Bij het eiland Bornholm in de Oostzee ontstonden op 27 september 2022 gaslekken aan de pijpleidingen Nord Stream 1 en 2. De Deense en Zweedse premier spraken destijds van sabotage. Volgens een recent journalistiek onderzoek door verslaggevers van de Duitse zender ZDF en het weekblad Der Spiegel werden de explosieven geplaatst door een zeskoppige Oekraïense bemanning van een gehuurd zeilschip. De Duitse regering hult zich in stilzwijgen.

Middelpunt van het onderzoek door de Duitse reporters is het zeiljacht ‘Andromeda’. Op een tafel in de kajuit werden sporen van explosieven gevonden. Het schip werd begin september 2022 gehuurd op het Roemeense paspoort van een zekere Stefan Marcu. Hij werd in Moldavië opgespoord en verklaarde rond de genoemde data niet in Duitsland te zijn geweest en al zeker geen schip te hebben gehuurd.

Op het identiteitsbewijs stond een pasfoto die identiek was met dat op een gebruikersprofiel van een zekere Valeri K. alias ‘Tsjetsjeen uit Dnipro’ op vk.com, het Russische equivalent van Facebook. Dat platform is — net als andere sociale media — een twijfelachtige basis voor onderzoek, maar kan natuurlijk dienen als opstapje voor het inslaan van de goede richting.

Louter Oekraïners

Het journalistenteam huurde de Andromeda, zeilde dezelfde route en sprak met mogelijke getuigen. De havenmeester in Wiek op het Oost-Duitse eiland Rügen, waar de Andromeda op 8 september 2022 vertrok, verklaarde dat er vijf mannen en een vrouw aan boord gingen die ‘zeker geen Duitsers waren en slechts gebrekkig Engels spraken’. De huur van het schip zou zijn betaald door een firma in Warschau.

De conciërge van het pand in de Poolse hoofdstad kon niet bevestigen wie achter de firma zat. Dat vonden de Duitsers via het handelsregister uit. De eigenaar zou een zekere Diana K. zijn die ook op vk.com werd gevonden en daar aangaf in Kertsj op de door Rusland bezette Krim te wonen. Achter haar postbusfirma staan nog eens twee organisaties waarvan de eigenaren de Oekraïense nationaliteit bezitten.

Waarschuwing genegeerd

Het onderzoek van Der Spiegel en ZDF wijst net als een aan de sabotage voorafgaande waarschuwing van de Nederlandse militaire inlichtingendienst (MIVD) naar Oekraïne als dader. De CIA werd al in maart 2022 door de MIVD getipt over de op handen zijnde actie op basis van een bron in Oekraïne. De Amerikanen raadden daarna volgens gelekte documenten de regering in Kiev aan om af te zien van de plannen.

Volgens de informatie uit Nederland zou generaal Valeri Zaloezjni, de hoogste militaire bevelhebber van Oekraïne, de operatie coördineren. De Oekraïense leiding sloeg de raad van de CIA in de wind. Ze verplaatsten alleen de operatie van juni naar september 2022. De naam Zaloezjni, de professionaliteit van de duikers en het feit dat een dergelijke hoeveelheid explosieven alleen uit nationale, militaire bestanden afkomstig kunnen zijn, sluiten een privé-actie van Oekraïense activisten uit.

Poolse douane en Russische schepen

De Duitse reportage maakte ook gewag van Russische onderhoudsschepen, inclusief een kleine duikboot, rondom de plek van de sabotage in september 2022. Een Deense expert voor staatsveiligheid ging ervan uit dat één enkel zeilschip met zes man aan boord de sabotage op verschillende plekken aan de pijpleidingen niet kon uitgevoerd hebben. Hij wees met beschuldigende vinger naar de schepen uit Rusland. De Duitse reporters suggereerden daarentegen dat de Russen ook op de hoogte waren van de geplande actie en hun infrastructuur juist wilden beschermen.

Ook interessant in het journalistieke onderzoek is dat de Poolse douane de persoonsgegevens van de bemanningsleden zou hebben genoteerd tijdens een tussenstop in de haven Kolobrzeg. De crew kwam hen verdacht voor. Maar tijdens een doorzoeking door de grenswachters werden op de Andromeda geen explosieven gevonden. Die zouden volgens het journalistenteam bij de laatste tussenstop op Rügen aan boord zijn gebracht.

De Poolse douane wilde de genoteerde paspoortgegevens en verdere bevindingen tijdens de doorzoeking niet delen met de Duitse reporters. Maar deze informatie zou een doorslaggevende rol kunnen spelen bij het lopende onderzoek lopende door de openbare aanklager in Karlsruhe sinds oktober 2022 .

Onderzoek

In juni van dit jaar verklaarde een procureur die meewerkt aan het overheidsonderzoek nog: ‘Valeri K. zou betrokken kunnen zijn geweest. Maar we kunnen in geen geval zeggen: Oekraïners zijn de daders. En we kunnen al helemaal niet zeggen dat de sabotage door de staat Oekraïne is geleid.’

Dat de gespotte Russische schepen iets te maken zouden hebben met de sabotage, sloot de procureur ‘door gebrek aan bewijzen eveneens uit’. Over de voortgang van het onderzoek wordt zowel een parlementaire commissie als de bondskanselier regelmatig ingelicht.

Tegen de achtergrond van de nieuwe onthullingen vroeg ZDF Olaf Scholz naar de stand van het onderzoek. De kanselier antwoordde ontwijkend: ‘Er zijn momenteel geen nieuwe bevindingen. Vraag liever de openbaar aanklager.’ Op de vraag aan de woordvoerder van de openbare aanklager of de persoonsgegevens van de bemanning van de Andromeda bij de Poolse douane waren opgevraagd, luidde trouwens het antwoord: ‘Helaas kan ik uw vraag niet beantwoorden. We geven nooit commentaar op berichten in de media en doen ook geen uitspraken over details van lopende onderzoeken.’

Wel verklapte de woordvoerder dat de afronding van het onderzoek niet is gebonden aan een bepaald tijdsbestek. De Duitse regering kan de onthulling van de ongemakkelijke waarheid dus nog naar believen voor zich uitschuiven.

bemanningsleden

Volgens Duitse journalisten zaten Oekraïners achter Nord Stream-sabotage