Vlaanderen is superdivers — en hoe jonger, hoe diverser. Tezelfdertijd blijkt de etnische kloof op de arbeidsmarkt tussen blank en niet-blank bijzonder hardnekkig. Youssef Kobo is oprichter van A Seat At The Table (ASATT) De organisatie ‘wil jong divers talent vooruit stuwen in het Belgische en internationale bedrijfsleven’. Dat vraagt meer concrete uitleg.

A Seat at The Table wordt gesteund door multinationals als BASF, Johnson & Johnson en Google. Wat hebt u deze bedrijven te bieden?

Youssef Kobo: ‘Dat is eigenlijk heel simpel: wij kunnen jong, divers talent in contact brengen met uw organisatie die op zoek is naar jong, divers talent. Vraag en aanbod, dus. We hadden recent nieuwe cijfers van Statbel waaruit blijkt dat het aantal Vlaamse jongeren met een migratieachtergrond de laatste twintig jaar verdubbeld is. Twintig jaar geleden was dat 1 op 7, vandaag is dat 1 op 3. En in grote centrumsteden, waar de belangrijkste economische bedrijvigheid plaatsheeft, is dat zelfs 1 op 2. We leven inderdaad in een superdivers Vlaanderen, en dat brengt natuurlijk uitdagingen, maar ook opportuniteiten met zich mee.’

Laten we beginnen met de uitdagingen.

‘De voorbije twintig jaar zijn we inzake diversiteit en multiculturaliteit aan het surplacen. Aan de politieke linkerzijde heb je het typerend we are the world knuffelverhaal: de samenleving is veranderd, dat is goed en geef er dus zeker geen kritiek op. Aan de rechterzijde is er dan weer een overdreven focus op énkel de problemen. A Seat At The Table probeert daar tussendoor te varen.’

‘In België zitten we met de grootste etnische kloof op de arbeidsmarkt van alle westerse, geïndustrialiseerde landen. Een kloof die drie keer groter is dan het gemiddelde. We zitten hier met andere woorden met een problematiek die sterk contextgebonden is. Nederland en Duitsland hebben geen ‘betere’ allochtonen, hè.’

Hoe verklaart u de betrekkelijk zwakke prestatie van mensen met een migratieachtergrond in Vlaanderen? We moeten vermoedelijk afrekenen met meer dan één probleem.

‘Ten eerste hebben we veel te lang gewacht met het serieus nemen van de integratie van migranten. Na de oliecrisis van 1973 werd een groot deel van de Turkse en Marokkaanse diaspora overbodig op onze arbeidsmarkt. We hebben die vervolgens veel te traag opnieuw ingeschakeld. Pas eind jaren ’90, begin jaren 2000 zag je onder Marino Keulen, toenmalig Vlaams minister voor Inburgering, de invoering van het allereerste inburgeringstraject. Maar we hebben dus vijfentwintig, dertig jaar lang niets gedaan. En dat zouden cruciale jaren blijken; een stilstand waarvan we vandaag nog altijd de gevolgen voelen.’

U vermeldt integratie en arbeidsmarkt in één adem. Zijn individuele bedrijven voldoende afgestemd op de almaar diversere Vlaamse werknemer?

‘Ik ben met A Seat At The Table bij zo’n 1.200 organisaties over de vloer geweest. Niet enkel bedrijven, maar ook overheden, ambassades, supranationale instellingen, politieke partijen enz. En wat valt op? Er is enorm veel goodwill binnen het bedrijfsleven. Ik heb heel wat van mijn eigen ideeën daarover trouwens de voorbije vijf jaar proefondervindelijk moeten bijstellen.’

‘Aan de linkerzijde wordt het debat over migratie en arbeidsmarkt onmiddellijk gedomineerd door racisme en discriminatie. Er wordt graag met die negatieve verhalen geschermd. Maar wat wij hebben gemerkt met ASATT is dat, op een paar uitzonderingen na, de Vlaamse bedrijven bijzonder bereid waren om met ons samen te werken. Op de duizenden — duizenden! — vragen die wij hen stelden, hebben we misschien vijf of zes keer een ‘nee’ gekregen. Kleine KMO’s en grote multinationals: ze doen allemaal mee. Het verhaal dat sommigen graag vertellen, dat ze “ons niet moeten”, dat “ze worden tegengewerkt”, dat “er geen kansen zijn”… klopt gewoon niet.’

Het dominant verhaal over racisme en uitsluiting, wordt dat ook door een meerderheid van jongeren met een migratieachtergrond onderschreven, denkt u?

‘Een tijdje geleden hebben we honderd allochtone jongeren vanuit heel Vlaanderen uitgenodigd om te praten over hun situatie op school en hun eerste ervaringen op de arbeidsmarkt. Hadden we dat tien jaar geleden gedaan, dan waren de thema’s vooral discriminatie, uitsluiting en armoede geweest. En het publiek debat wordt vandaag nog altijd in sterke mate bepaald door die verhalen. Maar als je vandaag dezelfde steekproef doet, vertellen zeker 8 op 10 van die jonge mensen u over hun studies, hun ondernemingsplannen, hun ideeën en hun dromen. Wij bereiken 20.000 jongeren per jaar en ik zeg u: er is een enorme gedrevenheid bij die mensen om zelf iets van hun leven te maken.’

Genuanceerde verhalen, ‘goodwill’ bij bedrijven, het wordt niet verteld. De jonge, allochtone stemmen die vaak gebracht worden zijn mensen met een klaagzang.

‘Maar dat verhaal sijpelt niet door naar het maatschappelijk debat. Net als het verhaal dat er heel wat goodwill bestaat binnen het bedrijfsleven. Dat zijn geen interessante verhalen, en dus worden ze niet verteld. De jonge, allochtone stemmen die vaak gebracht worden zijn mensen met een klaagzang. Ik merk dat ook als journalisten bellen: genuanceerde verhalen brengen en niet meteen van elke woke-vlieg een olifant maken, is minder interessant dan kort door de bocht gaan en het geliefde narratief bevestigen.’

Uw focus op de bedrijfswereld is opmerkelijk, en verschilt grondig van andere initiatieven die jongeren met een migratieachtergrond samenbrengen.

‘De meeste organisaties die met allochtone jongeren werken zijn sport- en jeugdclubs. Die doen goed werk, maar zijn beperkt in hun ambitie. Clubs ergens in Borgerhout of in Molenbeek die jongeren samenbrengen in hun wijk voor bezigheidstherapie: we gaan met de PlayStation spelen, we gaan een voetbaltornooi organiseren, we pakken ze eens mee naar de cinema… Bezigheidstherapie. Leuk, maar beperkt.’

‘Al onze activiteiten hebben een educatief luik; wij blijven niet met onze jongeren op de Turnhoutsebaan of in hartje Molenbeek. Al ónze activiteiten vinden plaats binnen bedrijven omdat we hen willen socialiseren binnen een professionele context: op tijd komen, met twee woorden spreken, zich deftig kleden, steeds opnieuw komen opdagen en engagementen aangaan… We zetten erg hard in op de soft skills die jongeren nodig hebben om hun professionele plannen te doen slagen. En dat kan niet als je heel je leven in Borgerhout of Molenbeek blijft zitten.’

Waarom krijgen stemmen met een negatief verhaal zo’n prominente plaats in het maatschappelijk debat?

‘Twee elementen. Eén: Zeitgeist. Het maakt niet uit bij welke club je vandaag zit: iedereen is tegen u. De slachtoffercultuur is razend populair: er is één grote externe vijand en die probeert ons alles af te pakken. Bij extreemlinks zijn dat de rijken, bij extreemrechts zijn dat de allochtonen, bij de socialisten die of die, en bij de liberalen die andere. En iedereen, waar ze ook staan op de sociale ladder, is een slachtoffer. Ook jongeren met migratieroots, dus.’

Wie ook maar één bedenking had bij de alsmaar diversere samenleving, werd weggezet als een racist.

‘Twee: het taboe. Links heeft decennialang een taboe gecreëerd over alles wat met migratie en integratie te maken had. Migranten waren arme slachtoffers, en wie ook maar één bedenking had bij de almaar diversere samenleving, werd weggezet als een racist. En wat heeft dat verwezenlijkt? Eén ding: niemand was nog verantwoordelijk. De politiek was niet verantwoordelijk want er was geen probleem; er waren enkel racisten met irrationele angsten. Maar ook bij de allochtone jongeren begon dat verhaal binnen te sijpelen, een verhaal over slachtofferschap. Een verhaal dat de media met plezier brachten. Een verhaal dat, voor de duidelijkheid, wel degelijk bestaat: er is racisme, er is discriminatie, maar helemaal niet van een grootteorde die politiek en media doen vermoeden.’

Ik kan me voorstellen dat jongeren die te maken krijgen met racisme moeilijker de moed vinden om zich te engageren binnen een systeem dat, in hun ogen, racisme tolereert.

‘Door de jaren heen heb ik misschien duizenden koffies gedronken met jongeren die vragen hadden over hun toekomst. En ik heb zoveel jongeren voor mij gehad, de meeste met migratieroots, allemaal op zoek naar een stageplaats of een job, die me vertelden dat het maar niet lukte. Maar als ik dan doorvroeg, als ik vroeg wat ze al geprobeerd hadden, hoelang ze al bezig waren, wie ze al gecontacteerd hadden… dan was het antwoord: “ah, ik heb nog niks gedaan.”’

‘Waarom? Dat idée fixe van ‘de samenleving is tegen mij’ zit er bij jongeren nog stevig in, of ze dat nu toegeven of niet. Een chronisch gebrek aan zelfvertrouwen en zelfredzaamheid dat dringend verholpen moet worden.’

U sprak eerder over een stilstand op het kruispunt van arbeidsmarkt en integratie. Is die symptomatisch voor dit land?

‘Ik denk van wel. Kijk, we mogen vooral niet vergeten dat België geen arm Oostblokland is. Je zou dat soms denken als je naar de klaagzangen van onze politici luistert, maar wij zijn een zeer welvarende regio. We bevinden ons aan de top van de voedselketen, en de taak is nu om die bevoorrechte plaats te behouden.’

‘Dit zal jullie allicht als muziek in de oren klinken (glimlacht), maar om dat te kunnen moet je eerst toegeven dat België ver van optimaal functioneert. De stilstand inzake energie, klimaat, arbeidsmarkt… kan je niet los zien van de opmaak van dit land. Geïnstitutionaliseerde inertie zit in ons constitutioneel DNA. We kennen het riedeltje, maar het is waar: in het Noorden stemt men centrumrechts tot zeer rechts, en in het Zuiden centrumlinks tot zeer links.’

‘Het verhaal dat ik voortdurend breng is: de politieke partijen en sociale partners hebben elkaar in een perfecte houdgreep. Er is geen marge voor manoeuvres. En dat op een moment dat we evolueren naar een permanente polycrisis en een tijdsbestek dat gebukt gaat onder drastische geopolitieke en socio-economische verschuivingen. Dan moet je kunnen bewegen, en niet wachten tot de tanker contact maakt met de ijsberg.’

Als de peilingen kloppen stemt tussen de vijfentwintig en de dertig procent van de Vlamingen voor het Vlaams Belang. In 2014 was de partij op sterven na dood, vandaag is ze marktleider. Vanwaar komen deze mensen?

‘Geen grote verrassing, hè. Wie de Vlaamse geschiedenis een beetje kent, weet dat de Vlaamse grondstroom voor vijftig procent rechts is. Zo opzienbarend is dat in mijn ogen dus niet. Dit gezegd zijnde, zijn er volgens mij drie relevante elementen die het succes van het Vlaams Belang kunnen verklaren. Eén: de traditionele partijen, en ik reken daar de N-VA inmiddels ook bij, zijn altijd zeer goed geweest in zelfbehoud. Na Jean-Luc Dehaene werden er hervormingen en vooruitgang beloofd, maar kregen we stilstand. Stilstand, dus achteruitgang. Dat terwijl we netto bij de hoogste belastingen betalen. Dat politiek toneel van de laatste twintig jaar speelt het Vlaams Belang natuurlijk in de kaart.’

‘Ten tweede, wat er in Wallonië gebeurt. Ik ben geen flamingant: soms voel ik me Vlaming, soms Belg, meestal de twee. Maar ik sta ervan versteld wat voor ballistische raketten Paul Magnette wekelijks over de taalgrens lanceert. De man wordt achterna gezeten door de PTB en lijkt die partij in extremisme te willen overvleugelen. Zie onder andere zijn voorstel voor de 32-urenwerkweek. En dan denk ook ik: “ja, en wij zullen er wel voor betalen.”’

‘En ten derde, en dan sluiten we opnieuw aan bij de eerdere onderwerpen: de kleine en grote frustraties met de multiculturele, superdiverse samenleving. Die problemen bestaan, worden soms opgeblazen maar nog vaker genegeerd. En dat negeren door meer traditionele politici en beleidsmakers is natuurlijk koren op de molen van populistische politici die de problemen vaak opblazen, maar ze ten minste wel ter sprake brengen en willen aanpakken. Die voorgestelde aanpak is minstens gebrekkig, maar liever dat dan niets.’

ASATT

Youssef Kobo: ‘Het linkse taboe over migratie heeft niets bereikt’