Op 3 januari gaf Emmanuel Macron aan de verzamelde Franse officiële pers toelichting bij zijn plannen in verband met wat iedereen nu fake news noemt, of alternatieve feiten. Merkwaardig is alleszins dat de president dat fake news helemaal niet bij de officiële pers legt: het komt uitsluitend uit het buitenland én van bloggers. Timisoara, de WMD’s (weapons of mass destruction) van Saddam Hoessein, de afwezigheid van terroristen onder de ‘vluchtelingen’ enzovoort: dat waren dus allemaal ware berichten volgens Macron?
Of zou hij dat niet weten? Dat is onmogelijk. Ik wil wel aannemen dat hij niet op de hoogte is van de valse berichtgeving in de Belgische media in verband met de stortvloed van racistische uitroepen aan het adres van Miss België, maar die eerstgenoemde officiële leugens kent hij zeker.
De wrevel bij politici en hun journalisten is zichtbaar groot, nu zij het monopolie op de waarheid kwijt zijn.

Wie zijn volledige speech wil horen kan dat hier, maar mijn vertaling begint op 16’38”.

Fake news

Vandaag wordt het model zelf van het beroep van journalist op losse schroeven gezet, of om nauwkeuriger te zijn, van het rechte pad afgebracht want wat wij meemaken is de intrede in het medialandschap van valse nieuwsberichten – ‘fake news’ zoals men in de Angelsaksische wereld zegt – en van media die deze verspreiden. En op het moment dat de figuur van de journalist meer dan ooit onontbeerlijk is, en het werk van de pers een fundamentele democratische functie heeft, juist nu is het nooit makkelijker geweest zich als journalist voor te doen. Techniek en geld vangen het tekort aan competentie op, en het gebrek aan onderscheid tussen mededelingen en meningen leidt ertoe dat alles door elkaar loopt.
Overigens hebben wij met zijn allen toegelaten dat die verwarring zich geleidelijk en heimelijk kon installeren. Met onze fascinatie voor horizontale gelijkschakeling geloofden wij dat alle uitlatingen elkaar waard waren, en verdachten wij regelgeving per se van willekeur. Maar zo is het niet, alle woorden zijn niet elkaar waard en platformen, Twitterdraden, hele sites verzinnen geruchten en valse nieuwtjes die hun plaats krijgen naast de echte berichten.

Dat zou er niet toe doen als die valse berichten bedoeld waren als fopperij op wereldschaal, maar de realiteit is dat er een strategie achter zit, een strategie die gefinancierd wordt met als bedoeling twijfel te zaaien, alternatieve waarheden te fabriceren, en te laten denken dat wat politici en media zeggen altijd min of meer gelogen is. Door een handige omdraaiing tooit de leugen zich met het gewaad van de waarheid die door de elites, welke ook, voor het volk bewust verborgen wordt gehouden. En de bewijslast wordt omgekeerd: waar journalisten gedurig moeten bewijzen wat ze vertellen – dat is ook de ethica van hun beroep, zij moeten aantonen dat ze de waarheid zeggen of schrijven – daar schreeuwen de verspreiders van valse nieuwtjes de wereld toe: ‘Aan u te bewijzen dat wij ongelijk hebben!’

We hebben immers toegelaten dat de volumetrie zich als een soort maatstaf van de waarheid kon installeren, de gedeelde berichten, de mogelijkheid om ze zo breed mogelijk te verspreiden, en om de twijfel ongeveer overal te doen binnensijpelen. Complotdenken en populisme voeren inderdaad een gemeenschappelijke strijd die erin bestaat elk vertrouwen in het democratische spel te ondergraven, er een oplichterij in te doen zien, een stoet van valse schijn, en u bent het, wij zijn het die het mikpunt vormen van deze strategie ten dienste van een doortastende propaganda.

Autoriteit

Deze toename van valse berichten gaat hand in hand met die onliberale fascinatie waar ik het al over had, vaak immers wordt ze door dezelfden gefinancierd, en heel vaak wordt ze gebruikt door machten die een spelletje spelen met de zwakheden van de democratie, met haar radicale openheid, haar onbekwaamheid om te schiften, te rangschikken, kortom enige vorm van autoriteit te erkennen.

Maar wat is autoriteit in etymologische zin? Het feit zelf dat men erkent dat er een auteur is,* de auteur van iets dat verzonnen is, of de auteur van een waarheid die op onderzoekswerk berust. U allen bent auteurs, en in deze wereld waar nieuws gemondialiseerd, ononderbroken en ogenblikkelijk is, bezit u een stuk autoriteit. Dit ontkennen, of ervan uitgaan dat de minste blogger, de minste propagandist er evenveel bezit, komt neer op de ontkenning van de specificiteit zelf van wat u bent, en op een collectieve aanvaarding om in ons democratisch systeem het wantrouwen zich meer en meer te laten nestelen.

Het complete relativisme waarin wij ons verloren hebben, wordt vandaag uitgebuit door mannen en vrouwen die vinden dat alles gezegd kan worden, en die steeds meer onze democratieën zoeken te manipuleren. De sites die te goeder naam en faam bekendstaan zijn de legale uitstalramen van deze propaganda, en worden doorgegeven op duizenden accounts van de sociale media die in een oogwenk, over de hele wereld en in alle talen een leugenpraatje verspreiden om een politiek verantwoordelijke te besmeuren, een publiek figuur, een personaliteit, een journalist.

Denken we maar niet dat zoiets niet werkt. We weten dat het werkt, we hebben de aanwending ervan gezien in het buitenland, maar ook in Frankrijk. Het democratische proces wordt er grondig door veranderd, want de verontwaardiging die deze valse geruchten opwekken is een vloedgolf die de overhand neemt op de reflectie. Dat is de in zekere zin antropologische weddenschap die diegenen aangaan die deze kanalen manipuleren.

Tussen deze machines ter verspreiding van valse geruchten en de professionele media dreigt er poreusheid te ontstaan. Men heeft barrières opgeworpen maar de presidentiële campagnes van ongeveer alle democratieën vandaag hebben de zwakte ervan aangetoond, en ons collectief onvermogen om vandaag antwoorden te bieden die tegen de dreigingen opgewassen zijn.

U, journalisten bent het die als eersten bedreigd worden door deze propaganda. Zij neemt uw toon aan, soms ook uw opmaak. Ze gebruikt uw vocabularium en soms zelfs rekruteert ze onder jullie. Soms zelfs wordt ze gefinancierd door bepaalde onliberale democratieën die wij dagelijks aan de kaak stellen, ze verspreidt zich, ze wordt alledaags en ten slotte speelt ze in op de verwarring die wij geleidelijk aan hebben geaccepteerd.
De kwestie rond de vertrouwde derden die u bent en wat zo belangrijk is in een democratie, wordt dan sterk vertroebeld en via u wordt de liberale democratie in het vizier genomen. Daar kunnen wij minstens twee antwoorden op geven, en ik zou wensen dat wij die het komende jaar samen ook geven.

Juridisch arsenaal

Het eerste antwoord dient de Staat te geven. Daarom heb ik besloten dat wij ons juridisch arsenaal zullen laten evolueren, om zo het democratische leven af te schermen van die valse berichten. Binnenkort wordt er hieromtrent een wettekst neergelegd. Tijdens een kiescampagne zullen de boodschappen op de internetplatformen niet langer nog aan exact dezelfde regels moeten beantwoorden. Zoals u weet is er voor het verspreiden van een vals bericht op de sociale media vandaag niet meer nodig dan een paar tienduizend euro, en dat kan in volslagen anonimiteit. De platformen zullen zich dan voor alle gesponsorde inhoud grotere transparantieverplichtingen opgelegd zien, zodat de identiteit van de aankondiger en van diegenen die hem controleren publiek wordt, en ook de bedragen ingeperkt worden die aan deze inhouden gespendeerd worden. Dat is een onontbeerlijk correlaat van de regels die wij voor ons democratisch leven en ons publiek debat hebben vastgelegd.

Bij het verspreiden van een vals bericht zal het mogelijk zijn een rechter te vatten voor een nieuwsoortig kortgeding dat zal toelaten de betwiste inhoud te wissen, de site buiten werking te stellen, de account van de betrokken gebruiker te sluiten, eventueel zijn toegang tot het web te blokkeren.

De bevoegdheden van de regulator, die in 2018 overigens grondig herbekeken zullen worden, zullen uitgebreid worden om te kunnen vechten tegen elke destabilisatiepoging afkomstig van televisiezenders die door vreemde landen gecontroleerd of beïnvloed worden.

Dat zal de hervormde CSA [Conseil supérieur de l’Audiovisuel: instelling analoog aan de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM)] meer bepaald toelaten om te weigeren conventies af te sluiten met dergelijke diensten, rekening houdend met alle inhoud die zij verspreiden, inbegrepen op het Internet. Bij manipulaties die van aard zijn om een verkiezingsresultaat te beïnvloeden, en of dat nu in een pre-electorale of electorale periode is, zal hen dat ook toelaten overeenkomsten op te schorten of te annuleren.

Als wij onze liberale democratieën wensen te beschermen, moeten wij krachtdadig weten te zijn en duidelijke regels stellen. Deze nieuwe beschikkingen zullen interventies van de technische tussenpersonen impliceren, met als doel elke onrechtmatige inhoud waarvan zij in kennis worden gesteld snel weg te halen. De inhoud van deze tekst zal in de komende weken in detail uitgewerkt worden. De voorbereiding zal belangrijk zijn, want geen van de vrijheden van de pers mag door deze tekst op het spel worden gezet, en uw inzichten zullen in dit verband zeer belangrijk zijn en daartoe zijn er consultaties voorzien.

Verder moeten wij vanzelfsprekend de platformen en de internetverdelers op hun verantwoordelijkheden wijzen, want zij mogen niet langer alle categorieën van informatie dooreen mengen, en moeten verantwoordelijk worden gesteld voor alle vormen van interventies die zij verspreiden, zoals wij al een begin hebben gemaakt om dat te doen voor de terroristische propaganda.
__________________
* Klopt niet helemaal, al komt Macron zijn uitleg wel in de buurt. De eerste betekenissen van ‘auctoritas’ en het afgeleide ‘autorité’, zijn ‘gezag, gezaghebbende persoon, waardigheid’. Naar de betekenis van ‘auteur’ is het nog een flinke sprong.

alternatieve feiten

Macron spreekt de bevriende pers toe