De heisa rond de stijgende aardgasprijzen en daardoor alle energieprijzen blinkt uit in desinformatie, domheid en slechte wil. De krokodillentranen van de politici beginnen als een bijtend zuur op de ziel van de burger te werken. De waarheid is dat de politisering en schaamteloze zelfbediening gewoon de prijs te zwaar beginnen te beïnvloeden.

Eigenbelang en ideologische scherpslijperij

Ten eerste is de overheid bijzonder hypocriet zolang ze de indirecte belastingen op de energie van de gezinnen niet durft aan te pakken. Zolang de overheid BTW int op de energiefactuur van gezinnen, zal de overheid garen spinnen bij stijgende prijzen en dus de objectieve bondgenoot zijn van grondstoffenspeculanten en frauderende energieboeren. Bij elke prijsstijging rinkelt de kassa bij de fiscus. Net als aan de pomp de overheid steeds de lachende derde is als de dieselprijs weer eens een record breekt.

De wenselijkheid van indirecte belastingen is meestal gerelateerd aan sociale herverdeling. Wie meer consumeert, betaalt meer in de algemene pot. Maar basisbehoeften zoals verwarming horen niet onder de BTW te vallen. Niemand gaat meer verwarmen omdat hij rijk is, zelfs geen kastelen of villa’s. De enige redenen dat dit afschaffen van de BTW op een bepaald basisvolume energie onbespreekbaar is, kan dus enkel op twee zaken duiden: eigenbelang en ideologische scherpslijperij.

Dat eigenbelang is manifest op alle politieke niveaus en een voorbeeld van de Belgische ziekte. Nadat intercommunales de energiemarkt in handen hadden gekregen in de jaren 1960-1980, verdienden lokale gemeenten en provincies goed aan elektriciteit en gasleveringen. De investeringen lieten ze de klanten financieren door borgstellingen (gratis leningen), te hoge tarieven en tal van heffingen. Tegelijk graaiden gemeentekassen fors qua dividenden en keerden de intercommunales kwistig zitpenningen uit aan politieke mandatarissen. De energiefactuur was toen dus al een verkapte belastingbrief en een verkapte fooienpot voor brave partijfunctionarissen. Zowel bij gemengde als bij zuivere intercommunales. En zowel boven als onder de taalgrens.

Krankzinnige constructies

Door de liberaliseringen opgelegd door de voorloper van de Europese Unie, de Europese Economische Gemeenschap, begon een consolidatie van de energiebedrijven in de jaren 1990. Die werd gevolgd door één van de waanzinnigste opsplitsingen van een verticaal geïntegreerde industrie. Bij verticale integratie controleert een bedrijf van grondstof tot eindproduct de keten. Een energiebedrijf zoals EBES, bijvoorbeeld, liet steenkolen leveren in de haven van Antwerpen. Daar stookte het elektriciteit van. En het verkocht ook de restwarmte via een centrale verwarmingssysteem in de buurt. De levering van zowel de stroom als de stoom verliep via eigen netwerken. De klant was hun klant.

De EU echter wilde concurrentie mogelijk maken door een krankzinnige constructie. Zo zouden het hoogspanningsnet en het distributienet losgekoppeld worden van de commerciële activiteiten. Het voorbeeld van die merkwaardige demarche was de opsplitsing van ‘Ma Bell’ of AT&T in de Amerikaanse telecommunicatiemarkt. Een voorbeeld dat uiteraard nergens op sloeg, maar alle neoliberale hokjes hielp afvinken om aan de EEG-normen te voldoen. Een constructie die tegelijk voor een politieke status quo moest zorgen.

Door Elia en de voorgangers van Fluvius op te richten, konden de overheden de infrastructuur blijven monopoliseren. En dus dividenden en zitpenningen doorsluizen naar de politieke klasse. Van het gehannes met klanten, wanbetalers, dienstverlening enzovoort waren ze meteen verlost. Door de verkoop van de commerciële activiteiten konden de gemeenten ook een mooie éénmalige winst in de boeken neerschrijven. Via een gedeeltelijke beursgang of intrede van private investeerders hield de politieke klasse ook de schijn op dat het om ‘normale’ bedrijfsvoeringen handelde. Tegelijk verkochten ze de klantenbestanden aan Franse energiegroepen zoals Engie (Electrabel) of EDF. In essentie verschilde de hele operatie niet danig van andere twijfelachtige praktijken zoals sale-en-lease-back van gebouwen, treinen of rioleringen.

Overheid zelf organiseert energiearmoede

Het gevolg is gekend. De kosten van Elia en Fluvius maken 19% van de energiefactuur uit. Deze worden zogezegd gecontroleerd door overheidsorganen. Die prijzen en tarieven zijn puur gebaseerd op hogere onderhandelingstechnieken tussen ambtenaren, gemeentepolitici en aandeelhouders (nota bene gelokt met vaste en gegarandeerde rendementen). Ze zijn gewoon arbitrair en houden met iedereen behalve de burger en de economische logica rekening. Dat is een goed bewaard geheim. Via verdoken belastingen onder de vorm van toeslagen gebruiken gewestelijke en federale regeringen die netbeheerders om nog eens 26% bovenop de factuur te doen (denk maar aan post WKK Vlaanderen). Pure belastingen die niet sociaal gecorrigeerd blijken en op hun beurt de fiscus nog eens een lekkere brok BTW opleveren.

Op die manier kan elke post op de energiefactuur geanalyseerd worden. Dat zou ons echter te ver leiden. Maar de kern is dat de overheid zelf energiearmoede aan het organiseren is. Het vervelende is dat de hele constructie ook op een piramidespel begint te lijken. Het krijgt veel weg van een economische zeepbel.

Geen transparante en vrije markt

Het tweede punt — naast het wanbestuur en de moedwillige weeffouten — dat onze aandacht hier verdient, is de prijsvorming van de energie. In dit geval vanwege de actualiteit de gasprijzen die zogenaamd boomen. Het veelgehoorde excuus is dat het nu éénmaal de markt is. Dit laatste zou kloppen indien de markt transparant en vrij zou zijn. Maar dat is ze helemaal niet.

Ten eerste is de LNG-terminal in handen van dezelfde groep die garen spint bij elke prijsstijging (Fluxys). Noors gas via Zeepipe van Gassco, Schots gas uit het Verenigd Koninkrijk via de Interconnector en via maritieme weg (tankers) wordt de LNG in hoofdzaak aangeleverd vanuit Qatar.

Ten tweede speculeren financiële partijen zeer actief op de gasprijs. Voor eigen rekening, maar ook in opdracht van Engie, Fluxys… De energiebedrijven, dus, die de consumenten kaalplukken. Daar is een goede reden voor. De prijs die de consument betaalt, wordt immers op basis van gemiddelden bepaald. Dus, door die prijzen te sturen of te masseren, ontstaat extra winst. Eigenlijk oneerlijke woekerwinst. Hiervoor dient bijvoorbeeld de gashandelsbeurs. Deze constructie in de schoot van het Amsterdamse APX werkt voor de organisatie van de gasbeurzen nauw samen met Fluxys en de Nederlandse gasvervoermaatschappij Gas Transport Services (GTS). Naast de beurs voor de Hub Zeebrugge gaat het om een gashandelsbeurs TTF (Titel transfer facility) die steunt op een virtuele transactiehub van GTS (waarbij gas van eigenaar kan veranderen tot de klant haar verbrandt).

Market making

Net als bij de elektriciteitsbeurs EPEX manipuleren Amerikaanse banken zoals Morgan Stanley en traders bij banken zoals BNP Fortis die prijzen door voor artificiële vraag een aanbod te zorgen. Zoiets noemen specialisten ‘market making’. Eigenlijk komt het erop neer dat Engie gewoon de eigen stroom of Fluxys het eigen gas via een derde koopt aan hogere prijzen dan marktprijzen via kleine limietorders. Een mistoestand die jaren geleden al werd aangeklaagd door de Zeeuwse energieleverancier Delta (die weigerde nog te handelen op de Belgische EPEX-platformen wegens prijsmanipulatie). Grote industriële klanten zoals Nyrstar en BASF dreigden via tal van projecten zoals bijvoorbeeld BlueSky meermaals de oneerlijke prijsvorming te torpederen, maar werden afgekocht met zeer lage tarieven.

Beweren dat een energiehervorming via de EU nodig zou zijn, is onzin. De financiële inspectie, de financiële cellen van justitie, moeten gewoon een complete doorlichting beginnen van het huidige systeem. Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) zal echter nooit die stap zetten. En ook de BTW loslaten zal hij nooit durven. De media kunnen nog jaren de energiefacturen bestuderen, maar daar schiet de burger niks mee op. Het enige dat kan helpen is een systeemschok waarbij de ingebakken malgoverno uit de energiemarkt verdwijnt.

AT&T

Telenet ‘out-of-service’

Malgoverno is het echte probleem van de energiefactuur