Ik vermoed dat ook u geïntrigeerd hebt gekeken naar de eerste twee afleveringen van ‘Jan Leyers bij de Duitsers’ op Canvas. Los van het soms aan Jean-Marie Pfaff herinnerende Duits van de maker/presentator: een interessante kijk op het land dat decennia gold als hét gidsland van Europa, maar nu op de sukkel lijkt, de boot van de derde industriële revolutie heeft gemist, en nauwelijks aan digitalisering toe is. Met de grote waterramp van 2021 in het Ahrdal, die bijna 200 dodelijke slachtoffers eiste, als bewijs van een falend systeem.

Weltschmerz

Jan Leyers in gesprek met journalist Ulf Poschardt. (VRT)

Het lijkt een klassiek voorbeeld van de wet van de remmende voorsprong: wie aan de top staat, dreigt op zijn lauweren te rusten en in slaap te vallen, vergeet zichzelf heruit te vinden. Dat geldt voor merken, maar ook voor sportlui, politici, artiesten. En dus ook voor naties. Maar als het over Duitsland gaat, kan men niet om de culturele condities heen, het collectieve DNA, de geschiedenis van dit volk dat toch twee keer Europa heeft platgelopen. Wat zit er in die Duitsers dat ze zo goed kunnen voetballen, tal van geniale wetenschappers en kunstenaars hebben voortgebracht, maar ook met het-verstand-op-nul een rattenvanger als Adolf Hitler achterna liepen?

Duitsers houden van pathos, celebreren de overwinning, terwijl ze tegelijk de ineenstorting zien als een soort voltooiing. Utopie en fatalisme raken elkaar

De serie van Leyers begint met de aanhef van Im Abendrot, laatste van de Vier letzte Lieder van Richard Strauss, een componist die zich stevig in het naziregime liet inkapselen. Het lied is doordrenkt van weemoed en berusting, en zet al helemaal de toon. De waterramp heeft iets doen knakken, de treinen vallen stil, kilometers voor het station. Is dit de zin voor efficiëntie, de spreekwoordelijke Deutsche Gründligkeit? De ontluistering is al vroeger ingezet, met de mislukte Energiewende, het asieldebacle (‘Wir schaffen das’), het grote verraad van de Russische vriend en gasleverancier, en uiteraard de actuele implosie van de auto-industrie.

De paradox zit diep in de Duitse ziel. Vanuit de Pruisische traditie zijn ze rationeel en voluntaristisch, maar de romantische ondergangsgedachte, aangeduid met het onvertaalbare woord Weltschmerz, blijft opdampen. Toen de Russen voor Berlijn stonden, organiseerde de nazi-elite -of wat daar van overschoot- nog een laatste concert met de Berliner Philarmoniker. Op het programma: delen uit ‘Die Götterdämmerung’, het laatste deel van Wagners Ring-cyclus waarin de held ten onder gaat en het godenrijk ineenstort. Duitsers houden van pathos, celebreren de overwinning, terwijl ze tegelijk de ineenstorting zien als een soort voltooiing. Utopie en fatalisme raken elkaar. De Wagneriaan Hitler wilde dat Duitsland met de nederlaag ook helemaal van de kaart zou verdwijnen.

Wirtschaftswunder

Maar de overwinnaars waren dit keer genereus. De godendeemstering werd gevolgd door een groots reddingsplan van de VS, het fameuze Marshall-plan, dat de communisten uit West-Europa moest verdrijven en ons prepareren voor het grote consumptiefeest, met spullen die vooral uit Amerika zouden komen. Een formidabele win-winoperatie, met als eigenlijke hoofddoel: beletten dat een verpauperd Duitsland nog eens om een nieuwe Führer zou roepen.

Het vetmesten van de Duitser was dus tevens onderdeel van een heropvoedingsprogramma, zeg maar een training in politieke correctheid, onder het Brechtiaanse motto: ‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral’. Geef ze vooral brood en spelen, dan worden ze vanzelf goede Europeanen onder Beethovens motto ‘Alle Menschen werden Brüder’.

Het vetmesten van de Duitser was tevens onderdeel van een heropvoedingsprogramma, zeg maar een training in politieke correctheid, onder het Brechtiaanse motto: ‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral’

Na de verplichte rondleidingen in de bevrijde kampen, mocht het optimisme weer zegevieren, dankzij een perfectionering van de klassieke verbrandingsmotor, in de 19de eeuw ontwikkeld door Daimler, Diesel (!) en Benz, niet toevallig allemaal Duitsers. De Autobahn en de Volkswagen, twee pronkstukken van de nazi-economie, zouden de iconen worden van het zogenaamde Wirtschaftswunder. De VW-fabrieken in Wolfsburg werden snel heropgebouwd en lieten massa’s Kevers van de band rollen.

Helaas… Marshall kon niet voorzien dat de Duitse geest opnieuw demonen zou wakker maken, zoals in de Ring des Nibelungen hebzucht leidt tot een netwerk van leugens, bedrog, ontkenning, en uiteindelijk de catastrofe. Door die software te vervalsen, waarmee diesels op de testbank betere resultaten gaven dan in de realiteit op de weg, openbaarde zich de lelijkheid achter de schoonheid en de leugen achter de waarheid. Het vernis van de politieke correctheid schilfert zienderogen af. Hitler lacht zich in de hel een kriek.

Build Your Dreams

Wotan omringd door zijn negen Walküren. (JS)

Ik zou een complete Ring-cyclus kunnen ensceneren, met Wotan als Volkswagen-directeur, zijn negen vrouwelijke managers die personeel ronselen op vlammende bolides, de flinkse Sahra Wagenknecht als de heldin Brunnhilde, en Siegfried als prototype van de obese Duitser zelf die niks in de gaten heeft en zich finaal laat rollen door de slechterik Hagen, dewelke we in onze productie gerust van spleetogen kunnen voorzien.

Dieselgate is het keerpunt, waarop het Duitse heldenepos also known as Wirtschaftswunder omslaat in een trieste klucht van bedrog, ontkenning en zielig gefoefel. Met de teloorgang van de Duitse en Europese auto-industrie vallen de domino’s en wordt dit continent een derdewereldgebied. Nog snel miljarden pompen in een relance? Vergeet het. De Chinese BYD’s (Build Your Dreams, het lijkt een parodie op de Duitse romantiek) staan klaar om onze markt massaal te overspoelen.

Dieselgate is het keerpunt, waarop het Duitse heldenepos aka Wirtschaftswunder omslaat in een trieste klucht van bedrog, ontkenning en zielig gefoefel

Vergis u niet: we waren gewoon veel te laat met die elektrificatie. De implosie van de Europese auto-industrie ligt niet aan de goedkope, gesubsidieerde Chinese productie, maar aan de luiheid en traagheid van onze autobouwers zelf, die veel te lang de kat uit de boom hebben gekeken en zelfs gemene zaak maakten met de machtige petroleumlobby. Terwijl de Duitsers nog aan vervalste diesels knutselden, en hun goden Daimler en Benz aanbaden, waren de pientere Chinezen al volop de massaproductie van elektrische auto’s aan het opzetten.

De nieuwe Volkswagen komt eraan, made in China. Ik zet de autoradio op en geniet van dat wondermooie lied Im Abendrot, hobbelend op een autobahn in bedenkelijke staat:

O weiter, stiller Friede!
So tief im Abendrot.
Wie sind wir wandermüde–
Ist dies etwa der Tod?