Weet je het nog? Het voorjaar van 2019. De klimaatspijbelaars. Het door de media opgeklopte hysterische sfeertje. Er moet dringend een Belgische klimaatwet komen, was een van hun eisen. Een aantal experts stelde zo een wet op. Voortaan zou de federale overheid de klimaatdoelstellingen bepalen. De deelstaten werden onder curatele geplaatst.

Dit voorstel van bijzondere wet werd in de Kamer ingediend door politici van Ecolo, Groen, PS, cdH, sp.a, MR en DéFi. Maar de Raad van State maakte er brandhout van. Het voorstel bleek een amateuristisch werkstuk. Zo expert bleken de opstellers ervan nu ook weer niet. Grootste probleem: het ondergeschikt maken van de deelstaten vergt een grondwetswijziging.

Artikel 7bis

Prompt dienden de voorstanders van de klimaatwet een voorstel van grondwetswijziging in. Een toevoeging aan artikel 7bis bepaalde dat de ‘doelstellingen, beginselen en modaliteiten’ van het klimaatbeleid voortaan zouden worden vastgelegd door de federale overheid. Dat liet aan duidelijkheid niets te wensen over. Het voorstel haalde een meerderheid in de commissie, maar werd uiteindelijk weggestemd in de plenaire vergadering (met 76 stemmen voor en 66 tegen). Open Vld, CD&V, N-VA en Vlaams Belang stemden tegen, zodat het voorstel niet de vereiste twee derden meerderheid haalde.

Artikel 7bis werd wel opnieuw voor herziening vatbaar verklaard. Bij de regeringsonderhandelingen legden Ecolo en Groen de kwestie weer op tafel. Wat is het resultaat? In het regeerakkoord lezen we dat de regering samen met de gewestregeringen zal onderzoeken hoe de federale overheid en de deelstaten tot meer samenwerking en een betere coördinatie kunnen komen inzake klimaat, met respect voor hun respectieve bevoegdheden. En verder: ‘Mits het akkoord van de deelstaten, en enkel in dat geval, kan deze update van artikel 7bis uitgroeien tot een basis voor een samenwerkingsakkoord en/of bijzondere interfederale klimaatwet. Wanneer deze update in deze beleidsperiode onmogelijk blijkt, zal de regering artikel 7bis opnieuw opnemen in de verklaring tot herziening.’

Dit is alweer een mooi staaltje van het grote ‘enerzijds/anderzijds’-gehalte van het regeerakkoord. De regering kiest voor een nieuw samenwerkingsakkoord (wat CD&V wil) of een bijzondere klimaatwet (wat de groenen, de socialisten en de MR willen). Tegelijkertijd houdt de regering er nu al rekening mee dat het helemaal niets wordt, noch in de ene, noch in de andere zin. In dat geval wordt artikel 7bis opnieuw voor herziening vatbaar verklaard en ligt de hete aardappel bij de volgende regering.

Labiele CD&V

Op het eerste zicht lijkt de kans niet zo groot dat er een herfederalisering komt via een bijzondere klimaatwet. Want dat kan enkel ‘mits het akkoord van de deelstaten’. Dat is duidelijk een CD&V-zinnetje. Je kunt je onmogelijk voorstellen dat de regering-Jambon het licht op groen zou zetten voor een de facto herfederalisering.

Anderzijds is CD&V communautair gezien een labiele partij geworden. Het verzet tegen Vivaldi kwam vooral van de Vlaamsgezinde vleugel. Maar die heeft aan het kortste eind getrokken. Het valt niet uit te sluiten dat de partij de volgende jaren verder kantelt naar het Belgischgezinde kamp, onder invloed van Beweging.net. In dat geval kan de bijzondere klimaatwet er wél komen. Sp.a, cdH en DéFi waren mede-indieners van het eerdere voorstel en Open Vld heeft meer dan ooit een unitaristisch profiel. PVDA/PTB zal wat graag stemmen leveren voor de klimaatwet, zodat er ook aan Vlaamse kant een meerderheid is.

Als CD&V een meer Belgischgezinde weg inslaat, dan kan de regering de voorwaarde ‘mits het akkoord van de deelstaten’ probleemloos naast zich neerleggen. In feite komt dit alles erop neer dat we twaalf (CD&V-)zetels verwijderd zijn van een drastische herfederalisering van het klimaatbeleid.

Drietrapsraket voor staatshervorming

Dat geldt overigens ook voor de staatshervorming in het algemeen. Dat is nu een drietrapsraket in het regeerakkoord. Om te beginnen is er vaagweg sprake van een soort de facto regionalisering (‘place based policies’) inzake werkgelegenheid en gezondheidszorg.

De tweede trap is een breed democratisch debat, onder leiding van twee ministers belast met institutionele hervormingen (Annelies Verlinden van CD&V en David Clarinval van MR). Dat moet leiden tot concrete wetteksten ‘op het vlak van de bevoegdheidsverdeling, de financieringsregels en de instellingen etc., die na akkoord binnen de schoot van de regering aan de Raad van State ter advies kunnen worden voorgelegd. Hierna en hierover zullen de twee ministers van de regering de nodige contacten leggen om samen bijkomende parlementaire steun te vinden om de benodigde meerderheden te bereiken.’

De derde trap is de voorbereiding van de verklaring tot herziening van de Grondwet, ook onder leiding van de twee ministers van institutionele hervormingen. Eerst zal een voorlopige lijst worden ‘meegedeeld’ aan Kamer en Senaat, waarvan in elk geval artikel 195 deel zal uitmaken. Aan het einde van het hoger vermelde democratische debat zal de lijst worden vervolledigd om de aanbevelingen daarvan nadien te kunnen omzetten in de Grondwet.

Grondwetsherziening na ’24

Hoe dan ook kan die grondwetsherziening pas na de verkiezingen van 2024 worden uitgevoerd. Daarom gaat het hier wel degelijk om een derde trap. De wijzigingen van de bijzondere wetten daarentegen zouden, volgens de letter van het regeerakkoord, al tijdens de huidige legislatuur moeten worden uitgevoerd. Dat is niet erg logisch omdat beide luiken van een staatshervorming (aanpassing van de bijzondere wetten en aanpassing van de Grondwet) nauw met elkaar verweven zijn. Tenminste als het gaat om een grote hervorming en niet om een beperkte (her)federalisering.

Impliciet lijkt het regeerakkoord ervan uit te gaan dat ook de wijzigingen van de bijzondere wetten voor de volgende legislatuur zijn. Dat blijkt uit de volgende passage: ‘De regering wenst in ieder geval tijdens deze legislatuur wetteksten te integreren betreffende een meer homogene bevoegdheidsverdeling op het vlak van gezondheidszorg. De bedoeling is een zorg zo dicht mogelijk bij de patiënt (gefedereerde entiteiten) zonder dat aan de solidaire financiering wordt geraakt.’

Met ‘in ieder geval’ lijkt de regering toe te geven dat er van die concrete wetteksten in de tweede stap niet veel in huis zal komen, behalve dan wat de gezondheidszorg betreft. Maar zelfs wat dat betreft houdt ze een grote slag om de arm. Het is opvallend dat het in dit geval niet de bedoeling is om wetteksten ‘goed te keuren’, maar wel ‘te integreren’. Dat laatste betekent niets. Alweer een creatieve vondst van doodvermoeide onderhandelaars, die het ten gronde oneens waren hierover, maar wel op 1 oktober een nieuwe regering moesten hebben.

Vlaamse autonomie aan zijden draadje

Hoe dan ook, of het nu gaat om die bijzondere klimaatwet of om de andere concrete wetteksten betreffende de institutionele hervormingen, de regering zal op zoek moeten naar steun uit de oppositie. Al zal, vreemd genoeg, die oppositie pas worden betrokken hierbij, nadat de regering de teksten heeft goedgekeurd en naar de Raad van State heeft gestuurd. CD&V kijkt daarbij voorlopig naar de N-VA. Maar zeker Groen en Ecolo zullen naar PVDA/PTB kijken, die zoals al gezegd de bijzondere meerderheid even goed kunnen leveren. Op voorwaarde dat het gaat om herfederalisering. Dit zal de besluitvorming binnen de regering inzake de staatshervorming sterk bemoeilijken en allicht blokkeren.

Tenzij het hoger geschetste scenario zich voltrekt en CD&V gaandeweg een meer Belgische koers gaat varen. Met andere woorden: onder Vivaldi hangt de Vlaamse autonomie meer dan ooit aan een zijden (CD&V-)draadje.

artikel 7bis

‘Dialoogplatform’ voor staatshervorming, maar CD&V beslist

Hoe Vivaldi de staat wil hervormen