De Europese Commissie stelt voor om de concrete onderhandelingen met Oekraïne en Moldavië over het EU-lidmaatschap al volgend jaar op te starten. Voor een aantal Balkanlanden wordt de toetreding opnieuw op de lange baan geschoven. Los van de financiële en geopolitieke implicaties opent de Commissie hiermee ook een andere doos van Pandora: zonder ingrijpende interne hervormingen dreigt een verder uitgebreide EU totaal onwerkbaar te worden.

Zoals enigszins verwacht blazen de langverwachte voortgangsrapporten van de Europese Commissie dus warm en koud. Voor Oekraïne en Moldavië komt er verrassend snel groen licht: pas vorig jaar kregen ze officieel de status van kandidaat-lidstaat. Ook Bosnië-Herzegovina mag blijven hopen, al krijgt dat land eerst nog wat extra huiswerk mee.

Voor een aantal westelijke Balkanlanden – onder meer Servië, Albanië en Montenegro – oogt de nabije toekomst minder rooskleurig. Al legt de Europese Commissie voor de periode 2024-2027 wel een nieuw groeiplan ter waarde van zes miljard euro voor hen op tafel. Dat moet die landen toelaten om al vóór de eigenlijke toetreding te profiteren van een aantal voordelen van het lidmaatschap, en hen zo sneller tot de noodzakelijke economische hervormingen aanzetten. Al komt de financiële steun er pas nadat de overeengekomen hervormingen ook effectief zijn doorgevoerd. In praktijk betekent dit dus dat die landen nog flink wat jaren in de Europese wachtkamer zullen blijven zitten.

Geen garantie

De voorlopig grootste uitbreidingsgolf in haar recente bestaan kende de EU in 2004, toen tien nieuwe landen lid werden. Intussen traden ook Kroatië, Roemenië en Bulgarije nog toe, en vertrok het VK. Servië, Montenegro, Albanië en Noord-Macedonië kregen ongeveer 10 jaar geleden al de status van kandidaat-lidstaat, maar daar blijft het voorlopig bij.

De start van de onderhandelingen met Oekraïne en Moldavië is wél een belangrijke stap, maar biedt al evenmin zekerheid over een snelle toetreding. Bijzonder illustratief op dat vlak is het geval Turkije: in 2005 al werden de onderhandelingen met dat land effectief opgestart, maar een Turks EU-lidmaatschap is vandaag verder af dan ooit.

In die zin getuigt de aankondiging van Charles Michel enkele weken geleden dat Oekraïne al in 2030 lid zou zijn van de EU dan ook van weinig politiek inzicht en realisme, en lijkt dat eerder een halfslachtige poging tot persoonlijke profilering. Oekraïne heeft, zo blijkt ook uit het nieuwe rapport, nog flink wat hervormingen voor de boeg. Niet voor niets figureerde het in de Europese corruptie-index van 2022 nog op een weinig benijdenswaardige voorlaatste plaats. Het is en blijft tot nader order ook een land in oorlog, met grenzen die op dit moment bijzonder onstabiel zijn.

Kar voor het paard

Lijkt de versnelde toetreding van een aantal Oost-Europese landen vanuit puur geopolitiek oogpunt nog verdedigbaar, dan rijzen er tegelijk tal van andere bezwaren. Financiële, uiteraard, maar ook praktische en inhoudelijke. Door die voorlopig straal te negeren, lijkt het er sterk op dat de Commissie momenteel de kar voor het paard spant.

Zo hebben de strubbelingen met onder meer Hongarije en Polen van de voorbije jaren de vaak fundamenteel andere grondstroom in heel wat Oost-Europese landen pijnlijk blootgelegd. Daar komt nog bovenop dat de EU ook vandaag in tal wat domeinen een wel heel stroeve machine blijkt. Onder meer omdat alle gevoelige beslissingen in de Europese raad vandaag nog bij unanimiteit worden genomen. Dat is in casu al onwerkbaar in een EU met 27, het wordt zonder meer een nachtmerrie in een nog grotere EU.

Onbetaalbaar

Daarnaast is er het probleem van de Europese commissarissen: tot vandaag heeft elke lidstaat recht op 1 commissaris, inclusief een uitgebreide hofhouding. Omwille van het groeiende aantal lidstaten was er de voorbije jaren al flink wat creativiteit nodig om voldoende bevoegdheden te vinden om al die commissarissen een eigen portefeuille te bezorgen. Nog meer commissarissen wordt even onwerkbaar als onbetaalbaar.

Last but not least is er de puur politieke impact van de uitbreiding naar het oosten: voor een aantal van de traditionele zwaargewichten binnen het blok– denk aan Frankrijk, Italië of Spanje – zal een verdere verschuiving van het politieke zwaartepunt richting Oost-Europa en het navenante verlies aan politieke invloed lastig te verteren worden. Het wordt hoe dan ook uitkijken naar de vergadering van de 27 EU-leiders medio december in Brussel. Ook zij moeten het licht nu op groen zetten, en daarbij blijft het afwachten of Hongarije niet dwars zal gaan liggen. De Hongaren zien momenteel nog altijd miljarden aan EU-subsidies geblokkeerd, en het valt niet uit te sluiten dat zij hun steun voor de toetreding van Oekraïne afhankelijk zullen maken van de uitbetaling daarvan.

Balkanlanden

EU geeft groen licht voor Oekraïne en Moldavië ondanks praktische en financiële bezwaren