Het is ongeveer een jaar geleden dat minister Ben Weyts een welgekomen bocht maakte inzake de taalregels voor het hoger onderwijs. Eind 2019 had hij een voorontwerp van decreet getekend dat de deur wijd openzette voor een verregaande verengelsing van de bacheloropleidingen. Het percentage toegelaten Engelstalige vakken werd opgetrokken van 18,33% naar 50%, net zoals in de masteropleidingen.

Een aantal academici trok aan de alarmbel. Opvallend genoeg waren de meesten daarvan niet van Vlaams-nationale signatuur. Nadien sloot ook de Vlaamse Beweging zich aan bij dat protest. Uiteindelijk draaide Weyts bij en werd de verregaande versoepeling geschrapt. De minister viel terug op wat was afgesproken in het regeerakkoord: een verhoging van het aantal Engelstalige bachelors van maximaal 6% naar 9%.

Ook dat is natuurlijk een bittere pil om te slikken voor de tegenstanders van de verengelsing. Maar er stond wel iets tegenover. De Vlaamse regering beloofde in het regeerakkoord ook om ‘strikt toe te zien op het ontstaan van zogenaamde “spookopleidingen” waarmee onvolwaardige Nederlandstalige equivalenten worden aangeboden.’ De verhoging tot 9% werd prompt gerealiseerd, maar de strijd tegen de spookopleidingen? Daar hebben we niets meer over vernomen.

Spoken en spiegels

Waarover gaat het? Als een universiteit een Engelstalige bachelor of master wil aanbieden, dan kan dat enkel als er een Nederlandstalige equivalent van die opleiding bestaat. Zo’n equivalente opleiding moet voor 100% in het Nederlands gevolgd kunnen worden.

De universiteiten hebben echter onvoldoende personeel om Engelstalige opleidingen te creëren naast de bestaande Nederlandstalige. Anderzijds zijn ze er wel op gebrand om Engelstalige opleidingen te creëren. Het is immers een prestigezaak voor de universiteiten om zoveel mogelijk buitenlandse studenten aan te trekken. Hoe kan men extra Engelstalige opleidingen creëren zonder de proffen te belasten met extra vakken?

Om te beginnen kunnen Nederlandstalige vakken gewoon verengelst worden. Dat gebeurt aan de lopende band, doorgaans zonder enige inhoudelijke motivatie. Vervelend voor de verengelsingsbrigade is wel dat de Nederlandstalige equivalente opleiding (een ‘spiegelopleiding’ noemt men dat tegenwoordig) helemaal in het Nederlands gevolgd moet kunnen worden. Maar geen nood, daar valt makkelijk een mouw aan te passen. Het volstaat dat de student de mogelijkheid heeft om een volledig Nederlandstalig programma samen te stellen via allerlei gekke keuzevakken, soms in andere faculteiten. Zo’n programma mag dan wel helemaal Nederlandstalig zijn, het beantwoordt nauwelijks nog aan de vooropgestelde leerresultaten van de opleiding. Met andere woorden, de Nederlandstalige ‘spiegelopleidingen’ zijn in de praktijk helemaal niet equivalent aan de Engelstalige.

In werkelijkheid beschouwen de universiteiten zo’n integraal Nederlandstalige ‘spiegelopleiding’ louter als een theoretische mogelijkheid. Die bestaat enkel op papier om aan de taalregels te voldoen. Soms raadt men de studenten zelfs expliciet af om een louter Nederlandstalig traject te volgen.

Kleine trucjes gebruiken

Waar men wel niet omheen kan, is dat elke individuele student minstens de helft Nederlandstalige vakken moet opnemen binnen een Nederlandstalige masteropleiding. Alhoewel, bij nader inzien kan ook hiervan nog wat worden afgepitst. Namelijk via de truc met de masterproef. Dat is binnen een Nederlandstalige opleiding altijd een Nederlandstalig opleidingsonderdeel, ten minste in theorie. In de praktijk worden studenten soms onder druk gezet om de masterproef in het Engels te schrijven. Vraag is dan of ze hun strepen staan om een mondelinge verdediging in het Nederlands te eisen, waar ze in principe recht op hebben. Hoe dan ook, met een Engelstalige masterproef krimpt het aandeel Nederlands in de masteropleiding tot ongeveer een derde.

Maar zelfs dat is nog te veel voor de universiteiten. Vandaar het fenomeen van de Nederlandstalige spookvakken. Vakken worden ontdubbeld in een Nederlandse en een Engelstalige versie, maar het Nederlandstalige vak bestaat niet echt. Studenten moeten het opnemen in hun programma om aan het minimum van 50% Nederlandstalige vakken te komen. In de praktijk daarentegen worden ze verplicht om de Engelstalige colleges te volgen, en krijgen ze hoogstens wat begeleidingssessies in het Nederlands. Zo krijg je Nederlandstalige spookopleidingen, die enkel op papier bestaan.

Over de taalregels voor het hoger onderwijs kun je discussiëren. Wat mij betreft zouden die nog een pak strenger mogen zijn. Maar daar gaat het nu even niet om: de regelgeving is wat ze is, en de universiteiten moeten die naleven. Punt. Academici staan vaak op de eerste rij om met het vingertje te wijzen als de burgers er de kantjes van afrijden, bijvoorbeeld inzake Corona. Maar zelf leggen ze de grootst mogelijke creativiteit aan de dag om de democratisch goedgekeurde taalregels te omzeilen.

Fraudebestrijding, een geliefkoosde taak van regeringen

De regering moet dringend een systeem op poten te zetten om de equivalentie van Engelstalige en Nederlandstalige opleidingen systematisch door te lichten. Het detecteren van taalfraude met spookvakken zal inderdaad wat voeten in de aarde hebben. Een buitenstaander kan immers niet controleren of een bepaald vak effectief wordt gedoceerd, dan wel enkel op papier bestaat. Hiervoor is een echte inspectie nodig op het terrein. Anderzijds is het niet zo moeilijk na te gaan of de programma’s van Nederlandstalige en Engelstalige ‘spiegelopleidingen’ werkelijk equivalent zijn. Dat kan een ambtenaar op relatief korte tijd doen. Alle informatie over de opleidingen staat immers gedetailleerd online.

Als je bijvoorbeeld ziet dat studenten in een bepaalde opleiding kunnen kiezen tussen een Engelstalig vak en een Nederlandstalig vak uit een andere faculteit, met de mededeling dat sterk wordt aangeraden om het Engelstalige vak te kiezen, dan weet je dat er stront aan de knikker is. Hetzelfde geldt voor Nederlandstalige opleidingen die vakkundig worden weggemoffeld op de website: ze zijn er wel, maar je ziet ze niet. Dat is een vilein trucje om het aantal ingeschreven studenten voor de Nederlandstalige opleidingen zo klein mogelijk te houden.

Een Vlaamse regering die zichzelf respecteert kan dit niet over zich heen laten gaan. De regering moet ervoor zorgen dat men de bestaande taalregels naleeft. Dat zou een evidentie moeten zijn, maar het staat ook nog eens zwart op wit in het regeerakkoord. Ben Weyts profileert zich graag als een minister met ballen, bijvoorbeeld in de Coronacrisis. Maar heeft hij die ook werkelijk? Met het dossier van de spookopleidingen kan hij het bewijs leveren.

academische trucjes

Ben Weyts: een minister met ballen?