De Europese Rekenkamer, de waakhond van wat er met het Europees geld gebeurt, heeft in haar rapport over 2021 een gemengde beoordeling afgeleverd. Ze geeft de begroting van de EU en de inkomstenverwerving een goede score, maar de uitgavenpolitiek krijgt een afkeurend oordeel.

Slecht verantwoorde bestedingen

Dat laatste is onrustwekkend, omdat het foutenpercentage bij het nazicht tussen de 2,2% en 3,8% ligt. ‘Internationaal wordt 2% als aanvaardbaar beschouwd’, zegt auditor Annemie Turtelboom. ‘De Rekenkamer komt uit op 3%, de voorbije vijf jaar zien een gestage stijging, in 2017 was het maar 2,2%.’ Het zijn vooral de uitgaven in Onderzoek & Ontwikkeling en in de cohesiefondsen (om armere lidstaten bij te trekken) waarin de stijging verontrustend wordt (4,7%, soms tot 35% bij cohesiefondsen). Dat is veelal te wijten aan foute interpretatie van te ingewikkelde regelgeving.

‘Maar we hebben ook 15 gevallen van pure fraude ontdekt. We hebben onze bevindingen overgemaakt aan OLAF (dat bedrog in de EU onderzoekt) en in één geval ook aan EPPO (de diensten van de Europese openbare aanklager). In vijf gevallen heeft OLAF al de procedure opgestart.’

De voorbeelden zijn legio. In Frankrijk, Ierland en Spanje is gebleken dat subsidies om jongeren uit de werkloosheid te halen onterecht waren toegekend. Die jongeren waren al aan de slag in het arbeidscircuit. Of het om antidatering gaat is nog onduidelijk. In Hongarije zijn landbouwsubsidies oneigenlijk gebruikt. Turtelboom wil geen politieke uitspraken doen (‘en wij doen geen uitspraken per land’). Maar het is publiek geweten dat nogal wat Europese landbouwsteun naar ondernemingen van Viktor Orbán is gegaan.

Gesjoemel

Zo was het ook vreemd dat in het verleden de grootste begunstigde van de subsidies in het Verenigd Koninkrijk naar het koningshuis stroomden. Terwijl die de grootste grondbezitter van het land was. Overigens wordt met name Italië fors gekapitteld omdat het land er maar niet in slaagt om de tekorten in zijn ‘eigen middelen’ onder controle te krijgen. (Dit is de ’tolkloof’, oftewel het verschil tussen wat geïnd moet worden bij invoer uit niet-EU-landen, en wat er effectief aangegeven wordt.)

Soms is het bedrog subtiel. Een Pools koppel vroeg elk afzonderlijk bijstand aan voor hun eigen landbouwbedrijf. Het is perfect wettelijk dat gehuwden elk een eigen bedrijf mennen. Maar bij een inspectie bleek het om dezelfde stallen en hetzelfde vee te gaan. En er is natuurlijk ook het vaccingesjoemel geweest, entstoffen die onverklaarbaar hoge productiekosten met zich meebrachten.

Herstelfondsen

‘Er is duidelijk een verslechtering’, meent Turtelboom. ‘Maar dat komt omdat er een gedeeld beheer is met de lidstaten die bij het corona recovery initiative over 100% uitgavenrecht beschikken.’ Ze wijst daarmee op twee heikele schakels in de begroting: de lidstaten zelf, en de enorme toename van de hoogrisico-uitgaven. Die nemen nu al twee derde in van alle Europese uitbetalingen (63,3%). Veel heeft te maken met de belabberde absorptiegraad. (Hier gaat het om gelden die waren vastgelegd maar niet tijdig overgemaakt worden, bijvoorbeeld omdat er geen openbare aanbesteding voorhanden was.) Het gaat om liefst 341,6 miljard euro, vrijwel het dubbele van het jaarbudget van de Unie.

In België valt die opnamegraad betrekkelijk mee: hij is van 51% naar 61% gestegen. ‘Maar we staan zo nog altijd maar op de zeventiende plaats in de rangorde der lidstaten’, waarschuwt Turtelboom. Toch wil ze waarschuwingen niet uitvergroten. ‘Het waren uitzonderlijke jaren, met de pandemie en de spanning rond Oekraïne. De herstel- en veerkrachtfaciliteit (RRF) om de gevolgen van de pandemie op te vangen, werkt bovendien heel anders dan de andere begrotingsuitgaven. Het RRF betaalt lidstaten op grond van de verwezenlijking van vooraf bepaalde doeleinden. Daarbij is, op één enkel geval in Spanje na, een grote betrouwbaarheid vastgesteld.’ Spanje was het enige land in 2021 dat een uitbetaling kreeg, van goed elf miljard euro. Het had 52 mijlpalen gesteld, één voldeed niet.

De Rekenkamer

De Europese Commissie van haar kant is verguld met het positieve verslag over haar fondsenbehandeling door de Rekenkamer. Voor het vijftiende jaar op rij is haar begroting foutloos verlopen. Commissaris Johannes Hahn, bevoegd voor begroting en ambtenarij, loofde het nut van de leningen die de Unie aangaat om de economische weerslag van de pandemie in te dijken.

Het gaat hierbij om een duizelingwekkende 800 miljard (ten hoogste), waarvan al een achtste is uitgekeerd. ‘Voor de eerste keer hebben we op de financiële markten geleend om met het EU-budget het herstel te betalen langs ons instrument NextGenerationEU om.’ Voor de periode 2021-2023 heeft RRF al 338 miljard vastgelegd.

Frontex

Voor het Europees Parlement gaat er wel een dubbel alarm af: de uitgaven voor IT zijn onverantwoord hoog en de fracties moeten minder slordig omgaan met hun subsidies. Het is het Parlement dat de kosten van de Rekenkamer op zich neemt. Het toont zich al jaren streng als het over de goedkeuring gaat van aangewende betalingen.

Nu heeft het zonet de kwijting verworpen voor Frontex, de bewaking aan de buitengrenzen van Europa. Het halfrond volgde met 345 stemmen tegen 284 de aanbeveling van de begrotingscommissie (waarin EVP, S&D en ECR moesten zwichten voor een vreemde coalitie van kleinere fracties, twaalf tegen vijftien). Michèle Rivasi van de Groenen vatte de hele teneur samen: ‘Frontex krijgt dit jaar 900 miljoen euro. Daarmee is Frontex het meest gesubsidieerde agentschap van de Unie. Wij kunnen niet langer aanvaarden dat openbare fondsen gebruikt worden om de Europese wetten en het internationaal recht te overtreden.’

Radicale omvorming van Frontex

Al twee jaar ligt het agentschap onder vuur voor het onheuse gedrag van zijn voorzitter, de Fransman Fabrice Leggeri, die intussen ontslag heeft genomen. Hij had niet alleen op eigen houtje met wapenhandelaars en lobbyisten onderhandeld of bedenkelijke aankopen verricht zoals drones, hij hield journalisten en ngo’s nadrukkelijk af, gaf ook geen inzage in documenten en beging inbreuken tegen de mensenrechten. Met name de hand- en spandiensten die Frontex verleende aan de Europese kustwacht om vluchtelingen terug te drijven richting Turkije werd hem zwaar aangerekend. OLAF had al een kritisch rapport overgemaakt.

Saskia Bricmont (Groen) eist nu een radicale omvorming van het Agentschap. ‘Elke samenwerking met ondemocratische landen zoals Libië moet de schop op. Elke nieuwe overtreding van de regels dient grondig onderzocht.’ En Europa dient zijn migratiepolitiek op een nieuwe leest te schoeien, met respect voor alle mensenrechten en solidariteit. Het zal nodig zijn, want er is uitbreiding en versterking tot 10 000 manschappen voorzien tegen 2027.

absorptiegraad

EU moet nog leren een betere huisvader te worden