Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) start voorlopig geen intern onderzoek binnen de aankoopdienst van Defensie om na te gaan wat er vorig jaar zoal fout gelopen is bij de aankoopprocedure van 15 miljoen Avrox-mondmaskers. Nochtans besliste het Brusselse parket eerder deze week om vier toplui van Avrox in verdenking te stellen wegens valsheid in geschrifte, oplichting en witwassen. En dus roept deze regeringsbeslissing toch wel enkele vragen op.

Blunderboek

Het Avrox-mondmaskerdossier leest intussen als een klassiek Belgisch blunderboek. Medio 2020 – in volle coronapaniek – kondigt de Belgische overheid aan dat ze 15 miljoen herbruikbare mondmaskers gaat bestellen bij Avrox. Een bedrijf met hoofdzetel in het Groothertogdom Luxemburg, dat zich officieel bezighoudt met… de verhuur van wagens en lichte bestelwagens. Dat mag op zich al merkwaardig heten, het wordt nog een stukje vreemder als blijkt dat er ook helemaal geen betrouwbare financiële informatie terug te vinden is over het bedrijf. Bijvoorbeeld om uit te vlooien of het wel voldoende solvabel is, en of het zo’n bestelling ook effectief aankan.

Avrox kreeg de stevige bestelling toegewezen vanuit het kabinet van toenmalig minister van Defensie Philippe Goffin (MR). Wereldwijd was er toen een ware rush op mondmaskers en blijkbaar waren vooral de snelheid en de efficiëntie van de aankoopdienst van Defensie doorslaggevend bij de beslissing om het kabinet Goffin deze taak toe te wijzen. Geen onbelangrijke inschattingsfout, zo zou later ten overvloede blijken. Een aantal Belgische bedrijven hadden zich toen ook al uitdrukkelijk kandidaat gesteld om die maskers te produceren. In sommige gevallen hadden ze zich zelfs aangemeld bij de speciale taskforce van minister De Backer, die speciaal was opgericht om de pandemie efficiënter te bestrijden.

Kwaliteitsnorm naar beneden aangepast

Defensie voerde daarop – eind april 2020 – een zogenaamde marktconsultatie uit, en op het einde van de rit bleken amper vier bedrijven nog in staat om aan alle vereisten van de offerte te voldoen. Vooral de snelle levering, het grote aantal maskers én het ontbreken van de nodige referenties bleken daarbij de grote struikelblokken. Zo moesten bedrijven bijvoorbeeld kunnen aantonen dat ze al eerder 250.000 mondmaskers hadden geproduceerd op vraag van een overheid. Drie dagen voor de definitieve gunning volgde een anticlimax: totaal onverwacht werd de NBN-kwaliteitsnorm waaraan de maskers moesten voldoen naar beneden toe aangepast. Hoogst merkwaardig uiteraard, en zo’n plotse aanpassing voedt het vermoeden dat dit gebeurde op maat van een of meerdere offertes die enkele dagen later ook effectief weerhouden zouden worden.

Finaal besliste defensie op 5 mei 2020 dat er bij het Belgische Tweeds & Cottons drie miljoen maskers besteld zouden worden. Avrox kreeg een vraag voor een levering van 15 miljoen stuks. Goed voor een factuur van 37,5 miljoen euro. Enkele Belgische bedrijven toonden zich achteraf zeer verbaasd over die keuze, en getuigden zelfs dat hun kandidatuur afgewezen werd op basis van weinig transparante of zelfs ronduit onjuiste motieven. Een van die bedrijven, kledinggroothandel Anti-Chute uit Doornik, trok daarop ook naar de rechtbank.

Schadelijk voor volksgezondheid

Dat Avrox de eigen productiecapaciteit zwaar overschat had ofwel de kluit flink belazerd had, bleek amper drie weken later al: van de beloofde 15 miljoen maskers werden er nauwelijks 1,5 miljoen effectief geleverd in de legerkazerne van Peutie. Het Belgische Tweeds & Cottons leverde wél zoals contractueel overeengekomen. Ook daarna liep zowat alles fout wat fout kon lopen. Eerst bleken de Avrox-mondmaskers enkel maar gewassen te mogen worden op dertig graden, wat zowat alle gezondheidsexperten een schaterlach ontlokte. Begin dit jaar adviseerde het federale kenniscentrum Sciensano zelfs om de maskers van Avrox niet meer te gebruiken. Ze zouden nanodeeltjes zilver en titaniumoxide bevatten, die mogelijk schadelijk zijn voor de volksgezondheid.

De klap op de vuurpijl was evenwel het nieuws, uitgebracht door Het Laatste Nieuws, dat de referentie waarmee Avrox had uitgepakt om Defensie te overtuigen van zijn productiecapaciteit afkomstig bleek te zijn van een heel andere postbusfirma, ditmaal gevestigd op Mauritius.

Met andere woorden: de bewering van Avrox dat het eerder al 1 miljoen mondmaskers had geleverd aan een andere overheid was vals. Sterker nog: de oprichter van de bewuste postbusfirma op Mauritius bleek ook nauw bevriend te zijn met de toplui van Avrox. Het gerecht besloot uiteindelijk een onderzoek te openen, en in mei 2021 werden een aantal huiszoekingen verricht. Op basis daarvan werd vervolgens een internationaal aanhoudingsbevel uitgevaardigd, waarna de zaakvoerders van Avrox verhoord en zelfs enkele dagen opgesloten werden. Zij kwamen vrij onder voorwaarden, maar de onderzoeksrechter besliste nu dus dat er voldoende bezwarende elementen in het dossier zitten om te concluderen dat de Belgische staat effectief werd opgelicht. De Avrox-zaakvoerders worden dan ook officieel in verdenking gesteld.

Intern onderzoek

‘Het parket is vrij karig met informatie,’ klinkt het bij N-VA Kamerlid Michael Freilich, die zich al ruim een jaar vastbijt in dit dossier. ‘Wat nu de juiste redenen zijn om hen in verdenking te stellen, weet ook ik niet. Officieel gaat het om oplichting, witwassen en valsheid in geschrifte. Maar los van dit dossier geeft minister van Volksgezondheid Vandenbroucke (Vooruit) me eerder dit jaar al bevestigd dat hij een klacht had ingediend tegen het bedrijf omwille van de vermeende toxiciteit van die maskers. Dat onderzoek loopt ook nog altijd, maar het staat dus los van deze gerechtelijke procedure.’

Freilich interepelleerde huidig minister van Defensie Ludivine De Donder donderdag in de Kamer over de nieuwste wending in het onverkwikkelijke dossier. Of ze niet van plan was om nu ook intern een onderzoek te openen naar wat er bij de aankoopdienst van het leger zoals fout gelopen was bij de bestelling van de Avrox-mondmaskers? ‘De minister heeft me geantwoord dat het Rekenhof de zaak destijds al onderzocht had en tot de conclusie gekomen was dat de procredure gevolgd werd. Nu, dit is wat mij betreft totaal naast de kwestie: het Rekenhof heeft bijvoorbeeld nooit onderzocht waarom de gunningsvoorwaarden enkele dagen voor de definitieve gunning plots werden aangepast.’

‘Al evenmin werd onderzocht waarom Defensie niet sneller gealarmeerd werd door allerlei knipperlichten die in dit dossier toch al veel vroeger afgingen. En waarover ook vanuit een aantal Belgische bedrijven toen al zeer relevante vragen werden gesteld. Hun offertes werden immers wél zeer minutieus nagekeken en oms soms zeer merkwaardige redenen afgewezen. Last but not least bleek al kort na de levering van de eerste lading maskers door Avrox dat ook het label op die maskers vervalst was. Defensie heeft daarop aan het bedrijf gevraagd om de maskers van een nieuw label met een ander opschrift te voorzien, maar de betalingen aan het bedrijf zijn gewoon doorgegaan. Mag ik dit alles op zijn minst heel merkwaardig vinden, en rechtvaardigt dit vandaag geen intern onderzoek bij Defensie? Ging het om naïviteit, was er sprake van incompetentie, of was er echt corruptie in het spel? En moeten we hier dan ook niet de nodige lessen uit trekken met het oog nieuwe gunningsprocedures door Defensie?’

Onschuldig

In een korte persmededeling laat minister Dedonder intussen weten dat Defensie zich wel burgerlijke partij zal stellen in de gerechtelijke procedure, om de belangen van de Belgische staat te verdedigen, maar over een eventueel intern onderzoek rept ze met geen woord. Wij contacteerden gisteren haar woordvoerder Cédric Maes met dezelfde vraag, maar ook hij blijft in zijn antwoord opvallend vaag en houdt zich nadrukkelijk op de vlakte. ‘We wachten de resultaten van het gerechtelijk onderzoek af. De onderzoeksrechter vindt dat er redenen zijn om beklaagden door te verwijzen naar de rechtbank, maar nu is het aan de raadkamer om zich daarover uit te spreken. Pas wanneer het gerechtelijk onderzoek volledig afgerond is, willen we bekijken of een intern onderzoek al dan niet opportuun is.’

Op de vraag wanneer het onderzoek dan definitief afgerond zal zijn in de ogen van de minister, en of een doorverwijzing van de raadkamer naar de rechtbank dan al dan niet volstaat daarvoor kregen we ook na lang aandringen géén concreet antwoord. ‘Het is niet omdat iemand doorverwezen wordt naar de rechtbank dat hij ook effectief schuldig is,’ klonk het nog. Puur juridisch klopt dit uiteraard, maar je kan je de vraag stellen of het gewoonweg geen daad van goed bestuur zou zijn om in dit dossier minstens ook een intern onderzoek op te starten, nadat het parket de verdachten eerst liet aanhouden en hen vervolgens ook in verdenking stelde. Al was het maar omdat de mondmaskers – en dus ook eventuele blunders of moedwillige fouten bij de aankoop daarvan – de voorbije maanden een gigantische maatschappelijke impact hadden én omdat er met deze legeraankoop tientallen miljoenen belastingsgeld gemoeid is.

aankoopdienst

Defensie veegt mondmasker-fiasco opnieuw onder de mat