Saint-Luc, voluit Cliniques Universitaires Saint-Luc Bruxelles, is met 6200 werknemers een van de grootste privéwerkgevers in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In Brussel is het de Franstalige en Katholieke tegenhanger van het UZ Brussel. In België is het zowat het ‘Gasthuisberg van de Franstaligen’. Inderdaad, het ziekenhuis maakt deel uit van de Université Catholique de Louvain, die eind jaren 1960 na ‘Leuven Vlaams’ verhuisde naar Wallonië en Brussel.

Een geschrapte afrit

Nederlandstaligen gaan niet massaal naar Saint-Luc. Toch heeft directeur Renaud Mazy tegenwoordig veel met Vlaanderen te maken. De heraanleg van de Brusselse ring pakt nadelig uit voor de toegang tot zijn ziekenhuis. De anekdote wil dat Mazy tot enkele maanden geleden niet op de hoogte was van de schrapping van de afrit richting Saint-Luc. Ondertussen heeft hij al enkele vergaderingen achter de rug met het Vlaams agentschap ‘De Werkvennootschap’, dat de heraanleg in goede banen leidt. De sfeer is constructief, maar Mazy heeft nog altijd niet wat hij wil: gegarandeerde vlotte toegang tot zijn ziekenhuis.

Het is allemaal nieuw voor de 52-jarige Waal, burgerlijk ingenieur met specialisatie chemie van opleiding, die tot 2011 topmanager was voor het farmabedrijf Baxter in het Waalse Lessines.

Mazy: ‘Ik moet zeggen dat ik onder de indruk ben van de professionaliteit van De Werkvennootschap. Het enige probleem is dat zij elke vergadering een beetje meer informatie meegeven dan de vergadering ervoor. In het begin klonk het dat er vele alternatieven waren om onze afrit niet te hoeven schrappen. De vergadering daarna bleven er plots maar twee opties meer over. Tenslotte klonk het dat er eigenlijk maar één optie was; het sluiten van de Woluwelaan tussen de Brusselse ring en de E40 richting Brussel.’

Verkeersinfarct

‘De enige toegift op dit moment, is dat ze die verbinding wel schrappen voor autoverkeer, maar dat ambulances nog altijd die afrit zouden kunnen nemen. Dat is op zich al goed, maar niet voldoende. Er komen dagelijks 25.000 mensen – personeelsleden, studenten, patiënten en hun familieleden – naar onze universiteitssite. De overgrote meerderheid daarvan komt met de wagen. Als onze patiënten, personeelsleden en bezoekers de ring moeten blijven nemen tot aan de E40 in Sint-Stevens-Woluwe, om de E40 richting Brussel te nemen, en daar vervolgens de afrit Kraainem, dan garandeer ik u op die plek een verkeersinfarct. Nochtans is dat hoe de Vlaamse overheid het ziet. Men gaat de afrit Kraainem dan wel vernieuwen, maar op die plek is niet bijster veel plaats voor extra verkeer. Het wordt daar drummen, want nu al is het daar tijdens de spits verzadigd.’

‘Volgens simulaties die we zelf hebben gedaan – we weten waar het verkeer richting Saint-Luc vandaan komt – zou er tijdens de spitsuren vijf keer meer verkeer op de afrit Kraainem bij komen. De Werkvennootschap houdt vol dat dat geen probleem zal zijn, en dat ook die afrit vernieuwd zal worden. Maar zolang ik van hen geen concrete verkeerssimulaties te zien krijg, ben ik niet geneigd dat te geloven.’

Sindsdien zet u zwaar in op de Franstalige media. Heeft dat media-offensief geholpen?

‘Politieke reacties heb ik nog niet gehoord. Wel weet ik dat de Brusselse regering bezwaren gaat overmaken aan de Vlaamse regering. Er blijkt binnen de Brusselse regering echter geen consensus over het schrappen van dat verbindingsstuk Woluwelaan. Ook zij dringen aan op extra studies en simulaties.’

‘Nu, de Brusselse regering is ook niet echt eenduidig wat mobiliteit betreft. Regeringspartij Ecolo wil van de Woluwelaan eerder een wandel- en fietsboulevard maken, wat niet echt overeenkomt met het protest van de Brusselse regering tegen het schrappen van ‘ons’ verbindingsstuk. Diezelfde Brusselse regering heeft eerder al beslist dat de Woluwelaan een hoofdverkeersader wordt voor alle verkeer. Coherent is het allemaal niet.’

‘Van de Vlaamse overheid heb ik geen reactie meer gehad. Ik blijf beschikbaar voor overleg. Maar onze basishouding blijft: zolang we geen beter alternatief hebben, kunnen we deze plannen niet steunen. Ik ben niet tegen de herindeling van de ring rond Brussel. Het is goed dat Vlaanderen dat aanpakt. Hun logica is dat ze het teveel aan op- en afritten op de ring willen terugdringen om stremming te voorkomen. Maar waarom dan in godsnaam de afrit naar zo’n hoofdas? Zou de aanpak in Antwerpen en Gent dezelfde zijn?’

Wat is voor u dan een werkbaar alternatief?

‘Er zijn er verschillende. Dat de afrit naar de Woluwelaan open blijft, en de afrit naar de naburige Henneaulaan in Zaventem gesloten wordt. De verkeersstroom naar ons ziekenhuis is groter. Mocht de afrit van de ring naar de Woluwelaan behouden blijven, maar de oprit van de Woluwelaan naar de ring geschrapt, dan zou dat ook een werkbaar alternatief zijn. Ik wil gewoon een alternatief waarbij beide gewesten samenwerken, want de mobiliteit in Brussel hangt ook samen met de mobiliteit rond Brussel. De burgemeesters van Kraainem, Wezembeek-Oppem, Sint-Lambrechts- en Sint-Pieters-Woluwe zijn het hiermee eens. We kunnen niet aanvaarden dat de huidige situatie slechter wordt.’

‘Ik zou graag hebben dat de politieke verantwoordelijken een alternatief bedenken voor dit concrete probleem. Ik uit geen bedreigingen. Maar als er niet geluisterd wordt, dan sluit ik juridische stappen niet uit. Saint-Luc is een van de grotere ziekenhuizen van het land. En ik ben eindverantwoordelijke voor de toekomst van het ziekenhuis.’

Tweetalig

Iets anders nu. Saint-Luc is een Franstalig ziekenhuis. Het UZ Brussel is Nederlandstalig, maar biedt de facto een tweetalige werking aan. Hoe zit dat bij u?

‘We nemen bij voorkeur twee- of meertaligen aan. Slechts vijf procent van onze patiënten zijn Nederlandstalig, maar dat betekent tch dat er ongeveer 50.000 contacten met Nederlandstaligen per jaar zijn. Dat is belangrijk. Een aanzienlijk deel van ons personeel spreekt voldoende Nederlands. Het Brusselse ziekenhuisnetwerk waarin we zitten – H.uni – is ook officieel een tweetalig netwerk.’

Er zijn nog altijd klachten van Nederlandstaligen uit de Oostrand die op eentalig Franstalig personeel stuiten als ze een ambulance bellen om naar Saint-Luc te worden overgebracht.

‘Officieel hebben we per jaar ongeveer vijf tot tien klachten van Nederlandstaligen die niet in hun taal geholpen zijn. Onder het ambulancepersoneel spreekt niet iedereen Nederlands – dat klopt. Eenmaal mensen hier op spoed aankomen, garandeer ik wel dat zij onmiddellijk in het Nederlands kunnen worden geholpen. Van onze dokters spreekt ook de meerderheid Nederlands.’

‘Verplegend personeel zoeken is moeilijk. Brussel heeft erg te leiden onder de stadsvlucht van de middenklasse. Tegenwoordig kiezen jongeren ervoor om eerder in Waals Brabant en verder te werken of te wonen.’

‘Ik herhaal: bij voorkeur nemen wij tweetalige kandidaten aan. Maar er moeten er voldoende zijn. Achteraf kunnen we wel taalcursussen aanbieden, maar ze niet verplichten. Ik neem klachten over taalproblemen erg ter harte. Want niet in je taal geholpen worden bij een medisch noodgeval, dat is onacceptabel.’

Wat vindt u van de ziekenhuisnetwerken die onder voormalig minister van volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) zijn opgericht?

‘Ik begrijp de logica. Niet elk ziekenhuis moet alles kunnen. Het is voor sommige specialisaties, zoals bijvoorbeeld pancreaskanker, eerder aangewezen om bepaalde expertisecentra te hebben. Hoe meer geconcentreerde expertise, hoe mee patiënten en operaties er zijn, en hoe meer de kennis en de expertise stijgt. Tot daar volg ik.’

‘Het probleem dat ik wel heb, is dat Maggie De Block verlangde dat de academische ziekenhuizen ook in die netwerken werden opgenomen. Je krijgt dan een situatie met 25 netwerken, waarvan er zeven een academisch ziekenhuis bevatten. Het risico is dat de academische ziekenhuizen op die manier qua niveau gelijkgetrokken worden met de andere ziekenhuizen, terwijl ze wel anders werken. Wij doen aan onderzoek, en hebben een grote pedagogische verantwoordelijkheid. Voor sommige aandoeningen zijn we ook een referentiecentrum, dat de zwaarste patiënten moet verzorgen.’

Netwerken zonder duidelijke rol

‘Maggie De Block heeft die evolutie in gang gezet, maar is er op een bepaald moment mee gestopt, terwijl ze de logica had moeten doortrekken. Haar model voorzag in vier soorten zorg: lokale, gespecialiseerde zorg, referentiezorg en universitaire zorg. Op de eerste twee zorgaspecten heeft ze gewerkt, op de laatste twee niet. We zitten nu dus in een situatie waarin we in netwerken zitten zonder duidelijke rol voor ons. Tegelijkertijd wordt er van ons hoge kwaliteit verwacht, niet alleen in de zorg, maar ook in onderzoek, innovatie en onderwijs. Ik vrees soms dat door deze onduidelijke rol het niveau van het geneeskundige academische onderzoek en het onderwijs zal afnemen.’

‘Frank Vandenbroucke moet voor ons een duidelijke definitie afbakenen. Of anders moet hij beslissen om elk ziekenhuis tenminste eerlijke middelen te geven die passen bij een gespecialiseerd ziekenhuis, als er maar een model met twee soorten zorg mag bestaan.’

Besparingen sinds Onkelinx

‘85% van het geneeskundig onderzoek vindt vandaag de dag plaats in de academische ziekenhuizen. Dat moeten we behouden, vind ik. Maar sinds Laurette Onkelinx (PS) minister van volksgezondheid was, werd er dubbel zoveel bespaard op academische ziekenhuizen ten opzichte van de algemene ziekenhuizen. Van 2014 tot 2018 zijn onze subsidies jaarlijks 26 miljoen euro gedaald. De situatie dreigt dan dat dokters en specialisten meer patiënten gaan moeten behandelen om de begroting op orde te krijgen. Voor onderzoek zal er dan nog weinig tijd zijn.’

‘Er is vandaag de dag in de gezondheidszorg een tendens die zegt dat je moet besparen, en dat je het geld moet halen daar waar het zit – bij de academische ziekenhuizen. We hebben nog geld, dat klopt. Maar onze dokterslonen zijn voor een groot deel aan de index gekoppeld – een wettelijke vereiste. Lonen van dokters stijgen bij ons dus sneller dan de honoraria van ons zelfstandig personeel. Het verschil moeten wij altijd uit eigen zak bijpassen. Dat systeem zorgt er jaar na jaar voor dat onze werkingsmiddelen afnemen. Er zijn ook achterstallen in de middelen die we ontvangen. Dat is onhoudbaar. We botsen op de limieten van een systeem, en dat is iets dat de covidcrisis nog duidelijker heeft aangetoond.’

De verpleger

‘De overheid vergist zich ook in de methode om verplegend personeel tevreden te stellen met af en toe een loonsverhoging. Dat heeft maar een korte tijd een psychologische impact. Nadien zijn de mensen even ontevreden. Men blijft de vraag uit de weg gaan: hoe wordt de financiering van de ziekenhuizen fundamenteel geregeld? Het antwoord zou op de lange termijn ook het vraagstuk van het tekort aan verplegend personeel oplossen. Want vergis u niet: het behoud van verplegend personeel wordt dé uitdaging voor alle Belgische ziekenhuizen.’

Dat plaatst de aanpak van de covidcrisis en de marsorders om thuis te blijven natuurlijk wel in een ander licht. Is er überhaupt wel een visie op personeel in de gezondheidszorg?

‘In België ontbreekt een duidelijke visie op de gezondheidszorg in het algemeen. We hebben veel ziekenhuizen, en een hoge kwaliteit van de gezondheidszorg. De overheid slaagt er wel in om een pact te sluiten met de farmaceutische sector – die economisch zeer belangrijk is, dat ontken ik niet. Maar met de ziekenhuizen lukt het niet om een pact af te sluiten.’

‘Er moeten dus duidelijk gedefinieerde rollen komen voor de verschillende ziekenhuizen in de netwerken. En er moet meer duidelijkheid komen over de rol die de huisartsen spelen in die netwerken. Vandaag zitten we in een situatie waarin sommige dokters hun patiënten met zware kanker doorsturen naar een klein ziekenhuis, waar de overlevingskans van een zware kankerbehandeling statistisch gemiddeld gezien nul is. Terwijl die bij grote ziekenhuizen daarentegen tot dertig procent is. Men mag de gezondheidszorg meer plannen. Want de bevolking weet uiteraard niet waar welke ziekte het best behandeld kan worden. De huisartsen weten het ook niet altijd. Het is de taak van de volksgezondheid om hier verantwoordelijkheid in te nemen.’

Hoe gaat het nu met het aantal covidpatiënten in uw ziekenhuis?

‘Er liggen een zestal mensen op de intensieve zorgen, hoofdzakelijk niet-gevaccineerde mensen van verschillende leeftijden, maar ook gevaccineerden met comorbiditeiten. Een deel van hen is niet van Belgische origine – wat logisch is, gezien de Brusselse bevolking. In alle grootsteden is het moeilijk om gericht met deze mensen te communiceren over bijvoorbeeld vaccinatie of mondmaskerdracht. Dat heb ik ook aangekaart bij Frank Vandenbroucke (Vooruit) toen die bij het begin van de tweede golf een bezoek bracht aan Saint-Luc.’

‘Voor verplegers wordt het psychologisch steeds moeilijker om mensen die vrijwillig niet-gevaccineerd zijn te verzorgen. Zij begrijpen dat niet, en zij begrijpen niet waarom niet-gevaccineerden hen het leven zo moeilijk maken op de IC door hun keuze.’

Geen voorstander verplichting

‘Ik ben echter niet zo’n voorstander van een vaccinatieverplichting, op een verplichting in de zorg na. Hoe meer je probeert op te leggen, hoe meer je op weerstand stuit. De communicatie over vaccinatie moet per doelgroep anders. Je moet niet aan jongeren zeggen dat zij zich moeten laten vaccineren tegen covid omdat ze gevaar lopen, want dat is niet zo.’

‘Ik blijf er wel van overtuigd, dat je een maximum aantal mensen in de brede bevolking moet vaccineren, ook jongeren. Dit omdat we niet weten in welke zin het covidvirus zal evolueren. Misschien komt er een variant die jonge mensen harder zal treffen, en dan zal het een goede zaak zijn dat ook zij gevaccineerd zijn.’

‘In Franstalig België levert vaccinologe Leila Belkhir fantastisch werk in het overtuigen van verschillende mensen. Zij beseft dat je respectvol moet blijven argumenteren, luisteren, vragen beantwoorden, en niet eenzijdig mag doorduwen.’

Uw arts Jean-Luc Gala, die vorig jaar in opspraak kwam, was ook een voorstander van gerichte communicatie aan bevolkingsgroepen, in plaats van paniekvoetbal. Volgens hem was er in oktober vorig jaar geen capaciteitsprobleem in Saint-Luc. Hij was een van de mensen die het debat over de covidmaatregelen wilden openbreken, maar daarvoor publiekelijk werd terechtgewezen – ook door u. Waarom is er zo weinig fundamenteel debat over hoe de covidcrisis kan worden aangepakt?

‘Ik heb veel respect voor Jean-Luc. Ik wil die zaak laten rusten.’

‘Kijk, de ziekenhuizen waren geen vragende partij om alle niet-dringende zorg op te schorten tijdens de eerste golf, dat was een politieke keuze. De vorige federale regering heeft bij het begin van de crisis veel te laat gereageerd, en is toen er al circulatie van het covidvirus in België was, plots heel erg streng gaan optreden omdat ze niets anders kon doen. Ik denk dat we tijdens een volgende crisis sneller moeten optreden, en minder streng moeten zijn.’

‘De eerste golf trof in grote mate mensen die nog hooguit enkele jaren te leven hadden. Tijdens de tweede golf zijn er meer mensen buiten de risicogroepen overleden. Wat te doen, dan? Ik weet het ook niet. Wat als er morgen een variant de kop opsteekt die gevaarlijker is voor jongeren? Wat met varianten in de rest van de weinig gevaccineerde wereld? We kunnen het eigenlijk niet voorspellen.’

‘Door de harde, strenge maatregelen, hebben we toestanden als in het oosten van Frankrijk of Italië vermeden. Dat is een les die ik eruit trek. Maar het zal voor ons allen gezond zijn om het fundamentelere debat te voeren.’

AZ

Renaud Mazy (Saint-Luc) ‘De niet-dringende zorg opschorten was een politieke keuze’