Betogingen in Algerije, Irak, Libanon en Soedan, gerommel elders. Analisten zijn het er over eens: er is een tweede Arabische Lente bezig. De afloop van deze tweede ronde is onzeker. Een stand van zaken.

2011: einde van de geschiedenis

Herinner u 2011: in de Arabische wereld, een gebied dat bekend staat om zijn autoritaire en dictatoriale regimes, braken volksopstanden uit. De Tunesische president Ben Ali en zijn Egyptische ambtsgenoot Hosni Moebarak moesten hun biezen pakken. In Syrië brak een burgeroorlog uit. De westerse wereld onthaalde deze zogenaamde Arabische Lente op luid applaus, want ze zou leiden tot meer democratie. De orakels van Francis Fukuyama en zijn end of history-theorie (de hele wereld is bezig liberaal en democratisch te worden) leek binnen handbereik.

Ondertussen weten we beter, want in Syrië brak een bloedige burgeroorlog uit en in Egypte werd Hosni Moebarak vervangen door de nog hardere Al Sissi. Enkel in Tunesië bleek de overgang tot democratie min of meer gelukt te zijn, maar er is geen enkel ander Arabisch land dat zich laat inspireren door het Tunesische voorbeeld.

Democratie, corruptie en een WhatsApp-belasting

In Algerije kwamen afgelopen maanden massa’s mensen op straat om te protesteren tegen een nieuwe ambtstermijn voor president Bouteflika. Bouteflika stelt zich geen kandidaat meer, maar de betogers willen meer hervormingen richting democratie.

In Irak vinden nu al wekenlang bloedige betogingen plaats om te protesteren tegen de diepgewortelde corruptie en de slechte economische toestand. Deze keer is het niet zozeer de soennitische minderheid die protesteert tegen de sjiietische overheersing, maar zijn het de sjiieten zelf die hun ongenoegen laten blijken, en laten merken genoeg te hebben van de Iraanse betutteling.

Naar aanleiding van een belasting op WhatsApp (jawel) kwamen in Libanon mensen van heel diverse pluimage op straat om te protesteren tegen corruptie en het sectaire systeem waarbij macht en invloed worden verdeeld op basis van de ‘sekte’ waartoe men behoort (maronieten, druzen, soennieten, sjiieten, …). Wat ooit het Zwitserland van het Midden-Oosten heette, is vandaag een land met een torenhoge staatsschuld waar de huisvuilophaling in het honderd loopt en er verschillende uren per dag geen elektriciteit is.

Om tegen de levensduurte te protesteren zijn er al sinds december 2018 massabetogingen in Soedan, een land waar betogen niet echt een traditie is. Protesten tegen het door de militairen beheerste regime zijn niet van de lucht.

Aanslepende problemen

En dan zijn er de landen waar er niet sprake is van een plotse nieuwe lente, maar van het voortduren van problemen die al aanslepen sinds het begin van de Arabische Lente.

In Jemen gaat de bijzonder bloedige burgeroorlog tussen Hoethi’s en het soennitische regime door, zonder dat dit de westerse media en politici overdreven sterk lijkt te interesseren. In Libië slaagt het reactionair-islamitische regime er niet in haar macht te consolideren. De rebellen van commandant Haftar, gesteund door onder meer Egypte, zijn bijzonder actief in het oosten van het land.

In Syrië lijkt president Assad de burgeroorlog te hebben gewonnen, maar het noorden van Syrië wordt bezet door Turkije (die daar in het Koerdische grensgebied een zogenaamde veiligheidszone heeft gecrëeerd) en in het noordwesten zijn nog steeds islamitische rebellenbewegingen actief. Het land ligt na bijna een decennium burgeroorlog in puin en wordt grotendeels gekoloniseerd door Iran.

De ‘stille’ landen

In Egypte, Jordanië, Marokko en Tunesië is het vrij rustig gebleven. En ‘uiteraard’ ook in Bahrein, Koeweit, Oman, Qatar, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (met sterkhouders Dubai en Aboe Dhabi).

Deze zes laatste landen hebben het voordeel heel rijk te zijn. Sociale onrust kan de kop ingedrukt worden met sociale maatregelen. Toch is het uitkijken naar eventuele agitatie van sjiietische militanten in het door de soennitische minderheid overheerste Bahrein. Hetzelfde geldt voor eventuele agitatie van de sjiietische minderheid in Saoedi-Arabië, die vooral aanwezig is in de olierijkste gebieden van het land. Egypte is kalm gebleven omdat het regime bijzonder repressief is, maar nieuwe aanslagen door radicale moslims kunnen nog verwacht worden. Jordanië heeft uitstel van executie gekregen door een zoveelste regeringswissel uit te voeren na gemor van de bevolking, maar verdere stabiliteit is niet gegarandeerd.

In Marokko heeft de koning nog steeds veel legitimiteit en doet de economie het lang zo slecht nog niet. Zware protesten zijn er uitgebleven, ook al zijn de sociale wantoestanden in onder meer de achterbuurten van Casablanca schrijnend. Tunesië zit in een eeuwige overgang van dictatuur naar democratie (dat is de mantra die we al acht jaar lang horen), maar is eigenlijk bijzonder fragiel. Het regime weet bovendien niet wat te doen met het bijzonder hoog aantal Syriëstrijders dat zal terugkeren naar het landje.

Gemeenschappelijke kenmerken

De Arabische Lente in de landen hierboven vermeld heeft een aantal gemeenschappelijke kenmerken. De meeste protestbewegingen hebben geen duidelijk programma, en missen een echte woordvoerder of charismatische leider. Er worden veel vage slogans gebruikt zoals thawra (revolutie) en hoeriya (vrijheid). Iedereen is het er wel over eens dat de machthebbers corrupt zijn en dat de economische prestaties ondermaats zijn. Hoe naar een samenleving te evolueren met minder corruptie en meer welvaart, weet echter vrijwel niemand te zeggen.

Externe inmenging

Een aantal niet-Arabische landen uit de regio heeft een vinger in de Arabische pap. Iran consolideert haar zogenaamde ‘sjiietische banaan’: een aaneensluitend gebied bestaande uit Iran, Irak, Syrië en Libanon. Verder steunt dit land de sjiietische rebellen in Jemen (de Hoethi’s) en radicale anti-Amerikaanse milities zoals de Islamitische Jihad in de Gazastrook.

Israël heeft zich neergelegd bij de ‘overwinning’ van Assad in Syrië, maar zorgt er voor dat door Iran gesteunde milities in Syrië en Libanon niet te dicht bij zijn staatsgrens komen. Verder steunt Israël de Koerden in Syrië en Irak, want een versnipperd Midden Oosten is in het belang van het zionistisch project.

Turkije is goede maatjes met moslimbroedervriendelijke regimes zoals Qatar en het door de internationale gemeenschap gesteunde regime in Libië. Het land onthaalt op zijn grondgebied met veel enthousiasme gevluchte moslimbroederstrijders uit onder meer Egypte.

De Verenigde Staten moeit zich steeds minder in het Midden-Oosten en de Arabische wereld, ten voordele van Rusland, dat een versterkte aanwezigheid in de regio op prijs stelt. Wel handhaaft de VS zijn solidariteit met Israël.

2019 is 2011 niet

In welke mate verschilt de tweede van de eerste Arabische Lente ? De eerste Arabische Lente vond plaats in een relatief beperkt aantal landen. Anno 2019 is er gerommel en agitatie in heel wat meer landen. Een tweede verschil is dat de westerse landen dit keer minder geneigd zijn op de kar te springen. Dat is normaal: de meeste westerse interventies in de Arabische wereld zijn desastreus geweest. Het idee dat Arabische bewegingen die strijden tegen corrupte regimes niet noodzakelijk zelf een garantie zijn voor meer democratie en vrijheid begint stilaan door te dringen.

Hoe de tweede Arabische Lente gaat aflopen weet niemand. We kunnen alleen maar hopen dat ze inderdaad leidt tot meer democratie, vrijheid en tolerantie. Maar garanties zijn er niet.

Beirut

Tweede Arabische Lente draait op volle toeren