Dinsdag 9 maart: ‘We beleven een mijlpaal in het recherchewerk. Bovendien had dat als gevolg dat we een inkijk kregen in de hallucinante, parallelle criminele economie.’ Het parket wist op de persconferentie met zijn euforie geen blijf. Ook Bart De Wever was laaiend enthousiast. De vangst was dan ook wonderbaarlijk: 17 ton cocaïne, een berg geld en een gekraakte code van versleutelde berichtendienst Sky ECC, goed voor een half miljard berichten.

Dat bracht Franky De Keyzer — Procureur des Konings Antwerpen — op de rand van een delirium: ‘We zijn er in geslaagd om een bres te slaan in de muren van de georganiseerde criminaliteit.’ Burgemeester Bart De Wever maakte van een wereldprimeur gewag.

Drugshandel groter dan omzet Albert Heijn

Teun Voeten — antropoloog, onderzoeker en publicist — relativeert enigszins: ‘Momenteel worden hele netwerken blootgelegd, maar het is zeker niet zo dat dit de finale klap betekent.’ Toch staat de gewezen oorlogsfotograaf ervan te kijken dat de actie niet uitlekte. ‘De criminele milieus zullen zich anders moeten gaan organiseren en dat zullen ze ook doen. Ze kunnen zich bijzonder snel aanpassen aan nieuwe situaties. De slimste en meest adaptieve organisaties overleven. Deze organisaties zijn eerder netwerkstructuren die op projectmatige basis samenwerken.’

De belangen blijven heel groot en er is heel veel geld mee gemoeid. ‘De jaarlijkse omzet van de Nederlandse markt voor synthetische drugs alleen al werd in 2018 door de onderzoekers Trom en Tops geraamd op 18,9 miljard euro. Dit is groter dan bijvoorbeeld de jaaromzet van de supermarktketen Albert Heijn.’ Voeten onderstreept dat de war on drugs een misleidende term is: ‘Het gaat hier niet om een oorlog. Een oorlog impliceert immers dat er twee afgebakende, strijdende partijen zijn, terwijl het hier gaat om een hybride, multidimensionale strijd tussen diverse partijen met verschillende intensiteiten en velerlei belangen.’

Gefascineerd door stedelijk geweld en oorlog

Teun Voeten studeerde culturele antropologie en filosofie aan de universiteit van Leiden. Sinds 1991 was hij oorlogsfotograaf en auteur van diverse artikels en boeken over tal van wereldwijde conflicten. Hij woonde In 1994 vijf maanden tussen de ondergrondse daklozen in New York. In 1998 werd Teun Voeten bijna door gedrogeerde kindsoldaten in Sierra Leone geëxecuteerd. In 2016 maakte de auteur samen met filmmaker Maaike Engels een documentaire over de vluchtelingenproblematiek, Calais: Welcome to the Jungle.

Op welke manier kwam Teun Voeten als onderzoeker terecht in de drugswereld? ‘In de meeste conflictgebieden die ik bezocht, zoals Colombia, was er steeds drugs aanwezig. Cocaïne werd verhandeld om de revolutionaire strijd te bekostigen. Uiteindelijk is deze strijd ontaard in een clash tussen criminele organisaties. Ik was al heel vroeg gefascineerd door stedelijk geweld en oorlog.’ Over zijn ervaringen met drugsverslaafden in New York zegt hij het volgende: ‘Daar zat iedereen aan de crack. Dan zie je de ontwrichtende werking van drugs en de bipolaire gevolgen ervan: drugs richten de lagere klasse ten gronde, terwijl de rijkere bovenlaag er redelijk goed mee overweg kan. Wall Street stond toen stijf van de coke en aan de onderkant had je aan crack verslaafde daklozen. Dat fascineerde me.’

Caleidoscoop van een hybride oorlog

In 2018 bracht hij het boek Het Mexicaanse drugsgeweld uit, een caleidoscoop van een hybride oorlog in een falende staat. Het boek is intussen ook in de Verenigde Staten uitgegeven. ‘Daar worden verschillende oorlogen tussen verschillende clans uitgevochten. Soms vecht de politie in dienst van een kartel tegen het leger dat dan voor een ander kartel vecht.’ Bij ons is de intensiteit wel een heel stuk minder. Teun Voeten voegt daar aan toe: ‘Intussen is Nederland uitgegroeid tot het grootste exporterende land van synthetische drugs in de wereld.’

De war on drugs is hier een heel stuk minder intens, maar daarom niet ongevaarlijk: ‘Ik woon in Deurne en in mijn straat zijn twee granaten ontploft. Toen ik voor een onderzoek bezig was voor mijn laatste boek — Drugs. Antwerpen in de greep van Nederlandse syndicaten – ben ik regelmatig meegegaan met de narcoticabrigade — de DOT, het drugsondersteuningsteam — en werden er heel wat jongens bij mij in de buurt opgepakt, maar zo driest als in Mexico en Nederland is het zeker niet.’

Veel meer dan enkel cocaïne

Teun Voeten vindt dat het drugsgebruik steeds meer om zich heen grijpt, met alle nare gevolgen van dien. ‘Wat me bijzonder ongerust maakt is de opkomst van crystal meth of methamfetamine. Het is een zeer sterke vorm van amfetamine, waarvan de verslavende effecten bijzonder verwoestend zijn en de uitwerking zo extreem is. De laatste jaren zijn er heel wat laboratoria in Nederland, maar ook in de Kempen en Vlaams Limburg ontdekt. Deze drugs zijn bijzonder verslavend en sterk in opmars. Er worden op de markt veel meer verschillende drugs verhandeld dan enkel cocaïne.’

De toekomst ziet er somber uit. Voeten: ‘We evolueren naar een heel hard kapitalistisch, neoliberaal systeem met een steeds grotere uitgesloten onderklasse. Voor deze uitgesloten mensen, zonder baan en toekomstperspectief, vormt de handel in drugs een gemakkelijk verdienmodel en bieden drugs tevens de roes waarin zij kunnen vluchten. Ik bezocht heel wat daklozencentra in de Verenigde Staten. In de jaren 90 gebruikten deze mensen crack, momenteel zijn ze overgeschakeld naar crystal meth. Het is de drug van de duivel. Ze zorgt voor een storm aan dopamines in jouw lichaam die geen andere drugs kan veroorzaken, maar heeft ook onomkeerbare veranderingen in de hersenen tot gevolg. Het is heel zorgwekkend dat de productie van deze drug in onze contreien heel sterk toeneemt.’

Het gedoogbeleid…

Volgens Teun Voeten heeft de spectaculaire toename van de handel in drugs in Nederland te maken met het gedoogbeleid van de afgelopen jaren. ‘Een weedje roken kan geen kwaad. In de jaren 60 vormden drugs nog een revolutionair statement, terwijl ze nu verworden zijn tot een consumptiegoed. Het romantisch beeld van een weedplantje op de vensterbank is geëvolueerd naar een harde kapitalistische marihuanabusiness, waarvan het THC-gehalte vijf tot zes keer hoger ligt dan vroeger en bij jonge mensen voor hersenbeschadiging kan zorgen. Marihuana is lang niet zo onschuldig meer als dertig jaar geleden.’

Is de legalisering van marihuana dan een slag in het water? ‘De legale marihuana is vrij slap, waardoor er dan weer een zwarte markt komt van weed met een heel hoog THC-gehalte. De oude marihuanagebruikers zijn intussen overgestapt naar xtc en gaandeweg naar cocaïne en crystal meth. Voor de drugshandelaar levert dit grotere winsten op.’

Tientallen doden

Tijdens het gesprek onderstreept Teun Voeten meermaals dat de drugshandel een zakelijke business is geworden. ‘De meeste syndicaten en kartels schuwen openlijk geweld op straat. Als je zoals de Marokkanen in Amsterdam elkaar met kalasjnikovs te lijf gaat, dan gaat er bij de autoriteiten uiteraard een alarmbel af. Dat kunnen dealers missen als kiespijn.’

‘Je hebt ook een Albanese maffia, waar je niets van hoort. Als daar iets fout loopt dan lossen ze het probleem in alle discretie op. Je verdwijnt dan bijvoorbeeld in een vat vol zuur.’ Dat neemt niet weg dat er heel wat geweld is. ‘Vorig jaar vielen er dertigduizend doden in de drugsoorlog in Mexico. In Nederland vielen er intussen ook al enkele tientallen doden. Iedereen die cocaïne snuift, financiert dat drugsgeweld.’

Etnisering van de drugshandel

Hoe komt het dat de Marokkaanse gemeenschap in de drugshandel oververtegenwoordigd is? ‘Dat heeft verschillende oorzaken. Marokko is een van de grootste hasj-producerende landen ter wereld. De uitvoer naar onder andere Nederland lag voor de hand. Nadien werd naar cocaïne overgeschakeld. Er zijn ook culturele factoren. De Marokkanen uit het Rifgebergte kan je best vergelijken met de Brabanders. Het waren boeren die zich door de overheid in de steek gelaten voelden en hun eigen boontjes dopten. Er is ook een heel sterke interne cohesie, waardoor de gemeenschap sterk aan elkaar klit. Door hun achterstelling hebben ze ook de behoefte om aan de buitenwereld te tonen hoe goed ze het wel hebben.’

In opdracht van de stad Antwerpen schreef Teun Voeten een boek over de drugshandel in Antwerpen: Drugs. Antwerpen in de greep van Nederlandse syndicaten. Hij beschrijft de werkwijze, de motieven en de achtergrond van de betrokken actoren op het veld. Voeten kreeg het verwijt dat hij het drugsprobleem in Antwerpen ‘etniseert’, maar volgens de auteur vormen de etnisch-culturele factoren slechts één van de vele componenten om de drugshandel te verklaren.

Voeten doet ook een reeks van beleidsvoorstellen. ‘Het gaat om meer dan enkel repressie. Nu, er zijn ook successen in Antwerpen geboekt, dat is een feit. Zo wordt het straatdealen strenger aangepakt en is het een stuk verminderd. Ook de opvang van dakloze verslaafden is verbeterd. Het is niet allemaal kommer en kwel, dat mag ook gezegd worden’, geeft de onderzoeker nog mee.

Albanese maffia

Tussen Comical Ali en de zondvloed: N-VA buist regering Vervoort

Teun Voeten: ‘Toename drugs als crystal meth heel zorgwekkend’