Consummatum est – het is volbracht. België heeft weer een ‘volwaardige’ regering, ’s lands eerste kabinet met evenveel vrouwen als mannen. Het eerste ook dat door en uit zeven partijen is geassembleerd. Het vorige record, zes partijen, dateerde van 1978 met de regering-Vanden Boeynants en is nadien drie keer geëvenaard: door Martens III in 1980, Verhofstadt I in 1999 en Di Rupo in 2011.

Zeven kabinetten algemeen beleid

Zeven partijen, dat zijn zeven vicepremiers, één voor elke partij: ook een record.

Zeven vicepremiers, dat zijn, bovenop de zeven vakkabinetten, zeven kabinetten voor algemeen beleid: nóg een record.

Aan de ruif van de portefeuilletoewijzing was van de ‘politieke families’ die tijdens het formatieberaad zo belangrijk en zo eendrachtig heetten te zijn, geen spoor te bekennen en was het elk voor zich. Ontluisterend pijnlijk is dat vooral voor Groen en Ecolo. In de Kamer zijn ze ‘broederlijk verbonden in één fractie, maar wanneer er vicepremiers moeten worden aangeduid, dan kiezen ze voor het confederalisme’, merkte N-VA-fractieleider Peter De Roover in het investituurdebat puntig op.

37 audiënties

Na de verkiezingen van 26 mei 2019 waren er 493 dagen, 37 audiënties ten Paleize en zestien in-, pre-, pseudo- en gewone formateurs nodig om een coalitie te amalgameren. De chroniqueur die de zestien maanden – de drachttijd van een neushoorn – accuraat en in hun bijzonderheden wil reconstrueren, zal daar een hele kluif aan hebben. Het Nieuwsblad legde deze week al de grote stukken van de puzzel, maar er blijven tal van kleine vakjes op te vullen.

Was vrijdag 31 juli 2020 het keerpunt op de lange weg naar de Vivaldi-regering? Heeft Bart De Wever die dag ‘historisch geblunderd’ door Open Vld te ‘vernederen’ (Egbert Lachaert in De Morgen, 3 oktober), en is hij zodoende ‘de echte wegbereider van Vivaldi’ (Paul Goossens in De Standaard, 3 oktober)? Die laatste juliavond haalde de N-VA-voorzitter in Terzake hard uit naar de liberalen, zo hard ‘dat ze het overleg met de N-VA wel moesten opblazen’, meent Goossens.

Het zou kunnen. Zoals het zou kunnen dat de weg naar een regering zonder de N-VA en met Alexander De Croo als premier veel vroeger bereid was en de 493 dagen, 37 audiënties en zestien in-/pre-/pseudo-/formateurs alleen maar nodig waren om enkele hindernissen op te ruimen. Wie voor de achteruitkijkspiegel staat, ziet windingen en wendingen die de hypothese schragen – en in elk geval twee strategische lijnen die convergeren in de zevenledige regering-De Croo.

‘Op termijn’

De eerste lijn tekent zich al daags na de verkiezingen van 26 mei 2019 af. Elio di Rupo, toen nog PS-voorzitter, vaardigt die maandagavond op het RTBF-scherm de oekaze uit dat er een federale regering moet komen zonder de N-VA. Als ‘oplossing’ van de politieke crisis ziet hij ‘op termijn’ een regering met aan Vlaamse zijde CD&V, Open Vld, sp.a en Groen, zonder meerderheid in Vlaanderen. Het is wachten tot die vier Vlaamse partijen ‘op een bepaald moment de kracht en de politieke wil hebben’ om in zo’n regering te stappen, voegt hij daar profetisch aan toe.

‘Daar gaan we niet aan meedoen’, reageert Bart Tommelein, toch geen lichtgewicht bij Open Vld, daags nadien in De ochtend op Radio 1. Inmiddels weten we beter. De ‘oplossing’ van Di Rupo is er ‘op termijn’ gekomen en zijn partij heeft daar consequent naartoe gewerkt, zien we in de achteruitkijkspiegel.

‘J’en ai marre’

Tijdens zowel de lange informatieronde van Johan Vande Lanotte en Didier Reynders (mei-oktober 2019) als de daaropvolgende preformatieopdracht van Geert Bourgeois en Rudy Demotte weigert de PS ook maar één millimeter tegemoet te komen aan de vraag naar institutionele hervormingen die de N-VA op tafel legt. Op 3 november, enkele uren nadat de twee preformateurs verslag uitbrachten aan de koning, verklaart Paul Magnette, sinds 19 oktober de opvolger van Di Rupo als PS-voorzitter, in interviews op de Vlaamse en Franstalige televisie een paars-gele coalitie van socialisten, liberalen, christendemocraten en de N-VA hersendood.

Twee dagen later wordt Magnette informateur en begint hij een paars-groene coalitie te smeden. Bij de Vlaamse liberalen gaat een factie rond Alexander De Croo dwarsliggen – we komen daar straks op terug. Magnette moet zijn smidse dichtdoen, tijdelijk toch.

Het informateursduo Joachim Coens en Georges-Louis Bouchez (december 2019 -januari 2020) en vervolgens Koen Geens kunnen het paars-gele project niet reanimeren. Nog tijdens zijn koninklijke opdracht krijgt Geens van Magnette een ‘ezelsstamp’. ‘J’en ai marre’, zegt de PS-voorzitter in De Standaard van 14 februari over de pogingen van de Vlaamse christendemocraten om zijn partij en de N-VA nader tot elkaar te brengen. Later op de dag bevestigt hij op een persconferentie: ‘De PS wil deze legislatuur geen coalitie met de N-VA’.

Coronacrisis

‘Regimecrisis’ zet De Tijd daags nadien boven het commentaarartikel. De daaropvolgende dagen breekt een andere crisis uit, de coronacrisis. Conner Rousseau, sinds december voorzitter van de sp.a, grijpt ze aan om De Wever en Magnette te contacteren. Op 12 maart spreken de drie af om het lopendezakenkabinet-Wilmès (MR, CD&V en Open VLD) met hun partijen te versterken en uit te bouwen tot een noodregering die gedurende een jaar de coronacrisis zal beheren. Daags nadien al zitten de zes betrokken partijen samen.

Op 15 maart, net vóór de tweede overlegronde, schiet Magnette in de RTL-zondagochtenduitzending het project aan flarden, naar wordt gezegd wegens verzet in zijn partij tegen samenwerking met de N-VA. De nacht voordien heeft hij samengezeten met MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en Ecolo-covoorzitter Jean-Marc Nollet. Ze zijn overeengekomen dat de socialisten en de groenen de regering-Wilmès vanuit de oppositie zullen steunen. Zo zetten ze de N-VA buitenspel en de Vivaldi-coalitie in de steigers.

Op 19 maart geven de zeven Vivaldi-partijen, samen met het cdH en Défi, het vertrouwen aan de regering-Wilmès. Hoewel dat vertrouwen constitutioneel niet tijdelijk kan zijn, is afgesproken dat het ‘slechts’ voor zes maanden geldt.

Bubbel van vijf

Half juni nemen ‘de drie koningen’, Georges-Louis Bouchez, Joachim Coens en Egbert Lachaert, het formatieheft in handen. Ze willen een Arizonacoalitie met N-VA, liberalen, christendemocraten en sp.a, en zonder de PS, op de been brengen. Om dat plan te dwarsbomen, zegt Magnette op 14 juli op de Franstalige nieuwszender LN24 dat zijn partij wil overwegen tóch met de N-VA te besturen en stelt hij zelfs een verregaande staatshervorming in het vooruitzicht. Met de zegen van koning Filip schieten Magnette en De Wever aan het werk.

De twee komen overeen een regering te vormen met een beperkt programma en een looptijd van twee, hooguit drie jaar. Ze vinden steun bij CD&V, sp.a en cdH, maar krijgen Open Vld niet in hun ‘bubbel van vijf’. Magnette wil er onder geen beding de MR bij, maar de Vlaamse liberalen klikken zich aan hun Franstalige zusterpartij vast. De ultieme poging om een regering te vormen rond de PS–N-VA-as strandt. Magnette is er niet rouwig om. Zijn aanbod van 14 juli was bedoeld om ‘Arizona’ te kelderen en zijn veto tegen MR om ook de laatste poging te doen mislukken. Ter attentie van CD&V is nu definitief aangetoond dat paars-geel onmogelijk is. De weg naar Vivaldi ligt breed open.

Veel goesting

Keren we terug naar 5 november 2019, de dag waarop Magnette een informatieopdracht krijgt en aan een paars-groene coalitie begint te smeden. In de Wetstraat is de dagen nadien te horen dat de PS-voorzitter ‘de 16’ aanbiedt aan Gwendolyn Rutten, wier mandaat als Open Vld-voorzitter op 26 maart 2020 afloopt. Hier begint de tweede strategische verhaallijn, of neen: ze is al eerder begonnen, op 11 mei 2019, twee weken vóór de verkiezingen.

Tijdens een gesprek met lezers van Het Laatste Nieuws, waarover de krant op maandag 13 mei bericht, kandideert Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten voor het ambt van eerste minister: ‘Wij hebben de ambitie om het land te leiden. Als de kiezer de kaarten verdeeld heeft en ze komen bij mij te liggen, dan zal ik de handschoen opnemen. Met veel goesting’.

Jan Segers herinnert op 30 november in Het Laatste Nieuws aan de uitspraak en voegt daar nu aan toe: ‘In Brakel verslikt iemand zich op maandagochtend [13 mei] in zijn koffie. Alexander De Croo, federaal vicepremier, is verbouwereerd. Dit was niet afgesproken.’

Dit was niet alleen niet afgesproken, dit gaat regelrecht in tegen de ambitie van De Croo. Op 7 mei, enkele dagen voor Ruttens kandidaatstelling, had hij op de vraag van Le Soir of hij kandidaat-premier was geantwoord dat hij het hoofd koel houdt, maar door er in dezelfde adem op te wijzen dat hij volgens de jongste VRT-peiling de eerste liberaal in Vlaanderen en de eerste Vlaming in Wallonië en Brussel is, in feite ‘ja’ gezegd.

Latente aversie

Door het aanbod van Magnette weet de factie-De Croo, met Vincent Van Quickenborne en Egbert Lachaert als woordvoerders, dat de Vlaamse liberalen in paars-groen kunnen krijgen wat ze in paars-geel nooit zouden krijgen: de sleutel van ‘de 16’. Rutten is nog partijvoorzitter tot 26 maart 2020. Om de kansen voor De Croo gaaf te houden en dus te voorkomen dat zij van haar presidentieel prerogatief gebruik maakt om zichzelf tot premier aan te stellen, mag er vóór 26 maart geen regering tot stand komen.

Van de nota van informateur Magnette beginnen plots ‘rode’ passages uit te lekken, die Lachaert en Van Quickenborne vakkundig afschieten en die Rutten in een ongemakkelijke positie brengen. Gedragen door de latente aversie aan de partijbasis voor wat rood en groen is, haalt de eerste strekking de bovenhand; de Vlaamse liberalen wijzen de nota-Magnette af. Op 10 december wordt de PS-voorzitter op eigen verzoek van zijn opdracht ontheven.

’s Lands stabiliteit

Half december stelt Bart Tommelein zich als eerste kandidaat voor de opvolging van Rutten. Aangezien zij hem in 2014-2018 tot federaal staatssecretaris en Vlaams viceminister-president heeft gekroond, ligt het voor de hand dat hij als partijvoorzitter Rutten tot premier zal kronen. Geen wonder dat eind januari de factie-De Croo Egbert Lachaert als kandidaat-voorzitter naar voor schuift.

In de verkiezingscampagne sluit, conform een afspraak in de partij, geen van beide kandidaten een regeringsformule uit. Toch zegt Lachaert (op LN24, 19 februari) dat Vivaldi niet de coalitie van zijn voorkeur is en een regering rond de N-VA–PS-as beter is voor ’s lands stabiliteit.

Op 19 maart beslist een meerderheid van het partijbestuur de voorzittersverkiezingen wegens de coronacrisis twee maanden uit te stellen. De aanhangers van Lachaert ziet er een maneuver tegen hun kandidaat in. Dat Rutten tot half mei Open Vld-voorzitter blijft, verlengt haar kansen op het premierschap, althans in principe. Want diezelfde negentiende maart geven op drie na (N-VA, Vlaams Belang en PvdA/PTB) alle Kamerfracties voor zes maanden het vertrouwen aan de minderheidsregering-Wilmès en valt het formatieberaad de facto stil.

Zes maanden

Zes maanden, voldoende om – zie hoger – aan te tonen dat de PS het écht niet wil doen lukken met de N-VA.

Zes maanden, voldoende om de entente tussen N-VA en CD&V, de grootste hindernis op de weg naar Vivaldi, te breken.

Zes maanden, voldoende om Egbert Lachaert, op 22 mei tot partijvoorzitter verkozen met een ‘Vivaldi is niet mijn voorkeurscoalitie’-programma, de bocht naar Vivaldi te laten nemen en de poort van ‘de 16’ te openen voor Alexander De Croo.

Zes maanden, door Lachaerts Covid-19-besmetting en Bouchez’ nukkigheid net niet voldoende om een regeerakkoord rond te hebben. Elf dagen verlenging waren er nodig. Dan was het volbracht.

Arizonacoalitie

De politicus en de oorlog

Oekaze van PS en ambitie van De Croo convergeren in Vivaldi