De Antwerpse Oosterweelsaga – het project waarbij de Antwerpse Ring zou rond gemaakt worden – leest als een aaneenschakeling van geschipper, hoogtechnologische discussies over tracés, volksraadplegingen, clashes tussen actiegroepen en havenlobby’s, waarbij politici behoedzaam wandelend door een mijnenveld posities kozen. De Lange Wapperbrug over de Schelde -inmiddels definitief afgevoerd- is de bekendste niet-verwezenlijking van dit dossier.

Toekomstverbond

Na drie decennia palaveren, waarbij het verkeer in en rond de Scheldstad alsmaar meer dichtslibde en de Antwerpse Ring hét knelpunt werd van het Europese snelwegen-netwerk, kwam dan toch een briljante oplossing. Overheid en actiegroepen sloten in 2017 een pact, het zogenaamd Toekomstverbond. Vervolgens werd Manu Claeys, de rebel die met de actiegroep stRaten-generaal tien jaar lang het verzet tegen de Oosterweelverbinding had geleid, tot bestuurder gebombardeerd van… de BAM, alias Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel, de bouwheer die de werken coördineert.

Oef, nu zou het vooruitgaan. In 2018 ging de eerste spadesteek de grond in. Tot er een kanjer van een lijk kwam bovendrijven dat de laatste weken echt begon te stinken. Alle grond die bij de werken wordt opgespoten is zwaar vervuild met PFOS, een hoog toxische, kankerverwekkende fluorverbinding die door de in Zwijndrecht gevestigde 3M-fabriek werd geproduceerd en niét afbreekt. In 2002 stopte het Amerikaanse bedrijf – dat heel goed van de schadelijke werking op de hoogte was- met de productie, maar het spul blijft er. Het verspreidt zich via lucht en water en dreigt heel de Antwerpse en van daaruit de Vlaamse regio te besmetten. Moestuintjes, scharreleieren van eigen kweek, vergeet het.

Decennia lang een publiek geheim

Klokkenluider is de door Christophe Degreef geïnterviewde milieu-activist Thomas Goorden, die – en dan wordt het vervelend voor de politiek – haarfijn de verwevenheid uitlegt tussen de economische lobby van het Oosterweelproject, de Vlaamse administratie (vooral de bedenkelijke rol van OVAM, de Vlaamse afvalmaatschappij), en uiteraard het beleid zelf. De vervuiling was namelijk decennia lang een publiek geheim, toch in de politieke en administratieve cenakels, waarbij ook groene (!) burgemeesters van Zwijndrecht zelf de omerta mee in stand hielden. Meteen stelt zich de vraag of dat Toekomstverbond nog toekomst heeft, en of de Oosterweelwerken überhaupt nog kunnen verder gezet worden. Goorden zelf adviseert: onmiddellijk stopzetten. Het verdriet van Antwerpen is de doos van Pandora voor Vlaanderen geworden.

Ruikbaar angstzweet

Laten we middenin de malaise -die tot een echte crisis kan uitdijen- toch oog hebben voor het positief signaal dat Vlaams milieuminister Zuhal Demir gaf: per direct een parlementaire onderzoekscommissie voorstellen. Baf! Dat is, voor alle duidelijkheid, een commissie met de bevoegdheid van een onderzoeksrechter, die alle daden mag stellen, nuttig om de waarheid te achterhalen, tot en met huiszoekingen. Stel het u maar eens voor.

Daarmee is het verdrinken van de vis in besloten vergaderingen een stuk moeilijker. De voelbare nervositeit en het haast ruikbare angstzweet van excellenties als Hilde Crevits en Bart Somers, twee vaste kluchtfiguren in de Vlaamse regering, kan ons alleen maar sterken in de overtuiging dat zo’n commissie bijzonder nuttig zal zijn en nog meer zal bovenhalen dan vuile grond. Alleen al het idee dat onder meer die twee eens zelf politie over de vloer krijgen, windt ons op.

Een paradigmashift die Demir op haar eentje forceert

Zuhal Demir is anderzijds onmiskenbaar gegroeid in haar functie. Ze is er, zoals bekend, met frisse tegenzin aan begonnen, gaf een uitermate knullig optreden weg op de klimaatconferentie in Madrid, en kreeg van mij slechte punten, samen met heel de Jambonregering. Maar wat we nu meemaken is zonder meer een paradigmashift die Demir op haar eentje forceert: een N-VA-minister die -weliswaar niet gedekt door haar collega’s noch partijgenoten- stelt dat ecologisch bewustzijn en dito politiek niet het monopolie hoeven te zijn van groene partijen of van links.

Dat vind ik een belangrijke wending binnen een partij die toch nog altijd in grote mate centrumrechts in Vlaanderen vertegenwoordigt. De partij van de zelfstandigen, ondernemers, tweeverdieners, de middenklasse die het niet zo heeft voor geitenwollen sokken-thema’s. Voor hen gold het primaat van de economie op al de rest. Deze fameuze ‘grondstroom’ heeft altijd op voet van oorlog geleefd met de groenen, die overigens nooit de minste affiniteit hebben betoond met het thema van Vlaams zelfbestuur en nog minder met een kritische kijk op migratie en islamisering.

Boerenbondmadammen

Mede daardoor is heel het milieuverhaal, dat uiteindelijk over gezondheid en levenskwaliteit gaat, in de verdrukking gekomen. Demir zet dat nu recht. Het zal moeite kosten en het zal hier en daar wel tot partijpolitieke opstootjes leiden, naast allerlei pogingen tot damage control. Maar als deze milieucatastrofe niet leidt tot een nieuwe, brede visie op gezondheid en levenskwaliteit in Vlaanderen, wat dan wel?

We komen van ver. Nog niet zo lang geleden zaten er boerenbondmadammen als Joke Schauvliege op dat departement, dat overigens sinds 1995 ononderbroken door groenen en tsjeven werd beheerd. Zij hebben vooral de Belgische ziekte mee in stand gehouden, minstens even toxisch als die vuiligheid uit Zwijndrecht: een mengsel van particratische Kleinstaterei, intellectuele middelmatigheid van bewindvoerders, wegkijkcultuur, het gezapig pruttelen van door partijgetrouwen bevolkte kabinetten, een politiek perspectief dat nooit verder kijkt dan de eerstkomende verkiezingen.

Achtertuincomplex

Dat alles, samen met het achtertuincomplex van de doorsnee Vlaming (‘Het zal mijn tijd wel duren’) mag nu opgeborgen worden. Jammer dat daar een kanjer van een gifschandaal voor nodig was, maar soit. Vlaanderen moet deze kans grijpen om orde op zaken te stellen, zowel inzake het opstellen en afdwingen van omgevingsnormen, als wat betreft bestuurscultuur. Corona heeft al aangetoond dat de zesjescultuur in het politieke bedrijf absoluut ontoereikend is, ook hier is het saneren geblazen. Rommel opruimen dus, de lat hoger, vooral ook voor zichzelf, niet één maar drie tandjes bijsteken. Een complete generatie, zo niet een complete klasse, mag hier wat mij betreft opstappen.

Dank u, Zuhal Demir, om deze bom middenin het Vlaams Parlement gedropt te hebben. Ik zeg het dit keer zonder ironie, en bedenk haar meteen met de hoogste onderscheiding die een columnist voor iemand kan bedenken, namelijk er een woord naar vernoemen: de zuhalisering van de Vlaamse politiek. Onthouden, dit haalt nog de Van Dale, hopen we dan maar.

BAM

PFOS: Zuhal Demir dropte een bom

Stadstol in Antwerpen?