De Canon van Vlaanderen zal verschijnen in het Frans en het Engels. In mei werd het origineel gedoopt na een guerrilla in de media. Over zijn oorsprong, doel en nut blijft het zoemen.

De Vlaamse canon wordt internationaal met een Franse en een Engelse vertaling. De Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience is gepakt met bouwmateriaal voor vele canons. Historicus Emmanuel Gerard, voorzitter van de Vlaamse canoncommissie (op de foto in het midden), lacht: ‘Alles gaat voorbij, behalve het verleden.’

NISE (National movements and Intermediary Structures in Europe: een genootschap voor de vergelijkende studie van nationale en regionale bewegingen) nodigde hier Frits van Oostrom, Emmanuel Gerard en Susan Legêne uit over de canons. Vlaanderen heeft de zijne, Nederland pakte uit in 2006 en Denemarken maakte er rond 2000 een massa-oefening van met 8 commissies met telkens 12 leden.

Politiek-correcte hoek

In de lente werd De Canon van Vlaanderen voorgesteld en de kritiek zwakte wat af, maar verdween niet. Het verzet kwam vanuit politiek-correcte hoek: ‘Bah! Die canon, uit een NVA-beleidsnota van 2019, is een hefboom voor Vlaams nationalisme.’

De botsing met drie Vlaamse leden van de Belgische Koninklijke Academie van Kunsten en Wetenschappen via een stuk in De Standaard blijft bitter. Ludo Simons, oud-hoofd van de universiteitsbibliotheek in Antwerpen, auteur en lid van de Academie: ‘Het essay engageerde enkel de drie auteurs, niet de Academie en werd nadien noch bediscussieerd, noch gebruikt als oefening voor een betere dialoog.’

Emmanuel Gerard spreekt, ook vandaag, over een pamflet, gesteund door De Standaard: ‘Toen ik de aanval las, ben ik voor de spiegel gaan staan, met de vraag, ben ik dat? De mening van de drie is een intentieproces. Ik heb mij nooit bezig gehouden met de Vlaamse identiteit. De Canon van Vlaanderen verheldert dat het anders had kunnen lopen dan het Vlaanderen waar wij in leven.’

De repliek van Ludo Simons werd geweigerd door De Standaard. Maanden later verscheen ze in Tertio.

Vensters

Frits van Oostrom, neerlandicus, gereputeerd omwille van zijn onderzoeken over Maerlant en onlangs nog over Reynaert de Vos, was de voorzitter van de eerste Nederlandse canoncommissie: ‘Een belangrijke stap voor de canons is de “uitvinding”, mag ik wel zeggen, van de zogenaamde vensters, mini-bijdragen over sleutels van de geschiedenis. Het venster is een compromis. Langs de ene kant heb je de fundamentalisten met de stelling: er is geen hiërarchie in de geschiedenis, alles is belangrijk, maak geen onderscheid, en, langs de andere kant, wat ik noem, de politici, met lijstjes, bijvoorbeeld de 10 belangrijkste vrouwen, de 10 bloedigste gevechten, de 10 moedigste ridders. De vensters zijn een grotere uitvinding dan de canon, zij schieten alle kanten uit en zijn multi-informatief.’

In Nederland ontstond de roep om een canon bij de Onderwijsraad. De scholieren verwaarloosden de geschiedenis. Van Oostrom: ‘Wie zijn achtergrond onvoldoende kent, is blind voor de toekomst. De slotsom van de Onderwijsraad was: we blijven niet mopperen, laten wij een kennissokkel opbouwen. (lacht) Er is vandaag een besmetting met canonitis. Besloten is om een tweede editie te maken, met tien nieuwe vensters.’

Geen bijbel voor nationalisme

De Vlaamse ‘kanoniers’ hadden de pech dat er in de formateursnota van 2019 van Bart De Wever verwezen werd naar een canon. Emmanuel Gerard over de vrees voor politieke invloed: ‘Alsof de samenstellers zouden willen bewijzen dat dit Vlaanderen de logische uitkomst is van een eeuwenlange voorgeschiedenis?! Dat liet mij noch warm noch koud. Ik zei ja nadat ik Frits van Oostrom hoorde op VRT over de vensters. Zijn canon is geen bijbel voor het Nederlandse nationalisme, en we zijn ook niet die richting ingegaan voor de Vlaamse canon.’

De Canon van Denemarken is een lang en breed proces opgestart in 2000. Susan Legêne, Nederlandse historica en academica met Deense wortels: ‘De minister van Cultuur was hier de drijvende kracht en wilde verleden en toekomst samenbrengen, om te begrijpen wie de Denen zijn, waar zij voor staan en wat moet behouden blijven. De Deense canon pionierde voor de rest van Scandinavië. Ook de Zweden zijn intussen aan de slag gegaan.’

Niet in de VS, Italië of Rusland

Frits van Oostrom had buitenlandse gesprekken over canons: ‘Het moet meezitten in een land. Ik sprak over de canon in de VS, Italië en Rusland, maar dat zou daar niet lukken. In de VS zou het project van bij de start kapot gejuridiseerd worden; een Italiaanse nationale canon is onmogelijk, maar een canon van Rome of Milaan of Napels kan wel; in Rusland kan het niet, zeiden de historici, want zij zouden het nooit eens worden over Stalin.’

Is een canon een natievormend instrument? Emmanuel Gerard: ‘Voor jonge mensen is de canon een sleutel voor het begrijpen van vandaag en morgen. De Rijksmaatschappelijke Zekerheid is niet door God geschapen, wel ontstaan na een jarenlange strijd. Voor de grondwet en de welvaart en zoveel meer is er een vanzelfsprekende verwevenheid met België. Vlaanderen noch België bestonden voor 1830, dus Vlaanderen is een halfland waarmee de canonploeg pragmatisch is omgegaan. Ons oogmerk is niet: België moet kapot.’

Belgische Koninklijke Academie van Kunsten en Wetenschappen

De Canon van Vlaanderen gaat internationaal