Op 15 mei zal de groene fractie in de Senaat Zakia Khattabi opnieuw voordragen als kandidaat-rechter in het Grondwettelijk Hof. Deze saga sleept aan sinds december vorig jaar, toen de stemming tot twee maal toe werd uitgesteld eenmaal duidelijk werd dat Khattabi’s kandidatuur niet op de vereiste tweederdemeerderheid kon rekenen.

In januari werd vervolgens tweemaal gestemd, maar in geen van beide stemrondes kon de oud-voorzitster van Ecolo voldoende senatoren overtuigen. De Vlaams-nationalistische partijen werden in hun verzet gesteund door enkele, vermoedelijk liberale, senatoren. Dat leek het einde in te luiden voor Khattabi’s ambities in de vaderlandse magistratuur.

Belofte maakt schuld

Maar de partijleiding van Ecolo communiceerde kort na de net-niet-benoeming dat zij haar voormalig vlagvoerder niet liet vallen. Blijkbaar waren de rangen van de partij zo uitgedund dat zij geen alternatief voor Khattabi kon optrommelen. Dat, of haar benoeming was voor de ecologisten een principezaak geworden. Een waarvoor grondwettelijke principes als representatieve democratie moesten wijken. Zo gezegd, zo gedaan. Zakia Khattabi wordt op 15 mei opnieuw voorgeleid, vermoedelijk om nogmaals gewogen en te licht te worden bevonden.

Het zitje komt Ecolo toe, volgens De Standaard, dus is het begrijpelijk dat de partij op haar strepen staat. In aanloop naar de coronaconforme stemming bericht de krant als volgt:

‘Vermits de post aan Ecolo toekwam, moesten de Franstalige groenen opnieuw een eerste en tweede kandidaat indienen. Ecolo stelde opnieuw Kamerlid Zakia Khattabi als eerste kandidaat voor en Kamerlid Cécile Thibault als tweede kandidaat’.

Onderhandse overeenkomst

Dat Ecolo en bij uitbreiding mevrouw Khattabi recht hebben op een zitje in het constitutioneel hof wordt de Belg axiomatisch voorgeschoteld. Die voor waarheid aangenomen stelling doet vervolgens dienst om het aanbod aan geschikte kandidaten drastisch te verengen. Een efficiënte argumentatiemethode. Als men ‘recht’ heeft op iets, dan moet men dit ook kunnen afdwingen – een fundament van de rechtstaat. Bovendien heeft een derde in de regel geen inspraak in de wijze waarop de titularis van een recht dat recht uitoefent. Bemoei u met uw eigen zaken. Duidelijk.

Onduidelijker is het antwoord op de vraag waaruit de Waalse ecologisten dit recht op een rechter putten. Op basis van een onderhandse overeenkomst werden de zitjes in het Hof tussen de traditionele tripartite plus Groen/Ecolo opgedeeld. Een gentlemen’s agreement tussen ’s lands gentlemen. Die beloftes zouden, naar Belgische traditie, wel eens in een atomaschriftje kunnen staan. En beloftes, die maken schuld.

Niets verschuldigd

De Senaat is Ecolo evenwel niets verschuldigd. De quid pro quo tussen de partijapparaten bindt de Belgische upper chamber niet. De Bijzondere Wet die de benoeming van de opperrechters regelt, kent partijbureaus geen enkele rol toe. De wet bepaalt enkel dat de Koning uit een lijst van twee personen de volgende rechter in het Grondwettelijk Hof aanduidt. Deze lijst moet door de Senaat met een tweederdemeerderheid worden opgesteld. Jean-Marc Nollet en Rajae Maouane, de co-voorzitters van Groens zusterpartij, kunnen dan wel moord en brand schreeuwen, de baantjescarrousel bindt onze senatoren slechts in zoverre zij gebonden willen zijn.

De geheime aard van de stemming biedt weifelende senatoren daarnaast een uitgelezen kans om hun geweten te laten spreken zonder de toorn van hun partijvoorzitter over zich heen te roepen. De liberale en christendemocratische senatoren in het bijzonder moeten weten dat het Hof beter verdient. Een aan naïviteit grenzend optimisme doet zelfs dromen van een collectieve bewustwording onder de Vlaamse socialisten.

In ieder geval moet het groene dictaat met een zo verenigd mogelijk Vlaams front worden beantwoord. Want zoals zo vaak verklaren communautaire spanningen voor een stuk een nationale controverse. Dat van de 22 senatoren die Khattabi de positie ontzegden er minstens 17 tot de Nederlandstalige taalgroep behoorden, is geen toeval meer.

Anti-Khattabi

In afwachting van een grondige herdenking van de benoemingsprocedure kan de huidige eventueel geherïnterpreteerd worden om de vacature in te vullen zonder Khattabi af te vaardigen. Een onderbelicht aspect van de procedure is het lijstensysteem. De Senaat draagt niet één maar twee kandidaten voor, in casu Zakia Khattabi en Kamerlid Cécile Thibaut. Natuurlijk is enkel de oud-voorzitster kandidaat, niet de nobele onbekende uit Luxemburg. Thibaut is een, pardon my french, excuustruus voor de carrièreplanning van Khattabi.

Maar wat als die tweede kandidaat een prominentere rol zou spelen? Een compromis kan uitgedokterd worden waarin de Vlaams-nationalistische, liberale en christendemocratische senatoren een tweede kandidaat voordragen. Deze wordt dan vervolgens samen met Zakia Khattabi, op één lijst, goedgekeurd. In ruil voor de steun aan Khattabi’s kandidatuur, aanvaarden de ecologisten een werkelijke concurrent voor de positie. De opdracht van de Khattabi-sceptische Senaatsfracties bestaat dan uit het vinden van een compromisfiguur met een gedegen kennis van het grondwettelijk recht, het bestuursrecht en het mensenrechtencontentieux. Met andere woorden: zij moeten de anti-Khattabi rekruteren.

Daag hen uit

Zowel de groene partijen als de MR van Bouchez en Wilmès worden zo uitgedaagd af te zien van de klassieke achterkamertjespolitiek. Als Ecolo en Groen immers maar half zo overtuigd zijn van Khattabi’s kwaliteiten als ze zelf beweren, kunnen ze bezwaarlijk moeilijk doen over wat gezonde competitie. Het door de Senaat gesanctioneerde monopolie wordt zo doorbroken en de robuuste mededinging kan het juridisch kaf van het spreekwoordelijk koren scheiden. Ecolo liet al verstaan dat haar ex-voorzitster een uitermate geschikte kandidaat is voor de positie. Geen probleem dus.

De regering-Wilmès zal zo moeten beslissen of zij de Waalse, ‘progressieve’ as boven de goede werking van het Grondwettelijk Hof plaatst. Indien de Senaat twee manifest verschillende kandidaten aan de regering presenteert, zal de uiteindelijke benoeming niet langer een pure formaliteit blijken. Sophie Wilmès zal een inhoudelijke knoop moeten doorhakken: een partizane zonder rechtendiploma of een consensusfiguur met de nodige juridische bona fides. Ministers die zich als een centrum(-rechtse) regering in de markt zetten zullen zich gedwongen zien voor de bekwame kandidaat te kiezen en het gearrangeerde huwelijk tussen mevrouw Khattabi en het Grondwettelijk Hof af te blazen.

Call your congressman

De regering wil natuurlijk geen echte keuze voorgeschoteld krijgen. Ze wil dat deze materie – die doorgaans inderdaad onder de mediaradar vliegt – in de luwte van de Senaat wordt afgehandeld. Maar die kans is verkeken. En de schuldigen zijn niet de advertentiecampagnes van de N-VA en het Vlaams Belang, noch de reactionaire reflex van een wit patriarchaat. Het groene establishment interpreteerde het partijpolitiek gentlemen’s agreement als een vrijgeleide voor provocatie. De directe schuld ligt daar. Maar elke partij die het bestaan van deze overeenkomst de voorbije jaren onderschreef treft blaam.

Dus call your congressman. Het is het advies dat iedere Amerikaanse staatsburger krijgt wanneer het federale beleid te wensen overlaat. De installatie van Zakia Khattabi zou de rechtspraak van het Hof voor onbepaalde duur beïnvloeden. In tegenstelling tot het zitje in de Kamer draagt een rechter de blauwe toga voor het leven (of minstens tot aan zijn of haar pensionering). Tweet, mail of bel uw Senator. Het is de enige kans die u krijgt.

Baantjescarrousel

De Senaat is Zakia Khattabi niets verschuldigd