‘Toen ik nog een kind was,’ schreef de apostel Paulus (1Korintiërs, 13) ‘sprak ik als een kind, dacht ik als een kind, redeneerde ik als een kind.’ Maar op een dag ontdek je bijvoorbeeld dat je ouders, die je hebben laten dopen, je eerste en plechtige communie gevierd hebben en je naar een katholieke school gestuurd hebben, zelf bitter weinig over die godsdienst weten en, wat erger is, zich daar in feite niet mee bezighouden. Anders gezegd: je begint vragen te stellen bij de vanzelfsprekendheid van deze beslissingen.

Wat je dan als volwassen wordend burger kan doen, beschreef Marx in 1844. De kritiek op de gevestigde godsdienst is het begin van de wijsheid, dat wil historisch zeggen van het moderne, verlichte denken.

Wat te doen?

Maar wat doe je dan , wanneer je niet eens weet waar het in die godsdienst om gaat, of waarom je best bepaalde zaken moet doen of laten? En je komt tot de ontluisterende vaststelling dat je daarmee niet alleen staat: ook je klasgenoten weten niet goed wat de ‘wereldbeschouwing’ betekent , waarin je verondersteld wordt te zijn opgevoed. Sterker nog: je hebt nu al zes jaar of meer godsdienstles gekregen van leraars die er bijvoorbeeld in geslaagd zijn geen enkele keer het woord ‘God’ uit te spreken, waarschijnlijk omdat zij het ook niet meer weten. En als je dan vroeger of later in contact komt met leeftijdgenoten die ‘lekenmoraal’ gevolgd hebben merk je dat jullie bijna letterlijk hetzelfde gehoord hebben: je moet verdraagzaam zijn, open voor de wereld, authentiek, eerlijk en sociaal. Oké, denk je dan, maar kan iemand me zeggen waarop al deze vanzelfsprekende waarden berusten?

We kennen het antwoord op deze bekende vraag, namelijk dat ‘men’ het blijkbaar niet echt weet; de ouders en familieleden niet, de school niet, de regering niet en de sociale media evenmin. Maar men gaat wel voluit voor de ‘dialoog tussen’ levensbeschouwingen, religies en culturen, zonder in feite te weten wat die inhouden. Je wordt er terecht ontmoedigd van. Wanneer je dan, tijdens één van deze vele dialoogsessies door, in contact komt met onder meer jongeren die het wél duidelijk weten, met name Joden of moslims, merk je na een tijdje dat zij gelovig zijn en practiserend omdát ze nu eenmaal in een Joods of islamitisch gezin geboren zijn waar de twijfel aan de traditie niet of nog niet is doorgedrongen. En ook deze uitleg bevredigt je nieuwsgierigheid niet.

Bijbel als basis

Om die reden is het verheugend dat de Vlaamse bisschoppen van hun leerlingen verwachten dat ze op zijn minst weten wat de basisbegrippen van hun godsdienst zijn. En dan begin je in hun geval best met de teksten waarop de drie monotheïstische religies gebouwd zijn: de Tora, de Bijbel of de Koran. Niet om aan te tonen dat het allemaal één pot nat is, want dat is het juist niet, want dat soort intellectueel luie tolerantie brengt ons geen stap verder. Natuurlijk zijn we allemaal mensen die ergens ongevraagd geboren worden en waarschijnlijk ongevraagd zullen sterven, maar daarover gaat het hier in op de eerste plaats niet. We moeten dus beginnen met de kritische benadering van de eigen traditie, in dit geval de Bijbel.

Je kan en mag die Bijbel uiteraard als een verhaaltje lezen, een mythe die op een eenvoudige manier een en ander verklaart. Of liever illustreert. En dan kan je verder gaan met de allegorische lezing van dezelfde verhalen: wat betekent het dat Abraham van Jahweh zijn enige zoon Isaak moest slachten? Of dat Jezus (sommige) lammen en blinden geneest?

Moraal

Zo kom je langzamerhand tot de vorming van een moraal en dus een geweten: moet ik echt alles doen zoals de protagonisten van die verhalen (neem nu de seksuele avonturen van koning David) of moet ik hier eerder mijn eigen ethiek construeren die wellicht grondig van die van bepaalde fiiguren uit de Bijbel afwijkt? En zo ja, waarom?

En dan ga je, een leven lang, nog een laatste stap verder: indien deze sacrale teksten bedoeld zijn om ons individueel, in gezinsverband en als mensheid naar een hoger niveau te leiden, wat zegt dat dan over onze maatschappelijke verantwoordelijkheid en ons politiek engagement?

Wanneer je echter al vertrouwd bent met de grote lijnen van je eigen godsdienst of levensbeschouwing en daar vrij over kan nadenken en praten zal je makkelijker en geloofwaardiger (en bedachtzamer) kunnen omgaan met medemensen die anders denken. En dan zijn we al een heel eind voorbij de onzalige en eerlijk gezegd vervelende onverschilligheid van het moment.

In 2016 publiceerde Ludo Abicht het boek De Bijbel: een vrij zinnige lezing. U kan de recensie hier lezen.

basisbegrippen

Terug naar de Bijbel