Het zal u misschien verbazen, maar tot op heden werd geen van de politieagenten in de zaak-George Floyd berecht door een rechtbank (op één rechtbank na dan: die van de publieke opinie). Ondertussen lijkt het dan ook nog maar een formaliteit. Maar in maart van dit jaar vindt wel degelijk het eerste strafproces plaats. Een proces waarop de agent die op 25 mei 2020 meer dan 9 minuten lang op Floyds nek knielde, een jury zal proberen te overtuigen waarom hij niet schuldig is aan diens dood. En in tegenstelling tot wat de collectieve verontwaardiging die volgde op George Floyds overlijden doet vermoeden, is de kans niet onbestaande dat de voormalige agent — hij werd ondertussen ontslagen — later dit jaar als vrij man de rechtszaal verlaat.

Michael Brown

Toen het filmpje viraal ging waarop te zien was hoe de 46-jarige George Floyd om het leven kwam, was de respons in de eerste plaats emotioneel. Derek Chauvin, een blanke agent, hield Floyd, een zwarte man, tegen de grond gedrukt door zijn knie op de nek van die laatste te plaatsen. Floyd herhaalde meerdere keren dat hij niet kon ademhalen (‘I can’t breathe’). Daarna blies hij, geklemd tussen het asfalt en Chauvins knie, zijn laatste adem uit. Dat verbijstering, verdriet en woede de initiële reacties waren op dit gebeuren, was dan ook niet meer dan normaal.

De dood van Floyd werd in de Verenigde Staten al snel in het rijtje van ander, recent blank-op-zwart (politie)geweld gezet. Dat in sommige van deze zaken de feiten niet meteen in het voordeel van het slachtoffer pleitten, werd en wordt daarbij zorgvuldig genegeerd. Eén voorbeeld dat bijzonder veel media-aandacht kreeg kan dit verduidelijken.

In 2014 werd Michael Brown in Ferguson, Missouri, neergeschoten door agent Darren Wilson. Het verhaal dat onmiddellijk na het voorval de ronde deed en opgepikt werd door lokale en nationale media, was dat van een zinloze liquidatie. De 18-jarige Brown werd, zo luidde het, in koelen bloede neergeschoten. Wilson joeg hem op en schoot hem in de rug. Daarna had Brown zich omgedraaid, zijn handen in de lucht gestoken en ‘don’t shoot’ (‘niet schieten’) geroepen. Maar de agent, die bleef schieten.

Vriendelijke reus

Er bleek niets van aan. Op basis van forensisch bewijsmateriaal en ooggetuigen werden de twee minuten vooraf aan de schietpartij gereconstrueerd. Agent Wilson probeerde Brown staande te houden omdat hij beantwoordde aan de beschrijving van de dader van een overval in een buurtwinkel (Brown bleek inderdaad de dader). Brown, fysiek duidelijk de meerdere van de agent, viel Wilson aan in zijn patrouillewagen en greep naar zijn dienstwapen. Toen Brown het uiteindelijk op een lopen zette, achtervolgde Wilson hem. Brown negeerde Wilsons herhaaldelijke bevelen zich over te geven. Hij draaide zich om en chargeerde. Daarop opende Wilson het vuur.

Dat Wilson tijdens de arrestatie van Brown volgens het boekje handelde, bleek irrelevant voor de betogers en relschoppers. Ferguson brandde. De ‘hands up, don’t shoot’-mythe was geboren. De media, maar ook vele politici, hadden zich te vroeg en te lang aan de kant van de ‘vriendelijke reus’ (‘gentle giant’) Brown geschaard.

Mediatribunaal

Toen de feiten de initiële versie van wat er die noodlottige dag gebeurde tegenspraken, bleek snel dat ze ondergeschikt waren aan het narratief. Een narratief waarin blanke agenten en andere autoriteitsfiguren keer op keer de rol van roofdier spelen. En waarin zwarte Amerikanen de vogelvrij verklaarde prooien zijn. Tijdens de zomer van 2020 greep toenmalig presidentskandidaat Joe Biden de zesde verjaardag van Browns dood nog aan om een oproep te lanceren om ‘systematisch racisme’ uit te roeien en de politie te hervormen.

It's been six years since Michael Brown's life was taken in Ferguson — reigniting a movement. We must continue the work of tackling systemic racism and reforming policing.

— Joe Biden (@JoeBiden) August 9, 2020

Dat de verkeerde versie van wat er die zomerdag gebeurde, zonder bewijs, zo hardnekkig aangehangen wordt, komt omdat deze versie past in het voormelde narratief. Die van de onschuldige Wilson niet. Dus toen de grand jury — die in deze een gelijkaardige rol heeft als de raadkamer in België — besloot om Wilson niet voor de rechtbank te brengen, kwam dit voor iedereen die zich op de dominante verhaallijn baseerde, als een donderslag bij heldere hemel. Was Wilson dan niet reeds schuldig bevonden door de inwoners van Ferguson en miljoenen Amerikanen over het hele land? Hoe kon de eigenlijke rechtszaak niet dezelfde uitkomst hebben als het mediatribunaal?

Dodelijke cocktail

Waarom vertel ik u het verhaal van Michael Brown en Darren Wilson? Omdat de ingrediënten voor dezelfde dodelijke cocktail — misleidende weglatingen, een media-schandpaal en een vastgeroest narratief — ook bij de zaak-George Floyd aanwezig zijn. Toegegeven, de kans dat de agenten er zonder straf vanaf komen, is kleiner. Maar als u uitsluitend het viraal gegane filmpje, gemaakt door een omstaander, bekeek en luisterde naar het gespin van het merendeel van de pers, dan heeft u heel wat gemist. Feiten die in het voordeel van de betrokken agenten pleiten in wat initieel een hopeloze zaak leek.

Een diepgaande analyse zou een aparte bijdrage vereisen. Maar staat u mij toe de waarschijnlijke verdediging van Chauvin en zijn kompanen samen te vatten. In essentie bestaat die uit twee elementen. Ten eerste, het handelen van de agenten dat voorafging aan de uiteindelijke dood van Floyd. En, daaraan gekoppeld, het gedrag van die laatste. Ten tweede, de gezondheidstoestand van Floyd. In het bijzonder diens zwakke hart en druggebruik.

Adem

Om een volledig beeld te krijgen van de arrestatie moet u deze body cam-video bekijken. Enkele zaken vallen op. Ten eerste kan het handelen van de agenten voorafgaand aan Floyds dood moeilijk als overdreven agressief bestempeld worden. Op geen enkel moment in de video lijken zij ‘het op hem gemunt te hebben’. Niet onbelangrijk om de ongetwijfeld vijandige houding van een jury die de hele zaak reeds via de gevestigde media binnenkreeg, enigszins te milderen. Als er aan de acties van de politieagenten enige boosaardige intentie ten grondslag lag, dan verstopten ze die in ieder geval goed.

Daarnaast gaf Floyd toe drugs te hebben genomen. Hij kwam ook bijzonder verward over en verzette zich tegen zijn arrestatie. Nog voor Chauvin op Floyds nek knielt, geeft die laatste aan moeite te hebben met ademhalen. De draai die Chauvins advocaten hieraan zullen geven, is niet eens zó vergezocht. Zij zullen beweren dat Floyd een excuus zocht om geen plaats te moeten nemen in de patrouillewagen. Wanneer hij uiteindelijk op de grond ligt en opnieuw klaagt over zijn ademhalingsproblemen, leggen de agenten niet de link met de knie op zijn nek. Zij gaan ervan uit dat hij nog steeds aan zijn arrestatie probeert te ontsnappen (of, gelet op zijn verwarde toestand, gewoon onzin uitkraamt).

Wie doodde Floyd?

Wat ondergetekende steeds dwarszat, was de ogenschijnlijke kalmte waarmee Chauvin tijdens de arrestatie zijn knie op Floyds nek plaatste. Zijn houding leek niet op die van iemand die besefte dat wat hij deed illegaal was. Hij gedroeg zich als iemand die een hem aangeleerd protocol uitoefende. En wat blijkt: de handleiding voor nieuwe agenten van het Minneapolis politiedepartement toont een gelijkaardige arrestatietechniek. Verwacht dan ook een betoog over het ‘redelijke karakter’ van de knie-op-nekmethode. Gelet met name op de instructies die op dat moment aan de agenten werden gegeven, en de moeite die zij hadden met het arresteren van Floyd.

Floyds druggebruik en gezondheidstoestand op het moment van zijn arrestatie zullen een centrale rol spelen. Uit het toxicologisch rapport dat werd opgesteld naar aanleiding van zijn overlijden, blijkt dat Floyd een dodelijke — drie keer meer dan voldoende om een volwassen man naar de eeuwige jachtvelden te sturen — dosis Fentanyl (een soort van morfine op steroïden) in zijn lichaam had. Ook bleek uit de autopsie dat Floyd, ondanks zijn betrekkelijk jeugdige leeftijd, aan verschillende hartaandoeningen leed.

Twijfel

Floyd stierf door een door druggebruik veroorzaakt hartfalen. Niet door de arrestatiemethode gehanteerd door de agenten. Die was, gelet op hun opleiding en Floyds gedrag, hoe dan ook niet manifest onredelijk. In de mate dat de knie-op-nektechniek bijdroeg aan zijn overlijden, was dit slechts het geval omdat Floyd, deels door eigen handelen, in een gezondheidstoestand verkeerde die leidde tot een lichamelijke reactie die niet te voorspellen was door de agenten. Dat wordt, in een notendop, de verdediging van Derek Chauvin en zijn kompanen.

Kan de verdediging één en ander bewijzen? Neen, maar dat is ook niet nodig. Het wordt de juryleden opgedragen maar tot veroordeling over te gaan indien zij de voormalige agenten ‘boven iedere redelijke twijfel’ (‘beyond a reasonable doubt’) schuldig achten aan de dood van George Floyd. De opdracht van de advocaten is dus niet te bewijzen dat hun versie van de feiten klopt, wel dat deze plausibel is. Zij zullen de juryleden moeten doen twijfelen aan alles wat zij tot nu over de zaak dachten.

En twijfelen, dat zullen ze.

arrestatietechniek

George Floyd: volgt vrijspraak voor agenten?