Een regionale rechter in de Wit-Russische hoofdstad Minsk sprak op 6 oktober zijn oordeel in de zaak rond het persbureau BelaPAN uit. Het proces werd compleet achter gesloten deuren behandeld. Alleen medewerkers van BelTA – het nieuwsagentschap van de staat dat normaal gesproken vooral over ongekende successen bij de aardappeloogst bericht – werden toegelaten. De vier veroordeelde journalisten Andrej Aleksandrov, Irina Zlobina, Irina Levshina en Dmitri Novozhilov zijn internationaal erkende politieke gevangenen.

Onpartijdige berichtgeving

BelaPAN werd in 1991 opgericht als niet-gouvernementeel persbureau in Belarus. Het bood nieuws over politiek, economie en sport in het Russisch, Wit-Russisch en Engels. Het bureau beschikte over een breed netwerk van verslaggevers in de voormalige Sovjetrepubliek en blonk uit door objectieve en onpartijdige berichtgeving over actuele gebeurtenissen.

Mediamanager Andrej Aleksandrov en journalist Irina Zlobina – die later tijdens hun voorlopige hechtenis trouwden – waren de eerste medewerkers die op 12 januari 2021 gearresteerd werden. Twee dagen later werd het redactiekantoor bestormd door een speciale eenheid. Computers en een deel van de handgeschreven en gedrukte documentatie werden in beslag genomen.

Extremisme

Op 18 augustus 2021 werden naast een hernieuwde doorzoeking van het hoofdkantoor ook privéwoningen bestormd. Er werden wederom enkele journalisten aangehouden, waaronder hoofdredacteur Irina Levshina en voormalig directeur Dmitri Novozhilov. De BelaPAN-websites, belapan.by en belapan.com, werden geblokkeerd.

Bovendien schakelde justitie de financiële opsporingsdienst in. Dat is in Belarus een gebruikelijke methode om kritische media buiten spel te zetten. De dienst beweerde talrijke overtredingen te hebben vastgesteld die duiden op belastingontduiking op grote schaal. Als klap op de vuurpijl besloot in november 2021 de Wit-Russische geheime dienst KGB in een officiële verklaring dat het onafhankelijke persbureau een ‘extremistische groepering’ zou zijn.

De BelaPAN-zaak werd op 6 juni 2022 – anderhalf jaar na arrestatie van de eerste verdachten – in behandeling genomen. Op 29 juni kondigde rechter Viatsjeslav Tulejka van de regionale rechtbank in Minsk echter een onderbreking aan wegens een niet nader verklaard deskundigenonderzoek. Welke expertise er zou worden uitgevoerd en door wie bleef tot op heden onbekend.

Schending van de openbare orde

De rechtszittingen werden in september hervat en vonden plaats achter gesloten deuren. Alle procesdeelnemers moesten een geheimhoudingsverklaring ondertekenen. Aleksandrov en Levshina werden ervan beschuldigd tussen augustus 2020 en januari 2021 minstens 260 personen te hebben ‘voorbereid op deelname aan massale acties die de openbare orde op grove wijze schenden’. Het Openbaar Ministerie in Minsk rekende tot die zogenaamde voorbereidingen het betalen van boetes en het financieren van advocaten met behulp van crowdfunding voor demonstranten die tijdens de protesten waren opgepakt.

Andrej Aleksandrov werd samen met Irina Levshina en Dmitri Novozhilov eveneens veroordeeld wegens het ‘oprichten en leiden van een extremistische groepering’. Dat werd mogelijk gemaakt door de verklaring van de KGB van november 2021. Aleksandrov en Novozhilov zouden van februari 2015 tot april 2021 bovendien geen belasting hebben betaald over hun inkomsten. De schade voor de staat werd door de openbaar aanklager beraamd op omgerekend 180.000 euro. Ook volgde de rechter de aanklager in zijn beschuldiging dat medewerkers van het persbureau vanaf 2014 voor een geschatte 1,6 miljoen Amerikaanse dollars aan verborgen financiering zouden hebben ontvangen van buitenlandse organisaties.

Objectieve journalistiek met de grond gelijkgemaakt

Katerina Andreeva – journalist voor Belsat, een Wit-Russische satellietzender en nieuwssite in Poolse ballingschap – werd onlangs nog in een andere zaak veroordeeld tot acht jaar kampstraf bovenop de twee jaar die ze al moest uitzitten. Haar echtgenoot Igor Iljash gaf vanuit Minsk zijn commentaar op de nieuwe veroordelingen: ‘BelaPAN is altijd een symbool geweest voor objectieve journalistiek in Belarus. Ik kan me niet herinneren dat iemand ooit reden heeft gehad om BelaPAN te beschuldigen van partijdigheid of het schenden van professionele normen. Het feit dat zo’n voorbeeldig mediabedrijf eerst tot extremistische groepering wordt verklaard en uiteindelijk in een showproces met de grond gelijk gemaakt, spreekt boekdelen’.

‘Het bewijst dat de Wit-Russische autoriteiten veel meer doen dan oorlog voeren tegen media van de oppositie. Ze roeien de journalistiek als zodanig uit. In het totalitaire paradigma dat het regime van Loekasjenko probeert in te voeren, kan alleen agressieve misantropische propaganda van de staatsmedia bestaan. Al het andere moet worden vernietigd.’

Vanuit de gevangenis

Andrej Aleksandrov slaagde erin vanuit de gevangenis zijn commentaar op de gang van zaken te geven: ‘Ik weet dat veel vrienden en collega’s mij in de rechtbank wilden bezoeken, maar ons proces is gesloten voor publiek “om geen wettelijk beschermd geheim openbaar te maken”. Ik weet nog steeds niet om wat voor geheim het gaat’.

‘Omdat het heel erg beschermd wordt en ik slechts anderhalf jaar in voorarrest zat, heb ik echt geen idee. Misschien is het geheim dat de mensen die berecht worden nergens schuldig aan zijn; ik acht mezelf in ieder geval niet schuldig aan hetgeen mij ten laste wordt gelegd. Ik ga naar het proces zonder overdreven illusies, maar met een zuiver geweten en zelfs met een aangenaam gevoel van opwinding. Eindelijk zal ik de mensen weerzien die mij dierbaar zijn. Het is jammer dat ze op de bank van veroordeelden zullen zitten, maar dat is nu eenmaal een populaire ontmoetingsplaats voor oprechte mensen en ik zal op die plaats zijn met oprechte mensen, op wiens vriendschap ik trots ben.’

Aleksandrov werd veroordeeld tot 14 jaar kampstraf, zijn vrouw Irina Zlobina kreeg negen jaar. Dmitri Novozhilov moet voor zes jaar naar een kamp. Irina Levshina kreeg met vier jaar, de kortste straf. Rechter Tulejka deelde ook hoge boetes uit. Aleksandrov moet omgerekend bijna 13.000 euro betalen aan de staat, Irina Zlobina 10.000 euro en Dmitri Novozhilov een slordige 9.000 euro. Na het uitzitten van de kampstraffen mogen de journalisten hun beroep gedurende vijf jaar niet meer uitoefenen.

Op BelTA werd de veroordeling overschaduwd door écht belangrijk nieuws: Poetin kreeg van Loekasjenko voor zijn 70ste verjaardag een splinternieuwe rode tractor ‘Belarus’. Een verborgen hint?

BelaPAN

Veertien jaar kampstraf voor onafhankelijke berichtgeving