Vrijdagochtend om 02:00 uur keurde de plenaire meerderheid tegen oppositie het eindrapport van de bijzondere kamercommissie Covid-19 goed. Enkel Défi onthield zich. Het rapport bevat 136 aanbevelingen, die door de verzamelde oppositie als onvoldoende worden beschouwd. De grote ergernis veroorzaakt het eindverslag, dat geen politieke verantwoordelijken aanduidt.

Al bij al is dit eindrapport een mager resultaat. Veel vragen blijven onbeantwoord. De kritische burger die de werkzaamheden gevolgd heeft, blijft op zijn honger zitten. Het moge duidelijk zijn dat de Vivaldi-meerderheid nooit de bedoeling heeft gehad tot op het bot te gaan en verantwoordelijken aan te duiden of concrete oplossingen aan te reiken die verder gaan dan wat algemeenheden. Geen doorlichting van alle betrokken diensten, geen duidelijk standpunt over wat er met de gezondheidszorg dient te gebeuren. Vivaldi staat wat dat betreft in spagaat tussen voorstanders van herfederalisering en de pleitbezorgers van een verdere consequente splitsing van die bevoegdheid.

Geen onderzoekscommissie

Reeds in maart 2020 weerklonk de roep om een parlementaire onderzoekscommissie, met de bevoegdheid van een onderzoeksrechter. Vlaams belang diende eerst een voorstel in die richting in, al snel gevolgd door N-VA en PTB-PVDA. Aanvankelijk konden alle partijen zich hier in vinden, maar uiteindelijk werd het een bijzondere commissie die niet de nodige bevoegdheden had om getuigen op te vorderen. De oppositie werd gepaaid met de belofte dat, mocht de nood zich voordoen, de commissie steeds kon worden omgevormd tot een onderzoekscommissie met volle bevoegdheid.

Tijdens de werkzaamheden weerklonk die vraag herhaaldelijk, zonder resultaat. Nochtans ware dit nuttig, zo horen we bij commissielid Frieda Gijbels (N-VA). ‘Meermaals stuitten de commissieleden op de onwil van bepaalde betrokken partijen om op te dagen of om gevraagde informatie te delen. Ik denk aan Sciensano, dat weigerde de cijfers over de ziekenhuizen mee te delen. Daar hebben we nog steeds geen deftig beeld van. Nog provocatiever was het geneesmiddelenagentschap FAGG. Die zeiden letterlijk dat ze bepaalde informatie pas zouden vrijgeven indien we zouden omschakelen naar een onderzoekscommissie met volle bevoegdheid. Maar ook toen wilde de Vivaldi-meerderheid hier niet van weten.’

Nooit bedoeling geweest verantwoordelijken aan te duiden

Barbara Pas, die voor het Vlaams Belang in de commissie zetelde, meent dat de goede wil van de meerderheid van in het begin een rookgordijn was. Het is nooit hun bedoeling geweest tot op het bot uit te zoeken wat er is fout gelopen bij de aanpak van de coronacrisis. ‘Ondanks grote woorden in de pers, uitgesproken door partijvoorzitters Joachim Coens (CD&V) en Egbert Lachaert (Open VLD), maar ook door mensen van Vooruit en Groen, is de animo voor een degelijk onderzoek weggeëbd eens de Vivaldi-coalitie vorm kreeg. Die laatsten zaten ervoor nog in de oppositie.’

‘Op geen enkel moment mocht de commissie verantwoordelijken aanwijzen. Toch is dit noodzakelijk. De toenmalige minister van Volksgezondheid komt ondanks haar blunders zonder kleerscheuren weg. Meer zelfs, zij mocht bij de WHO ons land vertegenwoordigen in een werkgroep om uit te zoeken waar het internationaal is fout gelopen. Maggie De Block mag dus op internationaal niveau haar eigen geblunder evalueren. Tijdens de bespreking van het rapport donderdagnacht was zij als fractievoorzitter niet eens in de plenaire aanwezig. Dat is wraakroepend.’

Dat er geen doorlichting komt van de betrokken administraties en diensten zoals het FAGG, Sciensano en de FOD Volksgezondheid, ligt bij beide Vlaams-nationale partijen zwaar op de maag. Frieda Gijbels: ‘Er is zoveel geblunderd, maar een doorlichting is blijkbaar niet aan de orde. Nochtans heb ik veel signalen opgevangen van mensen uit die diensten die graag gehoord zouden worden, die aanbevelingen willen doen. De meerderheidspartijen verstoppen zich achter het argument dat we die organisaties, waar iedereen hard heeft gewerkt, niet met een controle mogen belasten. Dat slaat natuurlijk nergens op. Hoe kunnen we verbeteringen doorvoeren wanneer we de noodzakelijke doorlichtingen niet kunnen uitvoeren?’

Degelijk onderzoek geboycot

Barbara Pas gaat zelfs verder: ‘Het aanduiden van politieke en andere verantwoordelijkheden zat niet in het takenpakket van deze bijzondere commissie. Die had blijkbaar enkel tot doel de schuldigen uit de wind te zetten. Het is dan ook moeilijk om deze schijnvoorstelling ernstig te nemen. De meerderheid lijkt dit ook in te zien, want tijdens de bespreking donderdagavond kwamen we zelfs niet aan het tijdens corona maximum toegestane aantal van 39 aanwezige parlementsleden. Zo groot was de interesse.’

Ondanks de vele uren en alle energie die in de commissie zijn gekropen, werd er volgens Pas alles aan gedaan om degelijk onderzoekswerk onmogelijk te maken. ‘28.000 documenten werden als vertrouwelijk geklasseerd. Die mochten de leden enkel op een computer in een kamertje raadplegen, tussen negen en vijf op werkdagen. Van een watermerk voorziene afdrukken bezorgen of een beveiligde toegang voorzien via internet bleek niet mogelijk. Onbegrijpelijk, want zelfs in het Brussels parlement –niet echt het voorbeeld van efficiëntie- kon dit wél tijdens de commissie die de fraude met SAMU-Social onderzocht. Het gaat om pure onwil. Op die manier werd ons het werk onmogelijk gemaakt.’

Geen fraai beeld: meerderheid zet oppositie buiten spel

Op deze manier blijft er geen fraai beeld hangen van de werkzaamheden van de bijzondere commissie. Zoveel documenten quasi ontoegankelijk maken voor de parlementsleden, staat gelijk met de vis verdrinken. Het is onbegonnen werk om in die veelheid aan materiaal de interessante stukken te identificeren . Zeker wanneer je niet de tijd en de gelegenheid krijgt die intensief en met behulp van medewerkers door te nemen.

De weigering van Sciensano en het FAGG om documenten en informatie te delen stond een degelijk onderzoek in de weg. Dat alles wijst op een georkestreerde boycot om verantwoordelijken uit de wind te zetten. We zijn nu anderhalf jaar ver in de crisis. Bijna alle hoofdrolspelers zitten nog steeds aan de knoppen. Er lijken geen lessen te zijn getrokken en de kans dat dit op een ernstige manier gaat gebeuren is miniem.

Alternatief rapport

Pas merkt op dat er nog vreemde zaken zijn gebeurd: ‘Normaal schrijven parlementsleden de evaluatie en het eindrapport. Deze keer hebben de experten, die de commissie moesten ondersteunen, die taak op zich genomen. De fracties mochten vrijblijvende aanbevelingen doen voor die tekst. U kan al raden wat er met de onze is gebeurd.’

‘Enkel de aanbevelingen uit het rapport zijn opgesteld door de commissieleden, maar ook daar is het fout gelopen. De meerderheid heeft een aparte werkgroep opgericht om die onderling af te stemmen. Op dat moment heeft onze fractie de commissie gelaten voor wat het was, want het was duidelijk dat we onze rol niet konden spelen. Wij hebben onze tijd gestoken in het opstellen van een alternatief rapport. Dat hebben we bezorgd aan de voorzitter en de leden. Het publiek kan dit raadplegen op onze website. Voor ons is deze episode nog niet afgesloten, en het mag duidelijk zijn dat we dit eindrapport onmogelijk kunnen goedkeuren.’

Gijbels en haar fractie bleven wel tot het laatste moment in de commissie aanwezig. ‘Wij blijven hameren op een verderzetting van de werken, maar dan in een echte onderzoekscommissie met de bevoegdheid van een onderzoeksrechter, zodat we eindelijk alle gevraagde informatie kunnen opvorderen. We hebben onze aanbevelingen, die in de finale tekst niet werden opgenomen, verwoord in een motie. Daarbij vind je de vraag om zowel Sciensano, het FAGG als de FOD Volksgezondheid door te lichten. Het zal u niet verbazen dat deze motie werd weggestemd. Maar we laten het hier niet bij. We gaan nog parlementaire initiatieven nemen om ons uiteindelijke doel te bereiken: het aanduiden van verantwoordelijken en het doorvoeren van de nodige hervormingen om een herhaling van deze ramp te voorkomen.’

Naar een volledige splitsing van de gezondheidszorg?

Een van de noodzakelijk hervormingen is het voorzien van eenheid van commando voor volksgezondheid. De huidige situatie met negen ministers van Volksgezondheid – één Vlaamse, één federale en dan nog zeven voor Wallonië en Brussel – heeft er voor gezorgd dat er veel verwarring ontstond. Het eindrapport, dat veel gebruik maakt van de voorwaardelijke wijze, laat ook hier in het midden wat er moet gebeuren. Binnen Vivaldi zijn de meningen namelijk verdeeld. Ook bij de oppositie is dit het geval. De PVDA was bij monde van Sofie Merckx eveneens vernietigend voor het eindrapport en haalde dit gebrek aan eenheid van commando aan als misschien wel hét probleem dat een oplossing vereist, naast de besparingen waaraan de sector onderworpen werd.

Het zal niet verbazen dat de communisten hier een oplossing zoeken in het herfederaliseren van de gezondheidszorg. Dat N-VA en Vlaams Belang daar geen oren naar hebben, is al even logisch Volgens hen loopt het net op het federale niveau grondig mis en is daar een gebrek aan transparantie van de geldstromen, waardoor er nog veel aan efficiëntie te winnen valt. Gijbels legt nog eens uit waarom er al een begin werd gemaakt met die splitsing. ‘De verschillende keuzes binnen de gemeenschappen wijzen er op dat de visies op gezondheidszorg federaal niet meer te verzoenen zijn. De herfederalisering zou ons terugbrengen in een situatie van totale blokkering. Het is hoog tijd dat de splitsing verder wordt doorgevoerd en dat die bevoegdheden volledig en homogeen bij de deelstaten komen te liggen. Enkel zo kunnen we ieder naar eigen behoefte een passend beleid voeren.’

Ondanks de uiteindelijke goedkeuring van het eindrapport lijkt het laatste woord over de coronacrisis nog niet gevallen. Momenteel komt de Vivaldi-meerderheid weg met dit voorlopige eindresultaat, maar de grote knopen moeten ze nog doorhakken. Over de organisatie van de gezondheidszorg bestaat geen eenstemmigheid. Er zal dus nog een aardig debat volgen. Maar of dat binnen de huidige meerderheid kan gebeuren? Kan Vivaldi de rit uitrijden zonder spijkers met koppen te slaan?

Bijzondere commissie Covid-19

Eindrapport Bijzondere Commissie Covid-19 maat voor niets