Elk jaar verschijnen er ranglijsten van de beste universiteiten ter wereld. De Shanghai Ranking rangschikt duizend universiteiten op basis van criteria als het aantal Nobelprijswinnaars en het aantal meest in hun discipline geciteerde wetenschappers. Vorige week publiceerde het Britse tijdschrift Times Higher Education (THE) een schikking van 1300 universiteiten in 92 landen, die daarmee de breedste analyse vormt. In die lijsten wordt de top tien, zelfs de top twintig, steevast gedomineerd door Angelsaksische instellingen. In de THE-ranking staat het Britse Oxford op de eerste plek en in de Shanghai-rangschikking het Amerikaanse Harvard. In de hele top twintig vinden we respectievelijk slechts één en twee continentaal Europese universiteiten (voor de liefhebbers: ETH Zurich en Paris-Saclay).

Dit om maar te zeggen dat Amerikaanse universiteiten over het algemeen werden en worden beschouwd als de absolute intellectuele top. Ik vond het dan ook interessant toen ik onlangs tijdens het strijken de Britse historicus Niall Ferguson (ook wel bekend als meneer Ayaan Hirsi Ali) in een podcast hoorde vertellen dat hij er als jonge academicus net om die reden ook van droomde om op een Amerikaanse universiteit aangesteld te worden maar dat hij nu, zoveel jaar later, teleurgesteld is in het hoger onderwijs in the land of the free.

Homogenisering van ideeën

Hij ziet een fundamentele verschuiving in diversiteit: van een diversiteit aan ideeën naar een letterlijke (die van huidskleur, gender en soortgelijke persoonsgebonden criteria). Het eerste wordt ondergeschikt aan het tweede wat tot een homogenisering van gedachten en meningen leidt. Ferguson noemt bijvoorbeeld de afname van het aandeel conservatieve professoren op heel wat faculteiten, vaak tot nul. Universiteitskrant The Harvard Crimson peilde eerder dit jaar naar de politieke overtuigingen onder de professoren. Slechts 2% van de respondenten omschreef zichzelf als conservatief of zeer conservatief, terwijl meer dan 80% (!) zichzelf liberal tot very liberal noemde.

Die homogenisering van ideeën wordt op een aantal Amerikaanse universiteiten via intimidatie afgedwongen door allerhande woke warriors die een angstcultuur zaaien. Professoren worden onder druk gezet en gecanceld, ‘controversiële’ (lees: niet-woke) gastsprekers geweerd, de curricula ‘gedekoloniseerd’ ook al betekent dat een herschrijving van de geschiedenis. Campussen worden zowaar safe spaces waar je het recht hebt om niet beledigd te worden, daardoor dé plaats van vrije meningsuitwisseling herleidend tot een kleutertuin waar de speeltuigen van elk scherp kantje ontdaan worden.

Uiteraard gaan niet alle Amerikaanse universiteiten daar even ver in maar wat begon met een paar roepende activisten hier en daar, evolueerde ondertussen wel degelijk tot een brede trend waar studenten dicteren wat professoren mogen zeggen. De lijst met universiteiten waar bevreemdende incidenten plaatsvinden, groeit aan een snel tempo. Elke week is er iets nieuws om beledigd of gekwetst over te zijn. De focus ligt zo steeds meer op de interne politieke strijd, uiteraard ten koste van het vrije academische debat.

‘Journal of Controversial Ideas’

De intimidatie gaat zelfs zo ver dat een groep academici van onder andere Oxford en Princeton The Journal of Controversial Ideas lanceerde. In dat wetenschappelijk tijdschrift kunnen onderzoekers publiceren onder een pseudoniem. Zo hoeven academici niet te vrezen voor het einde van hun carrière wanneer ze bijvoorbeeld bevindingen doen omtrent gender en seksualiteit die wakkere activisten niet zo aanstaan.

Al die wokeness heeft ook gevolgen voor de kwaliteit van het onderwijs. ‘Sociale promotie’ speelt steeds vaker een rol bij de toelating naast, ik zeg maar wat, inhoudelijke capaciteiten. De universiteiten willen de studenten die worden toegelaten natuurlijk ook wel zien afstuderen. Een student buizen doet uiteraard het risico ontstaan beschuldigd te worden van uitsluiting. Punteninflatie en een aanbod dat zo ontzettend breed is dat je ongeveer overal een diploma in kan halen (binnenkort zien we vast de eerste Black-Lives-Matteroloog opduiken) is dan de gemakkelijkheidsoplossing waar laffe bestuurders voor kiezen. Het spreekt voor zich dat vooral de humane wetenschappen hier gevoelig voor zijn. Zo wordt een universitair diploma natuurlijk steeds minder waardevol, wat juist het hele idee van hoger onderwijs als instrument voor sociale mobiliteit teniet doet.

Als je weet dat Amerikaanse universiteiten nog niet zo heel lang geleden een vrijhaven waren voor Europese intellectuelen op de vlucht voor het naziregime, denk aan Albert Einstein of Hannah Arendt, dan wordt dit hele verhaal natuurlijk extra cynisch.

Europese opportuniteit

Wat een Amerikaans probleem is, kan natuurlijk wel een Europese opportuniteit bieden. Europese universiteiten kunnen twee dingen doen: die Amerikaanse woke wind ook door onze instellingen laten waaien of de kans grijpen om het vacuüm dat die dominante Amerikaanse cultuur laat in te vullen, waardoor we onze eigen soft power versterken.

Helaas stel ik vast dat ook dichter bij huis de ramen worden open gezet om een Atlantische bries binnen te laten. Vorige week stelde de Nederlandse minister van Onderwijs Ingrid van Engelshoven haar Actieplan Diversiteit en Inclusie voor. Het plan moet onder andere van het hoger onderwijs een veilige omgeving maken en diversiteit en inclusie moeten meegenomen worden bij de beoordeling van onderzoeksvoorstellen. Het is een verontrustend voorbeeld van hoe de Europeaan de ruggengraat van een slak toont en weer kritiekloos het Amerikaans discours overneemt.

Het nieuwe academiejaar staat voor de deur. Hebben onze rectoren het lef om de oude waarden van hun instellingen te beklemtonen en om resoluut te weigeren zich te laten meeslepen in Amerikaanse toestanden? Durven ze lessen trekken uit de gekkigheid ginder om hier te focussen op de essentie van wat hoger onderwijs moet zijn en blijven: de plaats voor intellectueel onderzoek en een onbevreesde zoektocht naar kennis? Universiteiten horen plaatsen te zijn waar je vrij bent om iets te zeggen en niet waar je vrij bent om iets niet te horen.

Angelsaksische wereld

Universiteiten zijn geen ‘safe space’