Het is altijd even schrikken wanneer je het detail van de facturen voor water, elektriciteit en gas ziet. Er staan immers altijd veel kosten en allerlei taksen op. Ondanks deze middelen leidt dit niet tot een goed beleid.

Een warmoes van rubrieken

Als we het detail van de elektriciteitsfactuur bekijken, merken we dat het eigenlijke elektriciteitsverbruik slechts 34 % van de totale factuur beslaat, exclusief btw (belasting op de toegevoegde waarde). De groene stroom (Freya-taks) — ter compensatie van de gulle subsidies voor zonnepanelen die in het verleden werden betaald — neemt 10% in. Zij die geen panelen hebben laten plaatsen, betalen zo reeds jaren het gelag. Bij het energieluik is er ook nog een jaarlijkse vergoeding (een soort abonnementsgeld) die 5% van de factuur bedraagt.

Het tweede luik betreft de distributie- en transportkosten. Die zijn met 45% iets lager dan het energieluik (49%) dat we zojuist beschreven hebben. Ik ken geen ander product waar deze kosten zo hoog oplopen. In België gebeurt het transport door Elia (hoogspanning), terwijl de distributie in Vlaanderen via Fluvius gebeurt. Het is deze laatste die jaarlijks uw meters opneemt.

Het derde luik (6%) slaat op een zestal heffingen en taksen die aan de overheid doorgestort worden. Op twee ervan moet dan nog 21% btw betaald, terwijl men zich daarbij kan afvragen waar de toegevoegde waarde ligt.

Maar op het energie- en transportdeel moet op het totale bedrag toch nog eens 21% btw betaald worden. In 2013 werd deze gereduceerd tot 6% onder impuls van Vande Lanotte. De regering-Michel maakte daar echter om budgettaire redenen onmiddellijk een einde aan. In feite is dit niet logisch, daar je voor water en mazout slechts 6% btw betaalt. De factuur omvat zo negentien deelrubrieken. De meeste mensen weten voor een deel niet precies wat die inhouden (zes zijn er wel toe te schrijven aan het onderscheid tussen de dag- en nachttarieven).

Andere nutsbedrijven

Hetgeen we voor de elektriciteit beschreven hebben, geldt in zekere zin ook voor de andere nutsbedrijven. Het eigenlijke verbruik van gas neemt ca. 32% van de factuur zonder btw (21%) in beslag.

Bij de waterfactuur betaal je 41% van de factuur aan water. Voor de rest gaat het om gemeentelijke (31%) en bovengemeentelijke bijdragen (28%). De gemeentelijke bijdragen zijn een uitloopsel van het feit dat de waterfactuur uitgaat van een intercommunale. Maar voor een groot stuk is het ook een belasting, net zoals de distributiekosten bij de elektriciteit. Hier wordt echter slechts 6% btw geheven. Aangezien men algemeen aanvaardt dat water het zeldzame product van de 21ste eeuw zal worden, kan men stellen dat de eigenlijke waterprijs nog niet zo duur is.

Hetzelfde verhaal geldt voor de brandstoffen aan de tankstations. Ook hier betaal je veel verborgen indirecte taksen op (accijnzen, met btw van 21% daarop). Voor mazout voor de verwarming betaal je slechts 6% btw, en er zijn ook geen extra lasten, daar de levering gebeurt door privébedrijven.

Geen progressiviteit

In feite gelden al deze kosten voor een groot stuk als verkapte indirecte belastingen, op enkele uitzonderingen na (bv. zij die afhangen van het OCMW). Maar het houdt dus in dat in tegenstelling tot de directe belastingen (personen- en vennootschapsbelasting) er hier geen progressiviteit is op basis van de hoogte der inkomens, wat niet rechtvaardig is. Ze vormen voor de globale overheid een ideale melkkoe, in het voordeel van zowel de gemeenten als de centrale overheid.

Voor veel mensen is de hoge energiefactuur bijna een maandloon. Als je weet dat slechts een klein deel naar de echte variabele energieprijs van de elektriciteitsproducenten (bv. Electrabel, Eneco…) gaat, dan weet je dat er weinig manoeuvreerruimte is om de totale factuur te doen dalen.

In de nieuwe Vivaldiregering is Tinne Van der Straeten (Groen) de nieuwe minister van Energie. Ze stelde onmiddellijk dat de energiefactuur omlaag moest. Maar als je ziet hoe beperkt de omvang van de eigenlijke energieprijs is in de totale factuur, kan je jezelf afvragen hoe ze dit gaat doen. Aan de distributie- en transportkosten, net zoals de taksen, zal men de volgende jaren niet veel kunnen sleutelen gelet op de begrotingsdeficits als gevolg van de coronacrisis. In tegendeel: de kans is groot dat men er wel een ‘creatieve’ heffing zal kunnen bijvoegen. Het departement is voor Groen zeker geen cadeau. De voluntaristische sluiting van de kerncentrales tegen 2025, zonder een alternatief dat klaar zal zijn (bv. de gascentrales), is een ander heet hangijzer.

Verward energiebeleid

Ondanks de hoge factuur is het Belgische energiebeleid erg verwarrend en niet efficiënt. Tijdens de regering Verhofstadt werd een kernenergiestop afgekondigd voor 2025. Die werd echter door de daarop volgende regeringen zonder de Groenen herroepen. De Groenen zitten nu weer in de regering, en plots duikt het daar weer op. Maar ondertussen heeft men weinig ondernomen om in alternatieve energie te voorzien. De regering Michel scheen gewonnen voor de gascentrales, maar men kwam niet tot een besluit, omdat die konden leiden tot een hogere CO2-uitstoot.

Nochtans was er de afgelopen jaren al een paar keer de vrees voor een ‘blackout’ in het midden van de winter toen een paar kernreactoren werden stilgelegd om diverse redenen (scheurtjes, onderhoud…). Het toonde reeds aan dat de energiebevoorrading niet zeker was. Nochtans is dit van strategisch belang voor een economie.

Windmolenparken

Het enige grote en duurzame initiatief van de laatste tien jaar zijn de windmolenparken in de Noordzee, met de hulp van de privésector. Maar dit is onvoldoende voor een Europese richtlijn die België, en dus ook Vlaanderen, een bindende doelstelling oplegt voor de productie van 13% aan hernieuwbare energie tegen eind 2020. Er zou een tekort zijn van 1,8 TWh voor Vlaanderen, of enkele honderden windmolens. Om die reden sloot de Vlaamse regering recent een akkoord met Denemarken. Daarbij komt een deel van de Deense productie aan hernieuwbare energie voor rekening van Vlaanderen. Men betaalt hier echter 22,5 miljoen euro voor, om een Europese boete te vermijden. Wat in feite verloren geld is.

Als de kernstop doorgaat, moet uitbater Electrabel instaan voor de opkuis van het radioactieve afval. Er is hiervoor een budget opzijgelegd door Electrabel. Velen menen echter dat dat ruimschoots onvoldoende is, en dat de Franse aandeelhouders het hierbij niet zullen laten. Nochtans was Electrabel, dat ze goedkoop konden verwerven door bemiddeling van de regering Verhofstadt, voor hen gedurende bijna twintig jaar een mooie ‘cash cow’, daar de kerncentrales op dat ogenblik al praktisch afgeschreven waren in de boekhouding.

Federaal regeerakkoord

Het verslag van de formateurs van 30 september 2020 probeert enkele van de geciteerde problemen aan te pakken:

de energiefactuur zou hervormd worden, en de administratieve lasten beperkt;
iedereen moet toegang hebben tot betaalbare energie;
de transitie naar een duurzaam energiesysteem op basis van hernieuwbare energiebronnen (wind en zon);
pas eind november 2021 komt er (opnieuw) een volledig rapport van geselecteerde projecten, waarbij de bevoorradingszekerheid en de impact op de elektriciteitsprijzen wordt onderzocht.

Men heeft na dit rapport in principe nog maar 4 jaar om de kernuitstap te compenseren. Die is nu verantwoordelijk voor ca. 50% van de Belgische elektriciteitsproductie. Bovenstaande stellingnames in het regeerakkoord blijven heel algemene intenties. Het valt dus nog af te wachten hoe dit allemaal concreet zal uitgewerkt worden.

Conclusie

Er is nog veel werk aan de winkel. En het zal een hele uitdaging zijn voor de zeven Vivaldipartijen om het energiebeleid opnieuw in de goede richting te duwen. De complexe facturen en de daaraan gekoppelde overheidslasten kunnen sterk vereenvoudigd worden. Maar een sterke daling van de factuur is ‘wishful thinking’. Zoals met zovele overheidsaspecten brengt een ingewikkelde structuur meer ambtenaren aan het werk, met weinig toegevoegde waarde. Vereenvoudiging zou tot veel meer efficiëntie en groei kunnen leiden.

Maar dit is moeilijk te realiseren. De fiscale ‘koterij’ van allerlei heffingen in diverse facturen zit werkelijk ingebakken in het systeem. Daarbij heb je nog de zeer ingewikkelde Belgische staatsstructuur die iedere verandering al op voorhand zwaar hypothekeert.

alternatieve energiebronnen

De kernuitstap: waarheid en praatjes

Belgisch energiebeleid: torenhoge facturen, warrig beleid