In deze aflevering van Doorbraak Radio sprak David Geens met econoom Geert Jennes, verbonden aan de Hochschule Osnabrück en het Centrum voor Regionale Economie van VIVES KU Leuven. Jennes specialiseerde in de economie van het federalisme en is dus de geknipte persoon om de Bijzondere Financieringswet toe te lichten.

De Bijzondere Financieringswet van 16 januari 1989 regelt de financiering van de Gemeenschappen en Gewesten in België. Naar aanleiding van de 6^e staatshervorming werd ze grondig hervormd, waardoor de Gemeenschappen en Gewesten meer belastingautonomie verkregen. ‘Vlaanderen vraagt altijd meer decentralisatie, terwijl ze aan Franstalige kant vooral op de rem staan. Brussel werd wel enorm gefinancierd met extra dotaties,’ stelt Jennes. ‘Maar eigenlijk heeft deze staatshervorming weinig resultaat gehad.’

Voordelig voor Vlaanderen?

In de media wordt nochtans vaak gesteld dat deze hervorming voordelig is voor Vlaanderen omdat de bijdrage is verminderd, iets dat beaamd wordt door de partijen die voor deze hervormingen hebben gestemd. Jennes: ‘Dit is een misvatting. Waarom zouden de Franstaligen een dergelijke hervorming goedkeuren als dat betekent dat de transfers zouden verminderen? Door de compensatiemechanismen in de wet blijft alles gewoon bij het oude, behalve dat Brussel enorm veel meer dotaties krijgt.’

Aan de ene kant betekende de hervorming een vereenvoudiging, maar aan de andere kant ontstonden er ook complicaties. ‘Ik zie vooral twee positieve zaken. Enerzijds is de belastingautonomie verhoogd, weliswaar in een ondoorzichtige opcentiemenvorm, waardoor de Vlaming eigenlijk niet ziet wat Vlaanderen hem kost. Anderzijds wordt een verdere stap gezet in de decentralisatie van België door de Gewesten en de Gemeenschappen meer bevoegdheden te geven,’ somt Jennes op. ‘Dat neemt echter niet weg dat er compensatiemechanismen werden voorzien, waaronder een uitdovend overgangsmechanisme waarbij Wallonië jaarlijks minder geld krijgt. De media schreeuwt daar moord en brand over, maar staat er niet bij stil dat er tegenover dat afnemende mechanisme een nog gullere onderwijsfinanciering voor de Franse Gemeenschap en een solidariteitsmechanisme voor Brussel en voor Wallonië staat dat jaarlijks toeneemt en intussen bijna even groot is geworden.’

Coronakraters

De Bijzondere Financieringswet gaat op zich niet leiden tot een nieuwe staatshervorming. ‘Het is een verkeerde voorstelling dat de Franstaligen terug rond de tafel zouden komen zitten voor meer geld in ruil voor meer bevoegdheden. Mij lijkt de kans groter dat de financiële kraters die de Coronacrisis heeft veroorzaakt zullen leiden tot een nieuwe staatshervorming. In Franstalig België kunnen ze immers minder goed met budgetkraters omgaan omdat ze financieel zwakker zijn,’ legt Jennes uit. ‘Zij rekenen dan op de federale overheid om Franstalig België financieel ter hulp te schieten, maar vergeten daarbij wel dat de grootste krater door Corona en de lockdown zich op federaal vlak bevindt. Ik acht de kans dan ook onbestaande dat de federale overheid de Bijzondere Financieringswet zal willen hervormen om tegemoet te komen aan de tekorten.’

Ook aan Vlaamse kant zijn de begrotingsoverschotten opgedroogd tot een tekort van 5,3 miljard euro. Het heeft dus weinig zin om daar geld te gaan zoeken, ook al verwacht Jennes dat Vlaanderen sneller in staat zal zijn om de krater te dichten. ‘Er is trouwens nooit rechtstreeks geknipt in de Vlaamse dotaties om de transfers naar Wallonië te doen. Dit gebeurt op federaal vlak, dat natuurlijk wel op zijn beurt gefinancierd wordt door Vlaanderen.’

Succesvolle formules voor een eerlijke belastingeconomie

Mocht Jennes van een wit blad kunnen beginnen, zou hij zich enten op de voorbeelden van succesvolle gedecentraliseerde staten zoals Zweden, Zwitserland en Canada. Daar ligt de focus niet alleen op de deelstaten, maar ook op het niveau van gemeenten en steden.

‘Om evenwicht te krijgen tussen de drie overheidsniveaus, moet je de gemeenten en steden meer macht geven,’ oppert Jennes. ‘Het is ook verstandig om asymmetrie toe te laten, zoals bijvoorbeeld Québec meer autonomie kent dan de rest van de Canadese deelstaten. Als Vlaanderen meer autonomie wil, terwijl Wallonië liever meer federaal blijft, geef dan elke deelstaat wat ze wil. Het hoéft niet altijd hetzelfde te zijn.’

België uniek in de wereld

In elke staat ter wereld vinden geografische begrotingstransfers plaats, des te meer zelfs in niet-gedecentraliseerde staten zoals Frankrijk. Maar ook sterk gedecentraliseerde landen als Zwitserland kennen transfers, al zijn deze veel schaarser, explicieter en gericht op compensatie van de zwakste kantons. ‘België is eigenlijk een grote uitzondering: een gedecentraliseerde staat met enorme begrotingstransfers in vergelijking met andere landen,’ aldus Jennes. ‘Om zo’n klein land te zijn, zien we toch enorme verschillen tussen arm en rijk waardoor er zo’n grote begrotingstransfers nodig zijn.’

Waalse status quo

Ook al klinkt het paradoxaal, Wallonië zou eigenlijk beter af zijn met minder transfers. Het is immers wetenschappelijk bewezen dat hoe meer transfers er plaatsvinden, hoe groter de ongelijkheid wordt. ‘Ik ben persoonlijk wel fan van het Zwitsers systeem, waarbij gedecentraliseerde overheden de macht, maar ook de plicht gegeven wordt om hun eigen boontjes te doppen,’ verklaart Jennes. ‘Steeds de hand boven het hoofd houden zoals in België gebeurt, werkt contraproductief. We leven echter in een politieke economie, waarbij de politici alleen aan de volgende verkiezingen denken. Aangezien Wallonië op korte termijn zou lijden onder het Zwitserse model, gaat een dergelijke drastische staatshervorming nooit goedgekeurd raken.’

Het ziet er dus niet naar uit dat de transfers op korte termijn zullen afnemen.

Auteur artikel: Lies Verlinden

begrotingstransfers

Geert Jennes: ‘Vermindering transfers naar Wallonië is van de pot gerukt’