Gisteren vertelde Doorbraak u over de situatie in de getroffen Waalse gemeenten een maand na de overstromingsramp. Vandaag nemen we een kijkje over de grens in Duitsland. Want ook daar voelen ze zich door hun overheid in de steek gelaten. Op naar Ertstadt-Blessem dus en op zoek naar de verschillen in aanpak.

Erftstadt-Blessem, aan de grens van het rampgebied

Donderdagavond komen we aan in Erftstadt in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. De stad werd werelberoemd door een grote aardverschuiving die enkele huizen opslokte. Het laatste stuk van de rit voert ons over kleinere wegen. De snelweg en de hoofdwegen zijn nog afgesloten omdat delen van het asfalt zijn weggespoeld en ook de bermen blijven onstabiel.

We lopen rond in de wijk Blessem. Wat opvalt is dat er al veel is opgeruimd. Wat er nog van puin en afval overblijft, ligt gesorteerd aan de kant van de weg. Hier geen autowrakken langs de kant van de weg. Aan de rand van de wijk werd het grove afval bijeengebracht. Daar werd het gesorteerd en grotendeels al afgevoerd. De Duitsers doen hun reputatie alle eer aan.

We spreken een dame op straat. Zij nodigt ons prompt uit om bij haar thuis de situatie te bespreken. Haar man is journalist en heeft zijn analyse klaar. Christoph Reifenrath en zijn vrouw zijn misnoegd over de aanpak van de ramp, al beseffen ze dat hun wijk relatief gespaard is gebleven.

‘Al bij al valt het hier mee’, stelt Reifenrath. ‘Kelders zijn ondergelopen en in een aantal lager gelegen huizen is het water ook op het gelijkvloers binnengekomen. Dat stelt echter niets voor in vergelijking met wat er in de Ahrvallei, enkele kilometers verderop, is gebeurd. Daar stond het water meters hoog. Daar zijn mensen gestorven. Wel hebben we hier een enorme aardverschuiving gehad die een aantal huizen heeft meegenomen. Die stonden aan de rand van een kiezelgroeve, die volliep waardoor de bodem verzadigd raakte en uiteindelijk de hele omliggende ondergrond is weggezakt.’

‘Volgens de verantwoordelijke politici gaat het over een natuurramp die niemand kon voorspellen. Niets is echter minder waar.’

Hoe bedoelt u?

‘Op geen enkel moment hebben de verantwoordelijken ingegrepen. Nochtans was er gewaarschuwd voor de uitzonderlijk zware neerslag die op ons afkwam. Alleen heeft de bevolking daar niets van opgevangen. Op geen enkel moment heeft de overheid ons gewaarschuwd.’

‘Nochtans moeten ze geweten hebben dat er een ramp aankwam. Ik heb destijds, voor ik naar hier verhuisde, nagekeken hoe het zat met de waterhuishouding. Ik heb de overstromingsplannen op het internet gevonden en zo weet ik tot waar het water komt bij een honderdjarige overstroming. De overheden hebben het, ondanks de waarschuwingen die hen bereikten via het EFAS (European Flood Awareness System), niet nodig gevonden de bevolking te informeren en te evacueren. De noodsirene van dit stadsdeel is nooit afgegaan.‘

Catastrofale overstroming

‘Het water liep hier al door de straten toen we eindelijk het bevel kregen om te vertrekken. Ondertussen voltrok zich enkele honderden meters verder de catastrofale aardverschuiving aan de kiezelgroeve. Maar wij wisten, een paar straten verder, nog van niets. Uiteindelijk waren de noodplannen niet afgestemd op deze stortvloed. We hebben een overstromingsplan in drie fasen: tienjarige overstroming, honderdjarige overstroming en de derde fase is catastrofale overstroming. Het waterpeil heeft echter de voorspellingen voor die laatste fase met 90 cm overschreden.’

De waarschuwingen van het EFAS vermelden nochtans abnormaal zware neerslag. Dat hebben de autoriteiten dus naast zich neergelegd?

‘Daar heeft het alle schijn van. Bepaalde gevolgen waren nochtans gemakkelijk te voorspellen. Wanneer je dit stadsdeel binnenrijdt, kom je over de onderdoorgang van de B265. In het overstromingsplan staat klaar en duidelijk dat die bij een grote overstroming volledig onder water komt te staan. Dat is een regelrechte dodenval, met stijle bermen en geluidspanelen die het bijna onmogelijk maken hier uit te klauteren. Daar hebben een 200-tal auto’s en vrachtwagens zich in vastgereden. Binnen de kortste keren stond het water er 7,5 meter hoog. Het mag een mirakel heten dat daar niemand is ingebleven.’

‘De politici spreken dan van het ongelooflijke geluk dat we hebben gehad waardoor niemand is omgekomen. Maar van geluk is hier geen sprake: die weg had op tijd afgesloten moeten worden. Waar zaten al die noodplanners en crisismanagers? Hebben die dit niet zien aankomen? Een simpele burger zoals ik heeft dit, omdat ik het overstromingsplan destijds bekeken heb, kunnen voorspellen. De vraag hoe het komt dat die weg überhaupt nog open was, blijft tot op heden onbeantwoord. Hiervoor bestaat een term: schuldig verzuim.’

Dam in de Eifel

Uw ergernis beperkt zich niet tot het gebrek aan waarschuwingen en voorbereidingen…

‘Eens de ramp zich voltrokken had, bleven we in het ongewisse. Op het nippertje moesten we nog vluchten, want plots was het te gevaarlijk geworden om te blijven. Er zou een dam, hogerop in de Eifel, zijn doorgebroken. Dat bleek achteraf niet waar te zijn. We hebben tien dagen lang onze wijk niet mogen betreden, zonder dat daar ooit een gegronde reden voor is gegeven. We kregen geen informatie. Het leek wel of niemand door had dat er een ramp van ongekende omvang plaatsvond. Burgemeester Carolin Weitzel (CDU) hebben we niet gezien of gehoord. Op de website van de stad stond dat ze -zeer grootmoedig- uit vakantie was teruggekomen. Verder kwam er geen relevante informatie via dat kanaal.’

Noodhulp door burgers

‘Ondertussen kwam de noodhulp hier op gang, voor 80% door burger- en privé-initiatieven. Van de overheid viel weinig te bespeuren. Toen we eindelijk terug in onze huizen mochten hebben de mensen zelf voor voedsel- en drankbedeling gezorgd. De moslimgemeenschap heeft voor iedereen gekookt. Bakken met drank werden door wildvreemden van deur tot deur gebracht.Verschillende bedrijven hebben hulp geboden. Doe-het-zelf-keten OBI stelde materiaal ter beschikking. Een privaat afvalverwerkingsbedrijf, Remondis, heeft er voor gezorgd dat alle rommel in sneltreinvaart werd weggevoerd. Een plaatselijke bouwondernemer, Rhiem & Sohn, heeft al zijn personeel en materiaal ter beschikking gesteld. Daarbovenop hebben die nog 1 miljoen euro geschonken. Het was hartverwarmend om dat allemaal te mogen meemaken.’

‘De lokale politie heeft ook goed werk verricht, maar de hulpdiensten -Rode Kruis, Brandweer, DLRG (waterredding, WM), THW ( Duitse Civiele Bescherming, WM) – die van heinde en verre kwamen opdagen, hebben in het begin heel de tijd werkloos staan toekijken. Het leek wel een bende padvinders die plots toekwam met veel lawaai, maar zonder coördinatie van bovenaf bleken ze nutteloos te zijn. De eerste 24 uur hebben die sigaretten gerookt en toegekeken. De politici pronken nu wel met hoe goed de hulpverlening is verlopen, maar zij hebben daar geen verdienste aan. De hulp die werkelijk is aangekomen bij de mensen, kwam van vrijwilligers en de privé.’

Heeft u daar een verklaring voor?

‘Ik stel vast dat de politiek en de hoge heren in hun ivoren toren elke band met de burger en de realiteit verloren hebben. Zij hebben geen oog voor de dagelijkse realiteit waar de mensen in leven. Ze zijn enkel bezig met de volgende verkiezing. Plannen maken op lange termijn en zorgen dat de dagelijkse werking goed functioneert, maakt niet populair en interesseert hen blijkbaar niet.’

‘Je ziet dat overal in het Westen. De infrastructuur zakt stilaan ineen. Hoe komt het dat er stuwdammen zijn die niet meer opgewassen zijn tegen de neerslag? Hoe komt het dat er in Duitsland 90.000 bruggen staan die dringend gerenoveerd moeten worden? We weten al lang dat de verandering in de weerpatronen als maar meer extreme toestanden met zich meebrengt. We mogen toch verwachten dat een overheid zich daar degelijk op voorbereidt? Ik wil niet alles afschuiven op de politiek, ieder draagt ook een persoonlijke verantwoordelijkheid. Maar het is een beschaafd land als Duitsland onwaardig -en hetzelfde geldt voor België- om onvoorbereid te zijn op zo’n catastrofale overstromingen. Dat er geen enkel plan klaarligt om hier mee om te gaan, slaat mij met verstomming.’

U bent boos…

‘Wat me werkelijk woedend maakt, is het politiek geneuzel. Het enige wat consequent gebeurt, is het afschuiven van elke vorm van verantwoordelijkheid. “Niemand kon dit voorzien, dit had niemand verwacht”: zo klinkt het bij de verantwoordelijke beleidsvoerders.

Denkt u dat de ramp de politiek heeft wakker geschud?

‘Ik verwacht daar niet te veel van. Je ziet dat de media de aandacht al verliest. Binnenkort is het weer gewoon ‘over tot de orde van de dag’. Ieder zal zijn wonden likken en verdergaan met het leven, zonder teveel heikele thema’s aan te kaarten Maar ik wil dat de verantwoordelijken worden aangeduid en dat die ook de gevolgen dragen van hun nalatigheid. Alleen zo kan er in de toekomst meer verantwoordelijkheidszin komen bij de beleidsmakers. Ze moeten -net als u en ik- beseffen dat er gevolgen zijn wanneer ze fouten maken.’

Epicentrum van de ramp: de vallei van de Ahr

De volgende dag rijden we door naar Ahrweiler. Reifenrath heeft ons duidelijk gemaakt dat de beelden uit Erftstadt -dat er opgeruimd en netjes bijligt – niet te vergelijken vallen met wat er in de Vesdervallei te zien is. Voor een gelijkaardige ramp, waarbij de huizen tot op de eerste verdieping onder water hebben gestaan, moeten we volgens hem naar Ahrweiler gaan.

Daar aangekomen krijgen we toch een ander beeld dan in Wallonië. Nergens zien we op de oevers nog afval liggen (foto 3).

Van afsluitingen behangen met plastiek zwerfvuil is al helemaal geen spoor. Hier slechts plantaardig afval: meegesleurd gras werd wel door afsluitingen weggefilterd. Geen autowrakken langs de kant van de weg. Langs de straat liggen wel nog hier en daar bergen vuil die wachten op ophaling. Dit steekt schril af tegen wat we gisteren in Wallonië te zien kregen.

Nochtans is het duidelijk dat het water ook hier zijn verwoestende werk heeft verricht. Er hangt een onmiskenbare geur van schimmel en vocht. Mensen zijn nog steeds aan het poetsen en lopen over straat met scheppen en emmers, onderweg naar het volgende pand dat geruimd moet worden (foto 6).

We rijden langs de binnenwegen terug richting België. Onderweg stuiten we op een terrein waar het opgehaalde afval gesorteerd wordt. Aan de indeling kan je zien dat er nog veel verwacht wordt. We nemen die binnenwegen overigens niet enkel voor het mooie landschap. Er zijn nog steeds grote stukken snelweg afgesloten voor het verkeer. We passeren een spoorovergang die duidelijk buiten gebruik is door het wassende water. Ook in Duitsland is het einde van de miserie nog niet in zicht.

Opvallende verschillen

Toch springen er opvallende verschillen in het oog tussen de Waalse en de Duitse situatie. In Duitsland ligt het rampgebied er duidelijk minder rommelig bij. Op relatief korte tijd werd het grootste deel van het puin geruimd. Nergens zie je beelden van opgehoopt zwerfvuil op de oevers zoals je die overal in de Vesdervallei tegenkomt.

De bevolking staat verder in de verwerking van het trauma. Terwijl de Walen nog in overlevingsmodus zitten en enkel bekommerd zijn of er die dag eten is terwijl ze trachten te redden wat er te redden valt, zitten de Duitsers al in een volgend stadium. De woede dat zo’n ramp heeft kunnen plaatsvinden is bijna tastbaar aanwezig, ook al bespeur je bij sommigen eerder gelatenheid.

Het grootste verschil vind je misschien wel terug in de aanpak nu het eerste leed geleden is. Herr Reifenrath wist ons te vertellen dat de overheid de slachtoffers al met geld tegemoet gekomen is. Elk getroffen gezin heeft € 2.000 ontvangen, met daarbovenop van de gemeente nog eens € 200 per persoon. In België zullen de slachtoffers nog lang mogen wachten eer iemand over de brug komt.

Onderzoek naar nalatigheid

In Duitsland is het gerecht in actie geschoten. Tegen de Landrat van Ahrweiler (hoofd van een Kreis, te vergelijken met een gouverneur) is een onderzoek geopend naar doodslag, slagen en verwondingen door nalatigheid. Het ziet er naar uit dat de door Herr Reifenrath verhoopte consequenties niet gaan uitblijven.

Bij ons werd de ramp en het falen van de overheid niet ernstig genoeg geacht om het parlement bijeen te roepen. Di Rupo wilde eerst geen parlementaire onderzoekscommissie. Donderdag deelde hij mee dat er nu toch een commissie komt in het Waals parlement, maar ‘niet prioritair’. Het ziet er dus naar uit dat er geen degelijk onderzoek komt naar de verantwoordelijken. De Waalse politieke kaste is al begonnen met de recuperatie van de ramp. Ze willen nationale solidariteit, lees: meer geld om ongecontroleerd te verbrassen. Nochtans hebben ze bewezen dat ze niets gedaan krijgen. Vandaar dat Verlinden een federale ondersteuningscel moest oprichten. Hervé Jamar (MR), de gouverneur van Luik, is totaal onbekwaam gebleken. Dan hebben we het nog niet gehad over de beheerders van de Vesderstuwdam in Eupen. Graag zien wij hieromtrent, naar Duits voorbeeld, een gerechtelijk onderzoek opstarten.

Rode draad

Los van de verschillen is er echter een belangrijke rode draad in heel het verhaal: het verbluffende falen van een overheid die niet is voorbereid op een ramp die te voorzien was en de inzet van de bevolking die voor oplossingen zorgt.

Een jarenlang uitdijende bureaucratie die vervreemd is van de realiteit heeft ons beschavingsmodel uitgehold. Het is onaanvaardbaar dat onze hulpdiensten verlamd worden door het uitvallen van de communicatie-infrastructuur. In tijden van nood moeten er back ups voor handen zijn. We hebben nood aan redundante systemen. Daarbij moeten we komaf maken met structuren die enkel bezorgd zijn om het eigen voortbestaan en die alle verantwoordelijkheid van zich afschuiven. We verdienen beter.

Zolang we onze zaken niet op orde hebben, moeten we ophouden met anderen de les te spellen. We hebben ons belachelijk gemaakt op het internationale forum. Genoeg ronkende verklaringen van politici en hoge ambtenaren. Er valt heel wat werk te verzetten. Dat doe je beter in stilte.

Nog één randbemerking moet ons van het hart: waar is corona gebleven in het rampgebied? Niemand lijkt zich daar nog om te bekommeren. Nergens zagen we mondmaskers, behalve in beschimmelde ruimtes (waar het ook nodig is). Niemand vroeg naar onze vaccinatiestatus, ook al is dat in Duitsland verplicht. Het virus staat in z’n hemd na een echte calamiteit. Misschien is dat wel net wat de dokter voorschrijft: een échte ramp om terug met de voeten op de grond te komen en de paniekzaaierij te counteren. Benieuwd wat Molenberghs en de GEMS daar van vinden.

Ahrweiler

Ook Duitsland onvoorbereid de ramp in