Nee, we stevenen niet af op een zware nieuwe migratiecrisis, maakt federaal commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen Dirk Van den Bulck zich sterk. Maar hij waarschuwt ook. ‘Met een aantal internationale evoluties in het achterhoofd houd ik wel mijn hart vast voor wat de toekomst brengt. En België is eenvoudigweg ook te klein om zelf een effectief globaal beleid uit te stippelen.’

‘Als klein land hebben we relatief weinig impact op een aantal grotere internationale trends, maar tegelijk ondervinden we daar wel de impact van. Daar moeten we ons zeer goed van bewust zijn, en daar maak ik me ook wel wat zorgen over. Misschien is de instroom aan asielzoekers waar we vandaag mee af te rekenen krijgen nog maar klein bier in vergelijking met wat ons binnen vijf of tien jaar te wachten staat.’

Als ambtenaar kan Van den Bulck, zo benadrukt hij meermaals, zijn opdracht heel consequent en ongebonden uitvoeren, op basis van duidelijke regels en criteria. Maar tegelijk groeit de frustratie, omdat hij intussen al 17 jaar in de praktijk vaststelt hoe een efficiënt asiel- en migratiebeleid steeds moeilijker wordt. ‘En dus word ik met de dag ook een beetje pessimistischer.’

Het aantal asielaanvragen in België zit al een aantal maanden opnieuw in de lift, met de eerste zes maanden van dit jaar al zowat 16.000 verzoeken. Hoe verklaart u die nieuwe en blijkbaar ook aanhoudende stijging van de migratiedruk op ons land?

Dirk Van den Bulck: ‘Zowel de legale als de illegale migratie richting Europa zijn al een tijdje aan een opmars bezig, dat is correct. Maar tegelijk is die stijging hoegenaamd niet vergelijkbaar met wat we in 2015 hebben meegemaakt. Wat wél klopt, is dat de migratie richting België in vergelijking met die naar een aantal andere EU-lidstaten in verhouding sterker is toegenomen. De bestemmingslanden binnen Europa zijn gewijzigd tegenover de grote migratiegolf van 2015-2016. Een aantal factoren dragen er blijkbaar toe bij dat ons land een stuk populairder geworden is.’

‘Let wel: dit zijn niet noodzakelijk factoren die rechtstreeks gelinkt zijn aan het migratiebeleid op dit moment. Migratie verloopt via heel veel verschillende kanalen, en is niet zelden ook gebaseerd op een bepaalde perceptie of op bepaalde beleidsdaden die intussen alweer achterhaald zijn maar die wel blijven doorwerken.’

Wat zijn de belangrijkste triggers?

‘In eerste instantie speelt de aanwezigheid van een bepaalde gemeenschap in een bestemmingsland altijd een grote rol, maar dit geldt natuurlijk voor alle landen. Daarnaast is er – daar moeten we niet flauw over doen – de socio-economische factor. In West-Europa is het sociaal beleid een stuk ruimhartiger dan in de meeste Zuid-Europese landen. Vluchtelingen kunnen hier en in sommige buurlanden aanspraak maken op een aantal sociale voordelen die ze in pakweg Griekenland of Roemenië niet hebben, net zomin als de lokale bevolking daar overigens. Erkende vluchtelingen genieten immers – conform de internationale afspraken op dat vlak – dezelfde sociale rechten als een Belg in België of een Griek in Griekenland.’

‘Daarnaast stellen we vast dat pakweg België, Frankrijk of Nederland vandaag ook een stuk meer in trek zijn dan de Scandinavische landen, in vergelijking met de periode 2015-2016. Dit heeft wellicht deels te maken met de geografische ligging van die landen – ze zijn minder vlot te bereiken – maar ook met de herinvoering van grenscontroles en met het gewijzigde beleid daar.’

Is ook het zogenaamde asielshoppen binnen Europa toegenomen?

‘Jawel, en dat heeft alles te maken met het verschil in sociale rechten en uitkeringen binnen Europa. Daar komt nog bovenop dat de pandemie ervoor gezorgd heeft dat de zogenaamde Dublin-regels – die bepalen dat asielzoekers asiel moeten aanvragen in het eerste EU-land waar ze voet aan wal zetten – de voorbije jaren amper nog werden toegepast. Asielzoekers konden niet langer teruggestuurd worden naar een andere lidstaat, waardoor ook bij hen de perceptie ontstaan is dat Dublin helemaal niet meer werkt.’

‘Sinds kort worden de oude regels nochtans opnieuw toegepast, maar de impact daarvan laat altijd enkele maanden op zich wachten. Tot vandaag stellen we overigens vast dat er opvallend meer mensen zijn die in ons land opnieuw een asielaanvraag indienen nadat ze eerder al in een andere EU-lidstaat de procedure doorlopen hadden, dan asielzoekers die ten onrechte een eerste aanvraag indienen in België. Bijvoorbeeld omdat ze de EU in Italië of Spanje zijn binnengekomen.’

Geen enkele EU-lidstaat lokt in verhouding zo veel niet-begeleide Afghaanse minderjarigen als België. Hoe valt dit te verklaren?

‘Het is iets genuanceerder dan dat. Ook Griekenland, waar ze doorgaans Europa binnenkomen, en transitland Oostenrijk tellen gemiddeld veel meer niet-begeleide Afghaanse minderjarigen dan de overige EU-lidstaten. Maar specifiek voor Vlaanderen – want die Afghaaanse minderjarigen komen voornamelijk in Vlaanderen terecht – is de verklaring het Vlaamse groeipakket waar ze hier aanspraak op konden maken. Intussen is er wel een en ander aangepast, maar de details daarover heb ik niet.’

Gemiddeld ging het om ruim 3.000 euro per persoon per jaar, zo bleek vorig jaar uit een antwoord op een parlementaire vraag. Voor jonge Afghanen is dat toch een klein fortuin?

‘Dat klopt, maar ik kan het niet voldoende benadrukken: in dit concrete geval heeft de aantrekkingskracht van ons land dus niets te maken met het federale asielbeleid, wel met het sociale beleid van de Vlaamse regering. Het nieuws over die groeipremie deed al snel de ronde binnen de netwerken en binnen de Afghaanse gemeenschap in Europa, met het gekende resultaat.’

‘Tegelijk is het wel merkwaardig dat niet-begeleide minderjarigen uit andere landen niet in dezelfde mate oververtegenwoordigd zijn in Vlaanderen. Dit geeft meteen ook aan hoe belangrijk de rol van de netwerken en het geruchtencicuit is in de evolutie van migratiestromen.’

Het illustreert natuurlijk ook dat het beleid enerzijds als een pull-factor kan fungeren maar anderzijds ook snel kan ingrijpen in migratiestromen.

‘Zeer zeker. Wanneer er elementen zijn waarin het beleid een rol blijkt te spelen, dan moet er heel kort op de bal worden gespeeld en zo nodig ook worden ingegrepen. Nu, ik heb wel de indruk dat deze federale regering dat ook beseft, en dat ze niet enkel naar de toepassing maar ook naar de geïntegreerde opvolging van de regels zeer kordaat optreedt.’

Migratie is een bij uitstek internationaal probleem, en dus zou je verwachten dat er binnen de EU – waar een vrij verkeer van personen geldt – ook een gemeenschappelijke Europese aanpak wordt uitgetekend. Dat lijkt maar niet te lukken: het langverwachte Europese migratiepact blijft al twee jaar dode letter, en landen zoals Spanje, Italië of Griekenland zitten niet bepaald te wachten op meer Europese inmenging in hun grensbeleid.

‘Zoals eerder al aangehaald: de pandemie heeft het twee jaar lang onmogelijk gemaakt om mensen terug te sturen naar pakweg Griekenland of Italië wanneer die daar eerder al een asielaanvraag indienden. En blijkbaar vinden ze het dan vaak lucratiever vinden om vervolgens ook in een andere West-Europees land hun kans te wagen.’

Blijft natuurlijk de vaststelling dat er nog geen halve letter uitgevoerd is van het Europese migratiepact – dat twee jaar geleden werd afgeklopt- en dat Europa er dus maar niet in slaagt om de migratieproblematiek ook beleidsmatig echt op Europees niveau aan te pakken.

‘Dat is politiek uiteraard: de EU zijn de Europese lidstaten, en de visie op migratie verschilt nu eenmaal vaak fundamenteel van het ene tot het andere land. Samen met de Europese Commissie en een aantal andere lidstaten staat ons land wel degelijk op de bres voor zo’n gemeenschappelijke aanpak. Andere lidstaten blokkeren een bepaalde aanpak uit puur opportunisme, omdat ze denken dat ze daar zelf geen belang bij hebben. Maar het wordt inderdaad steeds duidelijker dat een effectief Europees beleid op termijn de enige mogelijke oplossing is.’

Hoe staat u tegenover het uitbesteden van asielprocedures aan derde landen buiten de EU?

‘Ik denk dat we alles moeten doen om illegale migratie tegen te gaan, voor zover de mensenrechten daarbij gerespecteerd worden. Onder bepaalde voorwaarden kunnen we wellicht met ‘veilige derde landen’ werken of de procedure uitbesteden, maar in praktijk is dit verre van evident. Het Verenigd Koninkrijk probeert nu asielzoekers naar Rwanda te sturen, zonder al te veel garanties hoe die mensen daar verder behandeld zullen worden. Dat is onaanvaardbaar.’

Was de deal die de EU in 2016 met Turkije sloot – waarbij vluchtelingen die op de Griekse eilanden aankwamen terug werden gestuurd naar Turkije in ruil voor zakken vol Europees geld – dan zoveel beter?

‘Die deal heeft duidelijk gewerkt, want het aantal vluchtelingen dat naar Europa kwam, is toen heel fel afgenomen. Er werden toen ook duidelijke afspraken gemaakt met Turkije over de versterking van de opvangcapaciteit in het land. Dat is toch nog iets heel anders dan zomaar mensen naar Rwanda sturen zonder al te veel garanties.’

Voelt u zich soms een roepende in de woestijn in uw functie?

‘Niet in de woestijn, want ik ben niet alleen. Maar migratie ligt politiek natuurlijk uiterst gevoelig en het wordt ook gretig politiek gebruikt, waardoor het in praktijk effectief heel lastig is om een goed operationeel beleid uit te bouwen op Europees niveau. Het zijn vooral de grenslanden die nu het luidst roepen omdat zij de migranten als eerste over de vloer krijgen, maar laat ons toch niet vergeten dat de migratiedruk vandaag in verhouding een stuk groter is in landen zoals België.’

‘Misschien komt een effectiever beleid sommige grenslanden ook niet echt goed uit, en denken zij beter af te zijn met de huidige situatie. Landen zoals Griekenland, maar wellicht ook Italië of Spanje, sluiten almaar vaker schimmige akkoorden af met niet EU-landen, denk maar aan de illegale pushbacks in Griekenland. Maar misschien zullen zij, wanneer de migratiedruk almaar verder blijft toenemen, op een dag wél geneigd zijn om een echte Europese aanpak te ondersteunen. Want één ding staat voor mij als een paal boven water: de migratie richting Europa zal verder blijven stijgen.’

Toen Marc Bossuyt in 1987 aantrad als allereerste commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen in ons land, kreeg België jaarlijks zowat 4.000 asielaanvragen te verwerken. In 2021 waren dat er net geen 26.000. Hoeveel asielzoekers kunnen we min of meer aan op jaarbasis? Moeten we ons stilaan zorgen beginnen maken?

‘Ik kan daar nu niet meteen een concreet getal op plakken, maar het is duidelijk dat er limieten zijn. Naar draagvlak bij de bevolking toe, uiteraard, maar ook puur op vlak van praktische organisatie en huisvesting bijvoorbeeld. Voor de erkende vluchtelingen wordt het nu al steeds lastiger om een woning te vinden waar ze terecht kunnen. In België zetten we vandaag soms al vluchtelingen op straat bij gebrek aan geschikte huisvesting, in Nederland kan dit niet en leidt dit vandaag dus tot een opvangcrisis.’

Moet de politiek dan niet uitdrukkelijker aan de slag met de vaststelling dat we stilaan de limiet naderen?

‘De politiek doet dit al, vind ik. Het huidige beleid is er duidelijk op gericht om te beletten dat mensen die geen aanspraak maken op asiel naar ons land zouden afzakken. Tegelijk proberen we sinds kort opnieuw zo maximaal mogelijk mensen terug te sturen die volgens de Dublin-afspraken in een andere EU-lidstaat een aanvraag moeten indienen. En vergis je niet: dat is een heel grote groep.’

‘Dit gezegd zijnde: we moeten er ook over waken dat de status ‘internationale bescherming’ niet te fel afglijdt. Sommige ngo’s of advocaten bepleiten nu ook dat het, zodra kandidaat-asielzoekers hier al een bepaalde tijd verblijven, niet langer redelijk zou zijn om hen nog terug te sturen. Omdat het dan te lastig zou worden om zich opnieuw aan te passen in hun land van herkomst. Zolang er daarbij geen fundamentele rechten in het gedrang komen, kunnen we in die logica uiteraard niet meegaan.’

‘Idem dito overigens met de druk vanuit bepaalde hoek om mensen te beschermen omwille van socio-economische motieven. Puur humanitair kan dit dan misschien verdedigbaar zijn, het kan geen criterium zijn binnen ons asielbeleid. Maar geloof me vrij: mijn medewerkers beseffen maar al te goed dat de overgrote meerderheid van de asielzoekers die ze terugsturen naar hun land van herkomst daar economisch niet bepaald beter van zullen worden.’

Het punt is natuurlijk dat elk jaar opnieuw vele duizenden aanvragers hun asielverzoek in ons land geweigerd zien, maar dat het bijzonder lastig blijkt om hen vervolgens ook opnieuw terug te sturen.

‘Relatief gesproken – in vergelijking met andere EU-lidstaten dus – stuurt ons land nochtans meer mensen terug. Sinds Theo Francken aan het roer kwam als bevoegd staatssecretaris wordt daar veel zwaarder op ingezet, en zijn opvolgers trekken die lijn door. Maar ik geef grif toe: het blijft beperkt.’

‘De samenwerking met de landen van herkomst op dat vlak blijft bijzonder lastig, en ik vrees dat we er er niet zullen komen door die landen kortstondig even onder druk te zetten om daarover akkoorden af te sluiten. Ook voor een effectief terugkeerbeleid is er een Europese én bredere aanpak nodig, waarbinnen ook economische afspraken en legale migratie een plaats krijgen. Ook de landen van herkomst zelf moeten hier belang bij hebben. Gaan we uitsluitend voor het snelle gewin op korte termijn, dan is de kans groot dat we ons op termijn ook blootstellen aan chantage.’

U zit 17 jaar op deze stoel: is het maatschappelijk draagvlak voor migratie in die periode afgenomen?

‘Moeilijk te zeggen. Het stemgedrag alleen is daar in mijn ogen geen juiste maatstaf voor. Enerzijds is de maatschappij zelf in die periode veel diverser geworden, en daar plukken we soms ook de vruchten van. Anderzijds moeten we erkennen dat migratie heel wat uitdagingen en problemen met zich meebrengt. Die moeten we niet onder de mat moffelen of ontkennen, en tegelijk moeten we heel duidelijke criteria hanteren in ons migratiebeleid.’

Een van de belangrijkste migratiekanalen blijft de zogenaamde huwelijksmigratie, waarbij migranten hier een huwelijkspartner laten overkomen vanuit het thuisland. Kunnen we dat systeem nog langer blijven aanhouden, vindt u?

‘Ik heb weinig zicht op die problematiek anno 2022, maar het is een thema dat wel onze blijvende aandacht verdient. Wanneer je vaststelt dat mensen uit bepaalde gemeenschappen in zeer grote aantallen huwen met een partner uit hun land van herkomst, dan moeten we daar misschien wel vragen bij stellen. Het kan er immers toe bijdragen dat mensen zich blijven opsluiten binnen hun gemeenschap.’

‘Ik hoor hier bijvoorbeeld af en toe stemmen opgaan die beweren dat het absoluut ondenkbaar zou zijn dat we mensen vandaag nog terug zouden sturen naar Afghanistan. Welnu, wij merken ook dat heel wat Afghanen die hier al wat langer verblijven eerder afkomstig zijn van het platteland, met een vaak zeer conservatief waardenpatroon dat vaak flink wat gelijkenissen vertoont met dat van de huidige machthebbers. Af en toe duiken er zelfs verhalen op over Afghanen hier die eerder al asiel hebben gekregen of nu nog bescherming hebben aangevraagd, maar intussen wel openlijk partij trekken voor de Taliban. Vanuit België dus. In dergelijke gevallen kan er van asiel uiteraard geen sprake zijn, en waar nodig trekken we die bescherming ook opnieuw in en is het niet meer dan verantwoord om hen terug te sturen.’

asielshoppen

Dirk Van den Bulck: ‘Ik word elke dag een beetje pessimistischer’