Dat de twee grootste partijen aan Vlaamse kant geen deel uitmaken van de federale regering, is intussen genoegzaam bekend. Maar wat eerder geruisloos passeerde, is dat een meerderheid van de Vlaamse ministers of staatssecretarissen in de Vivaldiregering niet eens verkozen was bij de federale verkiezingen. In democratisch opzicht maakt de regering ook hiermee geen al te beste beurt.

De verkozen ministers zijn, naast premier Alexander De Croo (met 80 283 voorkeurstemmen de absolute stemmenkampioen in Oost-Vlaanderen), Vincent Van Quickenborne (40 292 stemmen in West-Vlaanderen), Tine Vanderstraeten (10 938 stemmen in Brussels Hoofdstedelijk Gewest) en Meryame Kitir (31 816 stemmen in Limburg). Sammy Mahdi kwam, met zowaar 6779 voorkeurstemmen in Vlaams-Brabant, pas als opvolger van Koen Geens in het parlement. Vincent Van Peteghem was kandidaat bij de Vlaamse verkiezingen. Petra De Sutter en Eva De Bleeker waren kandidaat bij de Europese verkiezingen. En Frank Vandenbroucke en Annelies Verlinden waren zelfs op geen enkele kieslijst te bespeuren.

Nu zijn er drie belangrijke argumenten die pleiten voor niet-verkozen ministers: het bekwaamheidsargument, de vernieuwing en verjonging en het feit dat we de wetgevende en niet de uitvoerende macht verkiezen.

Bekwaamheid

Het eerste argument is dus het bekwaamheidsargument. Iemand hoeft niet verkozen te zijn om een bekwame minister te kunnen zijn. Dat klopt natuurlijk volkomen. Dit artikel wil dan ook helemaal geen afbreuk doen aan de capaciteiten van de niet-verkozen ministers of staatssecretarissen. Alleen houdt dat argument weinig steek. Alsof er tussen de verkozenen geen bekwame kandidaten zouden kunnen zitten. John Crombez en Koen Geens zijn maar twee voorbeelden van verkozen parlementsleden met heel wat politieke ervaring, expertise en bekwaamheid. Maar zo zijn er gelukkig nog velen.

Ten tweede garandeert natuurlijk niets dat niet-verkozen ministers bekwamer zouden zijn. Walter Zinzen stelt daarover in De Morgen van 5 oktober 2020: ‘Het vertrouwen dat de Kamer de nieuwe regering nu geeft, is een lachertje. De fracties stemmen zoals hun partijtop bepaalt. De nieuwe ministers moeten zelfs geen examen afleggen in het parlement om hun bekwaamheid te bewijzen.’

Ten derde hoeft een minister ook niet meteen een absoluut expert te zijn in zijn of haar domein. Dat was bijvoorbeeld Annelies Verlinden, althans tot voor kort, ook niet op vlak van binnenlandse zaken. Een minister kan in België ook een beroep doen op een vrij uitgebreid kabinet van medewerkers en experts.

Vers bloed

Tweede argument is dat van de verjonging. Een partij heeft nu eenmaal nood aan nieuw, vers bloed en nieuwe boegbeelden. Akkoord. Maar waarom konden die nieuwe, onverkozen ministers dan niet gewoon op een federale kieslijst staan en daar de kiezer eerst overtuigen? En waarom zouden pakweg Koen Geens of Pieter De Crem nu ineens te oud zijn als minister? Als zelfs een krasse 75-plusser president van de VS kan worden…

Wetgevende macht

Derde argument: we verkiezen de wetgevende macht, niet de uitvoerende. Door sterke parlementsleden te rekruteren als minister zou het parlement bovendien nog verder verzwakt worden en de scheiding der machten uitgehold. Maar gelooft werkelijk iemand dat het parlement nu veel sterker is dan indien de regering volledig uit verkozenen zou bestaan? En dat de scheiding der machten met onverkozen ministers meer gegarandeerd zou zijn? Het is immers al veel langer geweten dat België een particratie is. Politoloog Wilfried Dewachter beschreef en illustreerde dat destijds al uitvoerig in zijn boeken De mythe van de parlementaire democratie en De trukendoos van de Belgische particratie.

De politieke macht ligt vooral bij de partijvoorzitters en de ministers. Veel minder bij de parlementsleden. De regering, met de meerderheidspartijen, vormt de motor van het beleid. Het parlement kan vaak niet anders dan toekijken en volgen. Dat blijkt nu ook weer duidelijk bij de aanpak van de coronacrisis. Daarbij worden verregaande maatregelen genomen bij ministerieel besluit. Het zou, alleszins in democratisch opzicht, dan ook logisch zijn mochten bij voorkeur de ‘electorale zwaargewichten’, of dan toch minstens verkozenen, deel uitmaken van die regering.

‘Junta van partijvoorzitters’

De kiezer wikt, de partij beschikt, wist De Tijd al. En dan in het bijzonder de partijvoorzitter. We verwijzen opnieuw naar Walter Zinzen: ‘Deze regering is, zoals al haar voorgangers in de afgelopen decennia, tot stand gekomen door wat Hugo Schiltz in de jaren 70 al de “junta van partijvoorzitters” noemde. Waar staat in hemelsnaam geschreven dat de premier moet aangewezen en de ministers benoemd worden door een groepje van zeven partijvoorzitters?’

N-VA is op dat vlak overigens niet beter. Denken we bijvoorbeeld maar aan het geschuif met Jan Jambon. Die werd Vlaams minister-president nadat hij federaal uitgespeeld werd als kandidaat-premier. Of aan de benoeming van Johan Van Overtveldt. Die werd in de Zweedse regering minister nadat hij lijsttrekker was bij de Europese verkiezingen. We citeren nogmaals een scherpe Walter Zinzen: ‘Voor de N-VA dreigt het doemscenario trouwens ook. Ze verschilt in niets meer van de “trado’s” als het over machtsverwerving en politieke benoemingen gaat. Ze maakt gewoon deel uit van de verderfelijke Belgische ziekte die particratie heet.’ En Vlaams Belang en PVDA kunnen vanuit de oppositie dan wel beweren dat zij het heel anders zouden aanpakken, maar of dat ook effectief zo zou zijn éénmaal aan de macht, is nog maar zeer de vraag.

Particratie in crisis

De oplossing ligt hier voor de hand. Zorg dat federale en Vlaamse ministers minstens verkozen moeten zijn in respectievelijk het federaal en Vlaams parlement. Walter Zinzen pleit ook voor het afleggen van een examen (zoals bijvoorbeeld in het Europees Parlement) voor benoeming van de premier en de ministers door het parlement (in plaats van door de partijvoorzitters) en voor de fractieleiders die aangesteld worden als regeringsonderhandelaars, zoals dat volgens hem in een parlementaire democratie hoort.

Partijen willen dat echter niet, omdat ze daarmee een deeltje van hun macht zouden moeten afstaan aan het parlement en aan de kiezer. Hardnekkig blijven vastklampen aan die macht ondermijnt echter verder het vertrouwen in de politiek. Het is zowat de tak afzagen waarop men zit. Of zoals Zinzen stelt: ‘De macht van de partijbonzen staat in schril contrast met de langzame doodstrijd van de traditionele partijen.’ En hij besluit: ‘Het is de particratie die in crisis is. Het zijn de uitgeleefde partijen die niet in staat zijn geweest om ons binnen een redelijke termijn een fatsoenlijke regering te bezorgen en er, volgens Carl Devos, de lelijkste formatie uit de geschiedenis op hebben zitten. Die crisis, de échte, is niet bezworen met de komst van het kabinet-De Croo.’

bekwaamheid

Meerderheid Vlaamse Vivaldiministers niet verkozen