Op 22 maart herdachten we de terreuraanslagen van 2016. Nooit eerder maakte België een zwaardere aanslag mee. Vijf jaar geleden intussen dus, maar de slachtoffers dragen hun wonden vaak voor het leven. Rond de opvolging van de slachtoffers rijzen al langer vragen en problemen, zowel bij de slachtoffers zelf als bij de slachtofferondersteuning en de regering.

In deze aflevering van Doorbraak Radio gaan Philippe Vansteenkiste, directeur bij de organisatie V-Europe, en Maaike De Vreese, Vlaams parlementslid voor N-VA, dieper in op de opvolging van deze terreurslachtoffers en de toekomst.

V-Europe

V-Europe is een vereniging van de slachtoffers van terreur die is ontstaan na de aanslagen van 22 maart 2016. ‘We zaten met tamelijk wat problemen als slachtoffers na die aanslagen. En niet enkel medische of psychosociale lasten.’ Velen begrepen niet hoe de opvolging verliep. Toen hebben we aan de andere slachtoffers gevraagd om in contact te komen en deze vereniging op te richten, zegt Vansteenkiste. ‘Het is een peer-to-peer ondersteuningsvereniging.’

We doen dit om te begrijpen en uit te leggen wat de rechten zijn van de slachtoffers en als hun spreekbuis in gesprekken met de staat, zegt Vansteenkiste. ‘Om te zeggen wat de problematieken zijn en hoe we deze graag opgelost zien.’ Ze willen daar vooral een constructieve zin in aanhouden zodat iedereen er beter uitkomt.

Bij V-Europe willen ze leren uit het verleden om het in de toekomst beter en juister aan te pakken. ‘De uiteindelijke bedoeling is dat slachtoffers zonder discriminatie uit die slachtofferpositie kunnen geraken.’ Ze moeten zo goed en zo snel mogelijk terug in die maatschappij kunnen integreren, zegt Vansteenkiste. ‘Daarom geven wij ondersteuning in de veel bredere zin dan enkel juridisch.’ Dit gaat van morele en psychologische steun tot vertegenwoordiging bij de overheid en als verdediger van de rechten die er zijn of misschien nog niet zijn. ‘We zijn één grote familie en proberen elkaar op die manier te helpen.‘

Coachingsprogramma

Niemand is gespecialiseerd in de regeling en de opvolging omtrent de slachtoffers van een terreuraanslag. ‘Dus we hebben onze ervaringen gedeeld met elkaar.’ V-Europe kwam naar buiten om de problemen aan te kaarten, onder andere bij de overheid. Vansteenkiste legt uit dat V-Europe met aanbevelingen kwam voor de regering.

‘Nu — vijf jaar na de feiten — hebben wij een programma uiteen gezet om aan coaching te kunnen doen voor de slachtoffers.’ Het is bedoeld als een soort navigatiesysteem in onze wirwar van administratie, opvolging en ondersteuning. Dit was lang niet mogelijk door de beperkte middelen van V-Europe. ‘Daarom hebben wij vanuit ons vrijwilligerswerk geprobeerd zo veel mogelijk expertise op te bouwen, ook in samenwerking met andere landen.’

Overheidsondersteuning

V-Europe bewijst dat er wel degelijk een grote nood is aan slachtofferondersteuning. ‘Als buitenstaander kan je je nooit volledig inleven in wat slachtoffers hebben meegemaakt.’ Net daarom is het zo mooi dat slachtoffers binnen het project steun vinden bij elkaar, vindt De Vreese. Een organisatie als V-Europe legt de zwakke punten in het systeem bloot. ‘We hebben zo gezien dat de ondersteuning voor slachtoffers tekort heeft geschoten.’ De Vreese vindt dat we daarom maximaal moeten inzetten op de ondersteuning van terreurslachtoffers.

De Vlaamse en federale regering hebben daartoe al stappen genomen. ‘Vlaams minister Demir zal veertig extra justitie-assistenten aanwerven voor de diensten slachtofferonthaal in de justitiehuizen.’ Die zullen er waarschijnlijk zijn tegen het begin van het terreurproces, dat begint in 2022 — na afloop van het proces in Parijs. Deze justitie-assistenten zullen er zijn om de slachtoffers van de aanslagen in Zaventem en Maalbeek te ondersteunen. ‘Justitie of gerechtigheid is één van dee belangrijke pilaren in slachtofferondersteuning.’ De uiteindelijke bedoeling is wel het terug integreren in de samenleving. Daarvoor is meer psychologische begeleiding nodig, zegt Vansteenkiste.

Administratieve rompslomp

In België zijn veel bevoegdheden verdeeld over verschillende niveaus. ‘Dit zou voor slachtoffers niet mogen uitmaken, maar zo worden zij vaak van het kastje naar de muur gestuurd.’ Het herstelpensioen en het slachtofferfonds zitten op het federale niveau. De Vreese ziet hoet het daar erg lang kan duren vooraleer slachtoffers hier toegang toe krijgen. ‘Het is bijvoorbeeld nodig dat zij door verschillende instanties meerdere malen medisch gecheckt worden.’ Die verschillende medische checks kunnen dan nog eens verschillende resultaten opleveren. ‘Voor mensen die aan post-traumatische stressproblemen lijden, kan het zeer moeilijk en onbegrijpelijk zijn om telkens weer opnieuw hetzelfde verhaal te moeten doorlopen.’

Er zou één centrum moeten zijn met alle nodige begeleiding, zoals voor slachtoffers van seksueel geweld al het geval is, zegt De Vreese. ‘Daar moeten zij dan zowel psychologische als administratieve begeleiding kunnen krijgen.’ Hoe langer men wacht met duidelijke administratie en opvolging, hoe langer het slachtoffer in die slachtofferrol blijft vast zitten. ‘Het grote risico is dat het slachtoffer zich uit de maatschappij gaat wegtrekken.’ We moeten juist aantonen dat terrorisme zijn doel niet bereikt. Dat doel is een scheur binnen de maatschappij creëren. ‘Slachtoffers moeten op de juiste manier opgevangen worden en het gevoel hebben dat ze juist worden begeleid.’

Redacteur: Pieter-Jan Volkaert

aanslagen 2016

‘Begeleiding terreurslachtoffers schoot tekort’ volgens De Vreese en Vansteenkiste