Kevin Lick groeide op in Duitsland, maar emigreerde op 12-jarige leeftijd met zijn alleenstaande moeder naar haar geboortestad in het zuiden van Rusland. In 2022 besloten moeder en zoon terug te keren naar Duitsland. Vlak voor vertrek werd de scholier – een uitmuntend student – gearresteerd door agenten van de Russische geheime dienst FSB. Hij werd beschuldigd van spionage. Zijn misdrijf: hij had militaire voertuigen gefotografeerd vanuit zijn slaapkamer.

Lick werd als 17-jarige veroordeeld tot vier jaar strafkamp wegens hoogverraad. Daarmee was Lick de jongste Rus ooit voor die straf veroordeeld. Hij zat uiteindelijk achttien maanden achter de tralies, waarvan een deel in een werkkamp in de noordelijke regio Archangelsk. Tot hij eind vorige maand werd ingeruild voor een Rus die in een westerse gevangenis zat.

Hoe verliep het transport van Archangelsk naar Duitsland?

‘Om 1 uur ’s nachts op 27 juli werd ik in het kamp opgehaald door medewerkers van de Russische geheime dienst. Tegen een uur of 10 ’s morgens kwamen we aan op de luchthaven van Archangelsk. Ik ging met een normale lijnvlucht naar huis via Moskou. We betraden als eerste het vliegtuig en ik zat helemaal achterin. Naast me zaten drie FSB-medewerkers in burger. Het vliegtuig zat helemaal vol.’

‘Vanaf het vliegveld in Moskou ging ik met een bus naar de beruchte Lefortovo-gevangenis. Daar zat ik alleen in een cel. Later werd ik opgehaald en met andere ruilgevangenen in een bus gezet. In de bus heb ik met twee andere gevangenen kunnen praten. Ik vroeg ze allemaal om een handtekening. Als herinnering voor later. Toen we op het vliegveld aankwamen en uit de bus waren gestapt, draaide ik me om. Een van de bewakers was volgens mij compleet gek. Hij schreeuwde dat ik voor altijd in Rusland zou blijven als ik nog één keer durfde om te kijken.’

‘Op het vliegveld werden eerst de Amerikanen opgehaald. Daarna kwamen één voor één de politieke gevangenen aan de beurt. Een van de twee FSB-medewerkers die niet gemaskerd waren, verklaarde officieel dat we voor een gevangenenuitwisseling waren geselecteerd. Met een vliegtuig van de Russische regering vlogen we naar Duitsland. In het vliegtuig kregen we ons binnenlands paspoort (in Rusland bestaan een binnenlands pas voor persoonsidentificatie in Rusland en een buitenlandse die grensverkeer mogelijk maakt, nvdr). Mijn Duitse pas kreeg ik niet terug. Bij de landing werden wij overgedragen aan de Duitsers en gingen we eerst voor onderzoek naar een kliniek in Keulen.’

Kunt u vertellen hoe een dag in het het strafkamp verliep?

‘Om 6 uur stonden we op op de klanken van het Russische volkslied. Daarna ochtendgymnastiek. Een half uur om te ontbijten. Daarna opstellen in rijen voor controle. En dan de hele dag aan het werk. Wie niet aan het werk ging, keerde terug naar zijn barak.’

U moest ook werken?

‘Ik zat tot juni van dit jaar in de gevangenis, dus mijn tijd in het kamp duurde niet zo lang. Eén dag heb ik er gewerkt, in het naaiatelier. Daar maakten we beroepskleding voor een bedrijf. De dag daarna hoorde ik dat we moesten wachten op een nieuwe levering textiel die maar niet kwam. Zo zat ik – net als de meeste anderen – zonder werk. Dat duurde tot de uitwisseling.’

Mocht u onderwijs volgen in de gevangenis?

‘De eerste drie maanden was ik verbonden aan een school. Ik mocht niet naar de lessen, maar kreeg huiswerk. Zodra ik 18 werd, was dat afgelopen. Ik kreeg leerboeken toegestuurd. In het kamp kwam ik aan met 23 schoolboeken, biologie, wiskunde…’

U mocht dus studeren?

‘In de gevangenis wel. Maar in het strafkamp pakten ze alle schoolboeken af. Zelfs alle brieven die ik in de gevangenis had ontvangen, werden me ontnomen.’

Een van de andere uitgewisselde gevangenen, de journalist Andrej Pivovarov, zei dat de Russische bevolking merendeels tegen Poetin en voor de oppositie zou zijn. Kunt u dat bevestigen?

‘Op school was er een enorme propaganda voor het systeem. Er werd ook verteld over de oorlog. Velen zijn bang om er iets over te zeggen. Maar velen begrijpen ook dat oorlog niet goed is.’

‘Maar slechts weinigen praatten er actief over. Ze begrepen dat het gevaarlijk was om dat te doen. Toen de speciale militaire operatie begon, kregen we aangepaste lessen waarin werd verteld dat Oekraïne en Rusland één land en één volk zijn. Ook werd verteld dat Poetin onaantastbaar is, omdat hij onze president is.’

U werd ervan beschuldigd militaire objecten te hebben gefotografeerd. Heeft u die foto’s echt gemaakt?

‘Ik ontken niet dat ik die foto’s heb genomen. Maar het was in een historische context. Ik was op het keuringsbureau voor militaire dienst toen ik 16 was. Het is voor alle 16-jarigen verplicht zich daar te melden. Ik was er ongeveer twee maanden voor het begin van de oorlog. Daar ving ik op dat een marineofficier zei: ‘Onze vloot is bereid, binnenkort gaan we beginnen’. Daarom besloot ik die foto’s te maken. Maar die beelden vormden geen enkel gevaar voor de veiligheid van de Russische Federatie. Dat zei ook de specialist die er tijdens de rechtszaak zijn analyse over gaf.’

En welke militaire objecten stonden er dan op de foto’s?

‘Vanuit mijn slaapkamer kon ik een wagenpark van het leger zien. Dat heb ik gefotografeerd.’

De FSB heeft veel mogelijkheden om iemand het leven zuur te maken. Ze zeiden ook dat ze ons appartement zouden confisqueren als ik niet zou ondertekenen

En hoe kwam de geheime dienst FSB erachter dat u die foto’s had gemaakt?

‘Misschien heeft een van mijn kennissen erover gepraat. Ik heb die foto’s aan verschillende mensen getoond. Het kan ook zijn dat ik in de gaten werd gehouden door de geheime dienst. Toen ik 14 of 15 was, heb ik op school eens een portret van Poetin verwisseld voor dat van oppositieleider Aleksej Navalny. Een lerares had toen aangifte gedaan bij de geheime dienst. Ze werkte voor hen. Ze werd gechanteerd, omdat ze een verhouding had gehad met een leerling op haar vorige school. De FSB stelde haar toen voor de keus: óf de gevangenis in wegens pedofilie, óf voor ons werken.’

U zou die foto’s volgens de rechtbank door hebben willen geven aan het Oekraïense leger en buitenlandse geheime diensten. Dat klopte ook?

‘Nee, ik had op geen enkel moment contact met het leger of een geheime dienst van welk land dan ook. De bekentenis lag al klaar, toen ik net was opgepakt. Ze zeiden me dat ik moest ondertekenen. Nadat ze mijn moeder al eerder hadden gearresteerd, wist ik waartoe ze in staat waren. De advocaat zei me dat ik tien jaar zou krijgen als ik niet zou ondertekenen. Als ik zou bekennen, zou ik zes of zeven jaar krijgen. De FSB heeft veel mogelijkheden om iemand het leven zuur te maken. Ze zeiden ook dat ze ons appartement zouden confisqueren als ik niet zou ondertekenen.’

Was het volgens u de bedoeling om met uw veroordeling genoeg gevangenen te verzamelen om te kunnen ruilen tegen Russische gevangenen in het buitenland?

‘Ik kan daar als volgt op antwoorden: in Rusland is het in feite zo dat als iemand onschuldig is, hij een relatief milde straf krijgt. Ik kreeg uiteindelijk vier jaar, dat was een half jaar minder dan de openbaar aanklager wilde. Het is heel weinig, zeker voor hoogverraad. De rechter was een vrouw. Ze wilde echt de waarheid achterhalen. Er waren wel dertien zittingen. Uiteindelijk sprak een andere rechter het oordeel.’

Heeft het leven achter tralies en de uitwisseling uw kijk op het leven veranderd?

‘Je gaat alles goed overdenken. Dingen die voorheen belangrijk waren, stellen in de gevangenis ineens niet meer zoveel voor. Er is daar nauwelijks contact met de buitenwereld. Ik probeer nu alles in te halen, ik lees enorm veel. Ik denk dat alle uitgewisselde gevangenen eenzelfde probleem hebben. Je ziet alles als door een dikke mist, die langzaam opklaart.’

Wat miste u het meeste toen u gevangenzat?

‘Mijn moeder en school. En ik verlangde er heel erg naar muziek te kunnen luisteren via de koptelefoon.’

Wat gaat u in Duitsland doen?

‘Ik mag beginnen in de tiende klas van het gymnasium. Ik heb nog wat in te halen. Wat ik daarna wil studeren, beslis ik later.’

Wilt u nog eens terug naar Rusland?

‘Als ik nu terugga, is dat natuurlijk zelfmoord. Maar ik wil niet te ver in de toekomst kijken. Er is een kans dat er in Rusland nog eens iets gaat veranderen. Maar voor mij is dat momenteel irrelevant. Ik ben in Duitsland geboren. Duitsland heeft me gered. Daarom wil ik een deel zijn van de Duitse maatschappij en er mijn steentje bijdragen.’

Archangelsk

Ingeruilde Russisch-Duitse gevangene: ‘De bekentenis lag klaar. Ik zou 10 jaar krijgen als ik niet tekende’