanismen die meer dan andere te duchten zijn, namelijk om hun staatkundige consequenties.’ Voor Lutkie waren Mussolini’s staatsnationalistische opvattingen minder zwaarwegend dan diens corporatistische visie.’

Bevat uw Lutkie-biografie ontdekkingen over hem die tot nu toe onbekend waren?

‘Door mijn onderzoek naar Lutkie zijn vier belangrijke nieuwe vondsten aan het licht gekomen. Deze zaken zijn:

1923 – Lutkie is onrechtvaardig behandeld door zijn bisschop, monseigneur Diepen en door de leiding van de Katholieke Universiteit Nijmegen (rector-magnificus monseigneur prof. dr. J.C.F.H. Schrijnen en de hoogleraar filosofie prof. dr. G.J. de Langen Wendels OP). Met name De Langen Wendels was een klassieke Roomse draaikont. Eerst liet hij Lutkie mondeling en schriftelijk weten dat deze welkom was om bij hem in Nijmegen filosofie te komen studeren, maar toen rector-magnificus Schrijnen en bisschop Diepen hem lieten weten dat ze Lutkie niet naar Nijmegen wilden laten gaan, ontkende De Langen Wendels dit ooit gezegd en geschreven te hebben en beschuldigde hij Lutkie van leugens.’

‘Dit kon bekend worden omdat De Langen Wendels’ brief waarin hij Lutkie beloofde dat deze bij hem mocht komen studeren, bewaard is gebleven in het Bisschoppelijk Archief van Den Bosch. Diepen had overigens Lutkie in 1919 al verboden te gaan studeren in Parijs en in Rome. Na deze derde weigering zou het tussen Diepen en Lutkie nooit meer goed komen.’

‘1923-1963 – Lutkie had met zijn Stichting Soli Deo grote ambities: bibliotheek, voedsel (groenten en vlees), immateriële ondersteuning, buitenkerkelijke zielzorg. Het doel van de stichting was ‘de bevordering van het sociale, economische en geestelyke leven in Noord-Brabant, bizonderlyk ten behoeve der bevolking der gemeente Nuland: alles bedoeld in katholieken zin.’ Lutkie stelde zijn eigen bibliotheek ter beschikking aan iedereen die haar wilde raadplegen, en ook leende hij boeken uit ter verheffing van het volk. Daarnaast werden in de loop der jaren vele tientallen mensen ondersteund bij het oplossen van juridische problemen en werden weinig geletterde Nulandse boeren geholpen bij contacten met de overheid. Ook werden de producten van het in de loop der jaren opgebouwde land- en tuinbouwbedrijf afgezet onder de eigen bevolking. Een potentieel belangwekkender doelstelling was de vergroting van het eigen grondbezit van de kleine pachters in Nuland en omgeving. Lutkie wilde de afhankelijkheid van de boerenbevolking aan de grootgrondbezitter te verminderen.’

Dat zijn er twee. Deed je nog ontdekkingen?

‘Jawel, de volgende gaat over de hele periode 1923-1963. Lutkie heeft als ombudsman avant la lettre ca. 6.000 personen (veelal uit Nuland en omgeving, maar ook uit Noord-Brabant en zelfs elders uit Nederland) in nood geholpen, dat is gemiddeld twee per week gedurende die gehele periode. Nooit wilde hij betaald of anderszins beloond worden voor zijn werk. Al zijn activiteiten als ‘ombudsman’ wenste hij verborgen te houden voor de buitenwereld. Voor hem was dat werk verbonden aan zijn functie van priester en moest het daarom als vertrouwelijk worden beschouwd. In zijn optiek zou te zijner tijd de Opperste Rechter over zijn handelen oordelen en in diens oordeel had hij oneindig meer vertrouwen dan in dat van de medemens.’

‘Onder de zaken die Lutkie ‘behandelde’, waren: belastingproblemen, burenruzies, de ondersteuning van ongehuwde moeders bij abortuskwesties en ongewenste zwangerschappen, echtscheidingsproblemen, erfeniskwesties, het schrijven van brieven aan de minister, aan de burgemeester, aan de rechtbank en aan andere (overheids)instanties die laag-geletterden zelf niet konden schrijven, het vervoer van illegaal geslacht en ongekeurd vlees, het verkrijgen van vrijstelling van de heffing van waterschapslasten, het oplossen van conflicten over de verkoop van onroerend goed, het verkrijgen van uitstel van pachtbetalingen, huisuitzettingen wegens huurachterstand, juridische problemen als gevolg van illegale drankverkoop, boter- en sigarettensmokkel en het onjuist oormerken van varkens, pensioenproblemen, sollicitaties (waarvoor hij ook zijn netwerk inschakelde), verkrijgen van vrijstelling voor herhalingsoefeningen in militaire dienst en zwangerschap na omgang met geallieerde soldaten.’

‘En dan voor de oorlogsperiode 1940-1944. Lutkie heeft toen ca. 200 personen uit Duitse gevangenschap weten te krijgen, dat is in die periode gemiddeld iedere week eentje. Er is mij niemand anders bekend die helemaal in zijn eentje hetzelfde heeft gepresteerd. Iedere keer als Lutkie poogde ten gunste van een door de Duitsers gevangengenomen persoon op te treden, wendde hij zich tot Hauptsturmführer Samel bij de Sicherheitsdienst in ‘s-Hertogenbosch. Op basis van het overgeleverde archiefmateriaal is niet exact na te gaan hoeveel personen hun vrijheid aan Lutkies interventie te danken hebben, maar het moeten er meer dan tweehonderd zijn geweest. Zelf becijferde hij het aantal in een brief aan goede vrienden op 212.’

aan de rechtbank en aan andere (overheids)instanties die laag-geletterden zelf niet konden schrijven

Wouter Lutkie: een priester-fascist, neen toch… (2)