Het doek is gevallen over het proces van de eeuw, waarin tien terreurverdachten terecht stonden voor de aanslagen van 22 maart 2016 in Zaventem en Brussel. De jury nam haar tijd om de schuld van elk van de tien te wegen, en wordt daar unaniem voor geprezen. Gerechtsjournalist Gust Verwerft sluit zich daarbij aan en breekt een lans voor de assisenprocedure waarin het volk geacht wordt uitspraak te doen. Het heet dat dit proces een catharsis zou zijn, een helend moment voor heel de getraumatiseerde samenleving.

Strategie en acteertalent

Sofien Ayari

Uiteindelijk werden zes beklaagden (Salah Abdeslam, Oussama Atar, Mohamed Abrini, Osama Krayem, Ali El Haddad Asufi en Bilal El Makhoukhi) schuldig bevonden aan terroristische moord en poging tot moord. Ze riskeren levenslange opsluiting, de debatten hierover volgen pas in september. Voor twee beschuldigden (Sofien Ayari en Hervé Bayingana Muhirwa) werd alleen de lichtere kwalificatie ‘lidmaatschap van een terreurorganisatie’ weerhouden. Zij riskeren maximaal tien jaar cel. De twee overige (de broers Smail en Ibrahim Farisi) werden tenslotte vrijgesproken omdat ze niet aan de aanslag hebben deelgenomen en ook niet op de hoogte zouden geweest zijn.

De uitspraak is wat ze is, maar kanttekeningen kunnen nuttig zijn. Vooral rond het feit dat tekenen van ‘schuldinzicht en berouw’ een rol kunnen spelen in het oordeel van de jury en de strafmaat. En wat die tekenen waard zijn bij lieden die sowieso ons systeem en onze rechtstaat afzweren. Nu ben ik de laatste om te beweren dat echte spijt niet bestaat. Er zijn momenten in ons leven – en ik spreek ook voor mezelf – dat we beseffen iemand onrecht te hebben aangedaan, onder welke vorm dan ook, en dat dit soms niet meer kan goedgemaakt worden. En dat men daar de consequenties van aanvaardt.

Maar het uitdrukken van zogenaamde spijtgevoelens op de rechtbank is ook een standaard-strategie van de verdediging, overal, op elk proces. Het ‘berouw’ van de beschuldigde is dikwijls door de advocaat ingefluisterd theater, maar het is emotionele manipulatie die werkt. Zeker bij een volksjury. Wie geen tekenen van schuldinzicht betoont, moet niet op clementie rekenen, en dat was in dit proces niet anders. In het geval van de Tunesische ex-IS-strijder Sofien Ayari mag, denk ik, naast de uitstekende verdediging vooral diens eigen acteertalent geprezen worden.

Het verschil is een brief

Het ‘safehouse’ in Vorst, waar Ayari en Abdeslam zwaar weerwerk boden, en konden ontkomen.

Blijkens het vonnis heeft zijn laatste ‘emotionele’ toespraak tot de jury inderdaad indruk gemaakt. Daarin borstelt hij zichzelf een portret van de bewogen activist die vooral gechoqueerd was door de burgerdoden die de bombardementen van de internationale coalitie tegen IS in Syrië hadden veroorzaakt. Hij beweerde ‘veranderd’ te zijn door de getuigenissen tijdens het proces over het leed van de slachtoffers.

Dat klinkt mooi, maar ik vrees dat de jury hier de krop in de keel van de beklaagde iets te makkelijk ernstig nam. Het traject van de mild bestrafte Ayari is zeer gelijklopend met dat van de zwaarst veroordeelde Salah Abdeslam, zijn kompaan die geen enkel teken van spijt kon opbrengen en zich tijdens het proces af en toe ook onmogelijk gedroeg.

Is Ayari een idealist die in de fout ging, of een terrorist met zin voor theater als het hem uitkomt? Op de dag van de aanslagen in Parijs, op 13 november 2015, was hij samen met Osama Krayem op weg naar de luchthaven van Schiphol. Het plan was om daar een aanslag te plegen, maar om een of andere reden liep dat mis. Ayari en Krayem doken na de aanslagen in Parijs met de andere terroristen onder in het fameuze safehouse in Brussel/Vorst. Op 18 maart 2016 viel een speciaal Frans-Belgisch onderzoeksteam daar binnen, voor wat toen nog een huiszoeking heette.

De agenten kregen meteen de volle laag met oorlogswapens. Ayari gedroeg zich daarbij zeer gewelddadig en nam actief deel aan het beschieten van de agenten. De groep werd na een belegering ingerekend, behalve Ayari en Abdeslam, die konden ontsnappen en opnieuw onderdoken, maar een paar dagen later toch werden geklist. Voor die schietpartij, waarin drie agenten gewond geraakten, kreeg hij 20 jaar cel. Ayari en Abdeslam namen geen deel aan de aanslagen in Zaventem, omdat ze achter de tralies zaten. Niettemin werd Abdeslam wél schuldig bevonden aan een terroristische moordaanslag, omdat er een brief van hem was gevonden, gericht aan de opdrachtgever Oussama Atar in Syrië, waaruit zijn inzicht zou blijken van deel te nemen aan die aanslag.

Minstens 50% korting

Justitieminister Vincent Van Quickeborne: tevreden over het proces en de jury.

Klap op de vuurpijl nu: Ayari doet een gouden zaak met die inschikkelijkheid van de jury. Want een (ondertussen weer afgeschafte) wet voorzag dat een straf, uitgesproken door het hof van assisen, een eerder opgelopen correctionele straf vernietigt. De oorspronkelijke 20 jaar voor de schietpartij in Vorst vervalt dus, en de 10 jaar cel, als maximumstraf voor zijn aandeel in Zaventem, komt in de plaats. Reken uit: Sofien Ayari krijgt minstens 50% korting, met felicitaties van de jury.

Gelukkig kreeg hij voor de aanslagen in Parijs al een celstraf van 30 jaar aan zijn broek, waarvan hij minstens twee derde moet uitzitten. Deze straf werd in juni 2022 uitgesproken door het Parijse Hof van Assisen, waarin alleen beroepsrechters zetelen, zonder dat er een volksjury aan te pas komt. Pakken de praatjes over berouw en empathie hier minder? De vraag stellen is ze beantwoorden.

De media hebben acht maanden eten en drinken gehad aan dit showproces, dat aan de gemeenschap een fortuin heeft gekost en vooral moest bewijzen hoe goed ons systeem werkt. Vanaf de boxen-soap in de aanloop tot het verdict. Met een pedanterige ‘persrechter’ Luc Hennart – iemand met een PS-signatuur en naar het schijnt een dictator in het milieu – die voortdurend zijn mening met het standpunt van het Hof verwart.

Dat dit ‘serene’ proces een overwinning is voor de rechtstaat, vind ik een wat gemakkelijke vorm van eigen lof vanwege de magistratuur, en van de politieke macht die ook graag een graantje meepikt, zoals justitieminister Vincent Van Quickenborne. De valse indruk zou kunnen ontstaan dat na dit ‘geslaagd’ proces-van-de-eeuw de dreiging van het moslimfundamentalisme in ons land is verminderd. Not. En ik zal toch nog maar eens voorzichtig informeren naar de stand van zaken in het onderzoek naar de dood van prepper-activist Yannick Verdyck, die men geen enkel voornemen tot een aanslag of welke gewelddaad ook kon aanwrijven. Spijt, of zelfs maar het toegeven van een fout vanwege de verantwoordelijken, lijkt bij die zaak niet aan de orde.

aanslagen van 22 maart 2016 in Zaventem en Brussel

Het terreurproces: catharsis, maar ook duur theater