Stelt u zich de volgende wasmiddelreclame voor: een jonge blonde vrouw doet de was en een jonge zwarte man met witte verfstrepen op zijn gezicht komt vriendelijk lachend binnen, een verfblik in de hand. Zij lacht lief terug en lokt hem naar de wasmachine – een klassieke bovenlader. Daar doet ze een wasbuiltje in van het betreffende merk, vervolgens duwt ze de zwarte man ook in de machine en sluit ze de klep. Het blondje gaat bovenop de machine zitten, de benen sexy over elkaar geslagen, en wacht tevreden glimlachend af. Na een tijdje komt er een frisse blanke jongeman uit de wasmachine en vallen ze elkaar verliefd in de armen…

Bizar reclamespotje voor Chinees wasmiddel

Als zoiets al ooit tot onze huiskamers was doorgedrongen, zou de wereld uiteraard te klein zijn. Zelfs als satire zou het niet worden geaccepteerd. Maar niet in China. Precies dit filmpje was daar een paar jaar geleden te zien, mutatis mutandis: zwarte man verandert in Chinees nadat een Chinees meisje hem in de wasmachine deed. Zo moet een Chinese reclamejongen dit idee in 2016 hebben verkocht aan wasmiddelenproducent Qiaobi.

Er was destijds wat ophef over het spotje. Niet in China, wel in het westen. Qiaobi bood excuses aan en de commercial verdween van het scherm. De eigenaar van het bedrijf zei letterlijk dat hij zich niet had gerealiseerd dat het filmpje racistisch was, tot er problemen over kwamen…

Italiaanse commercial

Overigens had genoemde reclamejongen zich misschien laten inspireren door een Italiaanse commercial uit de vorige eeuw van een andere wasmiddelenproducent, Coloreria Italiana, gespecialiseerd in de gekleurde was. Daarin veranderde een mager blank kereltje in een bijzonder gespierde zwarte man, na een wasbeurt in de machine.

Ook op het Chinese internet kwam wel wat protest tegen de commercial, maar doorgaans leidt racisme jegens zwarte Afrikanen in China nauwelijks tot ophef. Men zal er zeker nooit de straat voor opgaan, al kan dat ook aan de Chinese autoriteiten liggen. Maar het opmerkelijke is dat zowel die autoriteiten als veel Chinese internetgebruikers routinematig alle westerse kritiek op China wegwuiven als anti-Chinees racisme. Een miljoen moslims in heropvoedingskampen? Hongkong geannexeerd? Taiwan bedreigd? Tibet? Wie er wat van zegt is een racist en heeft iets tegen Chinezen.

As we speak draait de Chinese staatspropaganda overuren naar aanleiding van een vorige maand uitgezonden BBC-documentaire, ‘Racism for Sale’, over vermeend Chinees racisme in Afrika. Het gaat om misbruik van Afrikaanse kinderen voor commerciële doeleinden door ondernemende Chinezen. Zoals bekend is China zeer aanwezig in veel Afrikaanse landen, om de daar aanwezige grondstoffen op te kopen en als tegenprestatie infrastructuur aan te leggen en rommel te verkopen. Ieder wasteiltje in Afrika is gemaakt van duidelijk herkenbaar Chinees plastic. En ieder blikje tomatenpuree op Afrikaanse markten komt ook rechtstreeks uit China, al staat er honderd keer ‘Italië’ op.

Gekke pakjes

Chinezen daar maken filmpjes van vrolijke Afrikaanse kindertjes in gekke pakjes die Chinese teksten roepen of zingen. Of ze fotograferen die kinderen terwijl ze borden omhoog houden met Chinese karakters. Die filmpjes en foto’s bevatten gepersonaliseerde of commerciële boodschappen voor de Chinese markt en worden besteld en verkocht via sociale media. De kinderen worden betaald met een hapje eten of in het gunstigste geval een fooi.

De inhoud is niet altijd even onschuldig: er is er ook een video waarin de kinderen enthousiast zingen ‘wij zijn zwarte duivels…’ en ‘ons IQ is laag’… In een andere beloven kinderen lachend ‘echt niet naar China te zullen komen’.

Dit soort filmpjes circuleerden uitgebreid op Chinese sociale media, vooral via goed bekeken kanalen als de ‘Zwarte Mensen Grappen Club’. Chinese surfers konden er enorm om lachen, al was er ook verontwaardiging. Inmiddels heeft Internetgigant Weibo – het grootste sociale platform van China, gecontroleerd door de Chinese Communistische Partij – die kanalen gesloten en de filmpjes verwijderd.

Kleuters

De journaliste achter de BBC-documentaire is de Ghanese Runako Celina, die behalve Engels ook vloeiend Chinees spreekt. Zij zocht uit waar die racistische filmpjes gemaakt werden en door wie. Ze wist een dorp in Malawi te lokaliseren en vond zelfs de Chinees die erachter zat: een zekere Lu Ke. Hij liet zich uitvoerig interviewen en leek zich van geen kwaad bewust.

Het was niet voor het eerst dat deze praktijken aan de kaak werden gesteld. De zender France24 kwam er jaren geleden mee en vijf jaar terug berichtte de BBC er al over. Via TaoBao, de Chinese versie van Amazon, werden toen foto’s en video’s verkocht van Afrikaanse kleuters die bordjes ophielden met Chinese teksten als: ‘Zoekt u een lening voor uw auto, kom naar Broer Long. Bespaar geld en moeite, het zal u geluk brengen’.

Voor een paar euro had je een foto voor je bedrijf, voor iets meer een video. Ook particulieren konden bestellen, bijvoorbeeld om iemand ten huwelijk te laten vragen door zwarte kinderen. TaoBao zette hier na deze publiciteit snel een punt achter.

Apenpak en halsband

Toch kwam er ook toen geen ophef van betekenis. Niet alleen omdat China zijn eigen publiciteit zeer strak regelt, maar ook omdat zulke opdrachtfilmpjes met zwarte kinderen niet perse racistisch worden gevonden. In tegenstelling tot genoemde producties van filmer Lu Ke. Of wat te denken van een gala van de Chinese staatsomroep in 2018. Daar verscheen een Chinese actrice met ‘blackface’ en een dikgemaakte kont. Ze had ook nog een acteur in een apenpak aan de halsband…

Het meest interessant is nog hoe Weibo-surfers massaal op de BBC-documentaire reageerden, maar vergeet nooit dat de Chinese autoriteiten de teugels op deze site strak in handen hebben. De reacties gingen niet over het racisme dat de BBC aan het licht bracht, maar over de bedoelingen die de omroep daarmee had. Het algemene idee was dat de BBC met producent Lu Ke onder één hoedje speelde, om de goede banden tussen China en Afrika te verstoren… Volgens een enkeling zou deze Lu Ke zelfs een ‘Taiwanees accent’ hebben: hoeveel bewijs heb je verder nog nodig? De man diende zwaar te worden gestraft, vond men. Niet voor zijn racisme maar voor het moedwillig ondermijnen van Chinese belangen. Hoe dan ook, Weibo heeft inmiddels ieder beeld uit ‘Racism for Sale’ gecensureerd, evenals steekwoorden als ‘zwarte duivels’ en ‘laag IQ’.

Black Lives Matter

Chinese sociale media gebruikers maken zich wel enorm druk als bijvoorbeeld Amerika zijn zwarte burgers racistisch lijkt te behandelen. Zoals George Floyd, die de geest gaf met een knie van een blanke politieman in zijn nek. Daar werd door miljoenen Chinezen maandenlang schande van gesproken: George Floyd was trending. En bijna iedere Chinese internetgebruiker leek achter Black Lives Matter te staan.

‘Dus dit zijn de mensenrechten waarmee ze ons altijd om de oren slaan’, vroeg één van hen zich af. Hij kreeg vele duizenden likes.

Het Chinese regime lijkt zich vooral druk te maken over racisme als Chinese belangen geschaad dreigen te worden. Of als westerse landen ermee dwarsgezeten kunnen worden.

Toch glipt er kennelijk ook wel eens een ander geluid door de mazen van de censuur, zoals dit: ‘Die rellen in Amerika maken me jaloers, omdat Amerikanen de moed hebben zich uit te spreken en weerstand te bieden… Als dit in China zou gebeuren, zou jij dan de straat opgaan?’

Het zou me verbazen als dit commentaar nog is terug te vinden…

PS: Wie een indruk wil hebben van wat er op Chinese sociale media speelt, raad ik de website Whatsonweibo.com aan, van de Nederlandse Sinologe Manya Koetse.

Afrikaanse kleuters

BBC docu over China: ‘Racisme te koop’