Vanaf morgen kan u elke zaterdagochtend op Doorbraak.be een nieuwe podcast beluisteren van oud-radiomaker Jean-Pierre Rondas. Wekelijks pikt hij er het ‘Woord van de Foor’ uit. Omdat woorden, hun betekenissen, begeleidende gedachten en de evoluties daarvan, belangrijk zijn. Hieronder licht Rondas zijn podcastplannen toe.

Op wat voor woorden moeten we letten?

Met de enorme maatschappelijke omwenteling die ons dankzij corona te wachten staat, kunnen we niet verwachten dat het hele taalsysteem onveranderd uit de algehele transformatie zal komen. De transitie van het huidige evenwicht naar een nieuwe balans zal ontwrichtend zijn. Maatschappijen zullen er helemaal anders gaan uitzien. Een andere wereld komt op ons af en de taal gaat mee. Het gemakkelijkst zullen we die veranderingen herkennen aan de woorden; zij zijn niet alleen de best isoleerbare eenheden van ons linguïstisch systeem, zij dragen ook betekenis.

Ecologie, communisme, nationalisme

De ideologieën zijn al een tijd terug van weggeweest. Ze staan klaar, ze zijn zich nu al aan het voorbereiden op de transitie die op ons afkomt.

Ecologie is aan het vechten om te overleven in de overlevingsstrijd om het pure bestaan. Ecologie wil zich graag met die levensstrijd identificeren.

Antikapitalisme ziet zijn kans schoon om de ondergang van het kapitalisme, sinds 1848 voorspeld, eindelijk zijn beslag te doen krijgen. Sommige straatideologen gaan zelfs de concurrentie afschaffen.

Het nationalisme ziet in de maatregelen om de bevolking tegen het virus te beschermen het begin van het einde van de globalisering, tegelijkertijd met het herstel van allerlei grenzen. Naar welke kant ook onze sympathie uitgaat, onze taak is het om deze evoluties in de gaten te houden en op het woordgebruik van deze richtingen te letten. Aan hun woorden zult gij ze herkennen.

Evengoed kunnen problemen die nu tussen haakjes staan, weer uitbreken. Dan zullen we welzijn en welvaart en de verhouding tussen die twee opnieuw moeten definiëren. Welke woorden gaan we daarvoor hanteren?

De menselijke natuur

Corona zal de essenties van de menselijke verhoudingen niet doen verdwijnen, integendeel; corona haalt die essenties juist weer naar boven. Dus hebben we ook hier met verschuivingen en intensifiëringen te maken: aspecten van het dagelijks leven zullen aangescherpt worden. En de woorden die we ervoor gaan gebruiken, krijgen ongetwijfeld een andere valentie, wat wil zeggen dat ze andere verbindingen zullen aangaan met de gedachten die ze tot nu toe uitdrukken.

Het kan niet anders of de ‘menselijke natuur’ blijft zijn rol spelen. Dat wil zeggen dat heel veel blijft – en misschien op dezelfde manier zal worden uitgedrukt. De impact van het toeval op het menselijke handelen zal altijd een politiek antwoord vereisen waarin machtsfactoren meer dan ooit een rol zullen blijven spelen. Het is bijna onmogelijk dat de democratie (een van de methoden om met toeval, macht en handelen om te gaan) ongedeerd uit de transitie tevoorschijn zal komen. De tekenen zien er niet goed uit. Wat zal er dan met dat vrije woord gebeuren dat men zo lange tijd verdedigd heeft terwijl het geen gevaar liep? We gaan op onze en andermans woorden moeten letten.

Futiele Vlaamse kwesties

Worden we dan verondersteld abstractie te maken van de zogenaamd kleine problemen waarmee we vandaag af te rekenen hebben? Juist niet; sommige van deze ‘futiele’ zaken kunnen straks aanleiding geven tot bevingen die als lawines een hoop andere verschillen met zich meesleuren. Zijn er met corona plots geen migratieproblemen meer? Sommige politici zien in de aandachtsfixatie op corona een gedroomde kans om de bevolking ongewenste keuzes over migratie op te dringen. Is er met corona geen intern Belgisch conflict meer? Sommige historici en politici vinden al langer dat het communautaire geen echte politiek-sociale breuklijn vormt binnen deze staat, maar slechts een verzonnen of geconstrueerde breuklijn. Ook zij denken hun kans schoon te zien. Laten we goed op hun woorden letten.

Vandaag dient zich zeker het moment aan voor een terugblik op wat er zich in de maand maart in de Belgische politiek heeft voorgedaan: een machtsgreep van een etnische minderheid op de etnische meerderheid van de bevolking van deze staat, gebruik makend van de coronacrisis en van een typisch Belgicistisch cordon. De huidige non-regering is het eerste resultaat van het misbruik dat de belgicistische ideologie van de coronacrisis heeft gemaakt. Een wereldprimeur. Wat voor woorden gebruiken ze daar?

Politiek correcte woordenjacht

De huidige transitie zal ten slotte schudden aan de boom van de politiek correcte taalcontrole. Zullen de woorden die men vandaag niet mag zeggen onderhevig blijven aan het correcte schervengericht? Blijven de woorden – met hun begeleidende gedachten – waarop nu een taboe rust, ook straks getaboeïseerd? Zijn de woorden die we nu geacht worden te zeggen ook blijvertjes? Of zal de verhouding tussen de woorden die we moeten zeggen en de woorden die we niet meer mogen zeggen, verschuiven? Zal een deel van de politiek correcte woordcontrole vervallen en vervangen worden door andere criteria? Vecht de oude correctheid, bedreigd door irrelevantie, voor haar overleven? Laat het ons hopen; maar op de woorden zullen we moeten blijven letten.

Woorden en begrippen

Want er staat altijd iemand klaar om de woorden van hun begrippen te scheiden. Je moet je om het verband tussen woorden en begrippen niet te veel bekreunen, zegt een berucht theaterfiguur. Want wees gerust, zegt hij, precies daar waar begrippen ontbreken, presenteert er zich wel een woord om die begripsleegte op te vullen. Want, gaat hij voort, het is via woorden dat je van mening kan verschillen, het is met woorden dat je een systeem kan construeren. Het is ook aan woorden dat je makkelijk kan geloven. En je moet ermee oppassen: als je ook maar een jota van een woord verandert, dan krijg je een andere betekenis. En voor komma’s en jota’s werden al oorlogen gevoerd.

Dat was dus een verklarende vertaling van een fundamenteel fragment van een Europese basistekst. In de oorspronkelijke taal klinkt het zo:

Denn eben wo Begriffe fehlen,
da stellt ein Wort zur rechten Zeit sich ein.
Mit Worten lässt sich trefflich streiten,
Mit Worten ein System bereiten,
An Worte lässt sich trefflich glauben,
Von einem Wort lässt sich kein Jota rauben.

Getekend: Mephistopheles, in Goethes Faust, eerste deel.

begripsleegte

Rondas’ Woorden van de Foor