Nadat de juridische commissie vorige week al het licht op groen zette, is de kans reëel dat ook het voltallige Europees parlement deze week de immuniteit van de Catalaanse EP-leden Carles Puigdemont, Toni Comín en Clara Ponsatí opheft. Hun Belgische advocaat Paul Bekaert maakt zich sterk dat hij hen voorlopig nog wel even uit een Spaanse cel kan houden. Maar hij hekelt ook de politieke hypocrisie in dit dossier.

Toen Carles Puigdemont in het najaar van 2017 halsoverkop naar ons land vluchtte, ging hij niet toevallig in Tielt aankloppen. Paul Bekaert bouwde de voorbije decennia een stevige reputatie op als mensenrechtenadvocaat. Hij verdedigde onder meer ook al een aantal Baskische en Koerdische separatisten. Nadat de Spaanse regering in eerste instantie geprobeerd had om Puigdemont, Comín en Ponsatí te beletten hun Europees mandaat op te nemen — wat finaal mislukte — gooit Madrid het nu over een andere boeg. Zodra hun immuniteit opgeheven is, wordt ook het Europese aanhoudingsmandaat tegen het drietal opnieuw van kracht. Dan dreigt de Spaanse cel. ‘Spanje probeert hen politiek monddood te maken door hen te criminaliseren,’ stelt Bekaert.

Opruiing

Op basis van welke misdrijven eist de aanklager van het Spaanse hooggerechtshof de opheffing van de immuniteit van uw cliënten?
Paul Bekaert: ‘Ze worden vervolgd voor opruiing en voor het misbruiken van overheidsgeld voor niet-legale doelen. In casu het organiseren van een referendum. In België zou dit neerkomen op de verduistering van overheidsgeld.’

Die aanklacht is enigszins merkwaardig, want het organiseren van een referendum is in Spanje al sinds 2005 niet meer strafbaar?
‘Dat klopt, en dat is ook logisch. In een democratie bestaan er daarvoor andere sancties dan een strafrechtelijke vervolging. Maar de Spaanse justitie speelt het spel slim en gebruikt een omweg. De aanklacht tegen Puigdemont & co is officieel dus niet gebaseerd op hun rol in de organisatie van het onafhankelijkheidsreferendum. Nee, het gaat zogenaamd om het misbruik van overheidsgeld voor dat referendum, en om “opruiing”.’

‘Met andere woorden: men criminaliseert de politieke tegenstanders. Een truc zo oud als de straat als men er niet in slaagt om hen via politieke weg te verslaan: belet hun om nog op een kieslijst te slaan en sluit hen desnoods op. Zo spelen ze meteen ook hun politieke megafoon kwijt. Als een politicus met een politieke beslissing de grondwet overtreedt, dan bestaan daar andere geëigende sancties voor. Dan stap je naar het grondwettelijk hof en vraag je de vernietiging van die beslissing.’

Destabiliserend effect

Als we mogen afgaan op de stemming in de commissie, dan ziet het er niet goed uit voor het drietal. Een ruime meerderheid van de commissieleden stemde voor de opheffing. En dus lijkt het er sterk op dat de grote politieke families Puigdemont en co zullen opofferen in naam van de lieve vrede met hun Spaanse fractiegenoten?
‘Dat is zo. Ik verwacht inderdaad dat het tot een opheffing komt. Zowel de EVP-fractie (de christendemocraten, FMI) als de socialistische fractie in het EP zullen niet ingaan tegen respectievelijk de centrumrechtse Partido Popular en de socialistische PSOE binnen hun fractie. Beide Spaanse partijen zijn rabiaat gekant tegen het Catalaanse streven naar onafhankelijkheid. De groenen blazen warm en koud. Enkel binnen de conservatieve ECR-fractie zal er wellicht meer verdeeldheid zijn.’

Weegt die verbondenheid van bijvoorbeeld CD&V en sp.a met hun Spaanse geestesgenoten dan zo zwaar door dat ze bereid zijn om die Spaanse partijen blind te volgen in de vervolging van drie collega-parlementariërs?
‘De meerderheid van het Europees parlement staat ronduit huiverachtig tegenover het destabiliserende Catalaanse streven naar onafhankelijkheid. Onder meer voor de Franse — en in het verleden ook de Britse — parlementsleden speelt de angst voor het olievlek-effect daarin een grote rol. De Fransen zijn er als de dood voor dat pakweg Corsicanen of Bretoenen ook meer autonomie gaan eisen. En bij de Britten speelde het Schotse streven naar onafhankelijkheid natuurlijk mee. Maar uit jarenlange ervaring weet ik dat bijvoorbeeld ook de Franstaligen in ons land niets moeten weten van meer autonomie voor de Basken of de Catalanen. Zij gooien hen gemakshalve op één hoopje met extreemrechts of met de Vlaamse separatisten.’

Politiek mandaat

‘De feiten waardoor de drie in Spanje vervolgd worden, dateren nog van voor hun verkiezing in het Europees parlement’, argumenteert de juridische commissie van het EP. Met andere woorden: er bestaat geen link tussen die feiten en hun huidige politieke mandaat. Dit klinkt niet eens zo onlogisch?

‘Ik vind dat een bijzonder merkwaardige redenering. Enerzijds heeft Spanje altijd geweigerd om de drie Catalanen te erkennen als Europees parlementslid. De Spaanse regering heeft hun ook maandenlang belet om dat mandaat op te nemen. Tot het Europees Hof van Justitie besliste dat ze wel degelijk lid waren van het EP. Anderzijds vraagt Spanje nu wel om de immuniteit op te heffen waarvan ze in Spanje dus niet kunnen genieten. Daar komt nog bij dat een overlevering aan Spanje er ook effectief voor zal zorgen dat ze hun parlementaire activiteiten onmogelijk kunnen voortzetten. Is het dan niet onvoorstelbaar dat het Europees Parlement hiervoor nu de ogen sluit?’

Procedureslag

Laat het ons even concreet maken. Als de plenaire zitting van het EP volgende week effectief beslist om de unanimiteit op te heffen, dreigt dan meteen ook de Spaanse cel?
‘Spanje moet in ieder geval geen nieuw Europees aanhoudingsmandaat meer uitvaardigen. Dit ligt er al. Het werd door een Brusselse rechtbank enkel maar tijdelijk opgeschort. In theorie komt de bal dan meteen bij de Brusselse Raadkamer te liggen. Maar daar hoop ik een stokje voor te steken.’

‘Ik ben immers van plan om meteen een kortgeding én een procedure ten gronde aan te spannen bij het Europees Hof van Justitie in Luxemburg, om daar de vernietiging van de beslissing van het EP te vragen. Daarbij betwisten we dat de opheffing van de immuniteit géén invloed zou hebben op hun activiteiten als parlementslid. Via een kortgeding willen we natuurlijk vermijden dat we binnen een jaar of langer misschien ten gronde wel gelijk zullen krijgen, maar dat onze cliënten intussen al lang in Spanje achter de tralies zouden zitten.’

Met andere woorden: dit wordt een procedurelag?
‘Die kans is groot.’

Politieke spanningen

Onlangs sprak de Brusselse kamer van inbeschuldigingstelling zich in beroep ook al uit tegen de vraag van Spanje om de gewezen Catalaanse minister van Cultuur Lluis Puig uit te leveren. Hoe groot is de kans dat een verdere escalatie in de zaak Puigdemont ook opnieuw tot politieke spanningen tussen Madrid en Brussel leidt?
‘De Belgische politiek wast de handen dan steevast in onschuld. In ons land bestaat er een strikte scheiding der machten. De politiek kan hier dus niets aan veranderen. Dit klopt gelukkig ook. Maar we moeten uiteraard niet naïef zijn. Ik kan u verzekeren dat er wel degelijk zware diplomatieke druk word uitgeoefend op de Belgische regering in deze zaak.’

Je zou het ook als een politiek zwaktebod kunnen beschouwen dat men zich zo vlotjes achter de scheiding der machten verstopt? Belgische en andere Europese politici zouden ook principieel hun punt kunnen maken, door duidelijk te stellen dat het in een democratisch land onaanvaardbaar is dat politici omwille van hun ideeën jarenlang in de cel dreigen te belanden?
‘Ongetwijfeld, maar we moeten ons op dat vlak vooral geen illusies maken. Toen Puigdemont eind 2017 naar ons land vluchtte, stelden bijvoorbeeld de CD&V-Europarlementariër Ivo Belet en toenmalig minister Kris Peeters resoluut dat ‘wie de wet overtrad ook gestraft moest worden’. N-VA is de enige partij in ons land die echt sympathie heeft voor de Catalaanse zaak. Ook de groenen blazen warm en koud.’

Mensenrechten

Na maandenlang onderzoek veroordeelde Amnesty International in 2019 de veroordeling van een aantal Catalaanse activisten en politici al bijzonder scherp. Toch trekt Europa hier blijkbaar geen juridische conclusies uit. Begrijpt u dit, als jurist?
‘Ik houd me al sinds 2004 bezig met Europese aanhoudingsmandaten. Intussen heb ik geleerd dat je bij Europese rechters nooit moet komen aandraven met mogelijke mensenrechtenschendingen. Dit argument wordt haast altijd van tafel geveegd. Tussen de EU-lidstaten moet alles wijken voor de samenwerking op strafrechtelijk gebied. Spanje levert uit aan België, en dus leveren wij ook uit aan Spanje. Zonder dat daarbij vragen worden gesteld. We zijn immers allemaal democratieën, toch? Er geldt altijd en overal een “vermoeden van eerbiediging van de mensenrechten” binnen de EU.’

‘En let wel: Europese politici hadden de voorbije jaren dan wel de mond vol over de uitholling van de rechtstaat in Polen en Hongarije, ook naar die landen is er nog nooit een verzoek tot overlevering geweigerd. Mensenrechten tellen niet in overleveringsrecht. Zelfs niet naar landen zoals Rusland. Terwijl het eigenlijk niet de bedoeling is dat pakweg het Brusselse parket een verlengstuk zou zijn van het Madrileense parket, zullen die parketambtenaren elkaars verzoeken altijd netjes steunen. Overleveringen zijn in wezen een koehandel onder ambtenaren. En elke weigering wordt als een belediging ervaren.’

Kan je dan als pakweg Belgische, Nederlandse of Duitse justitie in gevoelige zaken zoals deze nog wel een eigen beleid of eigen prioriteiten uitstippelen?
‘Nee, dat is onmogelijk. De politieke en diplomatieke verhoudingen zullen haast altijd primeren.’

Onafhankelijkheid Spaans gerecht

Naast de Catalaanse Europarlementariërs verdedigde u enkele jaren geleden ook de Mallorcaanse rapper Valtonyc. Die was naar ons land gevlucht nadat hij in Spanje veroordeeld werd voor majesteitsschennis. Collega-rapper Pablo Hasél zit intussen om dezelfde reden in de cel. Moeten we ons stilaan geen zorgen beginnen te maken over het politieke en juridische klimaat in Spanje?

‘Het is een publiek geheim dat de scheidingslijn tussen de politiek — in casu vooral de conservatieve Partido Popular — en de rechterlijke macht er flinterdun is. Oud-medestanders en politieke erfgenamen van Franco hebben er nog een zeer dikke vinger in de pap als het om belangrijke benoemingen gaat. Dus ja, we moeten ons vragen stellen bij de onafhankelijkheid van het Spaanse gerecht. Ik heb het gevoel dat de aanpak van de Catalanen hier in Vlaanderen stilaan toch wat ogen geopend heeft op dat vlak. Net daarom begrijp ik ook niet waarom partijen zoals CD&V of PS de Spaanse aanpak in deze door dik en dun blijven verdedigen. Stel je maar even voor dat Belgische politici omwille van onwettige politieke beslissingen waarvoor ook overheidsgeld werd ingezet op dezelfde wijze strafrechtelijke vervolging zouden riskeren.’

Nationalisme

Hoe kijkt Carles Puigdemont nu zelf tegen de stemming in het EP aan? Toen ik hem enkele maanden geleden interviewde, maakte hij zich nog sterk dat een stemming over zijn immuniteit de Catalaanse kwestie echt prominent op de Europese politieke agenda zou doen belanden. De empathie van de collega-parlementsleden lijkt evenwel ver te zoeken?
‘Al sinds ik hem verdedig hem ik Puigdemont ervaren als bijzonder koelbloedig, opgetrokken uit staal en gewapend beton. Ik heb hem echt nog nooit zien panikeren. Niet na zijn arrestatie, niet voor de onderzoeksrechter, en dus evenmin vandaag. Hij is echt voorbestemd voor de politiek.’

Uzelf staat bekend als een eerder koele minnaar van het nationalisme. Toch loopt de verdediging van Catalaanse, Baskische of Koerdische nationalisten als een rode draad doorheen uw carrière?
‘Ik beschouw mezelf niet als een nationalist, dat klopt. Maar het zijn natuurlijk net die mensen die een uitgesproken mening hebben en daarvoor ook uitkomen, die hun grondrechten het vaakst geschonden zien. Het is dus niet zo onlogisch dat je daar als advocaat ook vaker mee in contact komt.’

‘En zelfs al heb ik niet meteen een grote sympathie voor hun streven naar onafhankelijkheid, ik vind wél dat ze het recht hebben om op te komen voor hun ideeën en dat ze aan politiek moeten kunnen doen. Wat me in deze bijzonder sterk tegen de borst stoot, is de vaststelling dat de Spaanse staat politieke tegenstanders via juridische weg monddood tracht te maken.’

Natiestaten

‘Los daarvan: de grote natiestaten die vaak in de 19de eeuw ontstaan zijn, blijken nu almaar vaker kunstmatige constructies. In combinatie met een EU zonder binnengrenzen zie ik het belang van die natiestaten dan ook almaar verder afkalven, ten voordele van de regio’s. Ik heb dat in de Raadkamer ooit nog aan de procureur voorgehouden. Een Europees aanhoudingsmandaat zal de geschiedenis heus niet kunnen tegenhouden.’

Puigdemont en zijn medestanders leven intussen al ruim drie jaar als bannelingen in ons land. Ziet u hen ooit nog terugkeren naar Catalonië?
‘Het Madrileense parket zal in dezen zeker niet plooien. Ik vrees dat een terugkeer op korte termijn er niet meteen inzit. Ze zullen moeten hopen op een soort genademaatregel van de Spaanse regering. Maar laat ons wel wezen: je kan nog altijd beter in ballingschap leven dan jaren in de cel te moeten zitten. Want geloof me vrij: de Catalaanse politici die intussen al drie jaar in de gevangenis zitten, hadden nooit gedacht dat de Spaanse regering hen echt voor jaren achter de tralies zou stoppen.’

aanhoudingsmandaat

Advocaat Paul Bekaert: ‘Uitleveringen zijn een politieke koehandel’