In de versleten Loods 20 van de Gentse haven speelt tot 27 juni het Gentse theatercollectief Camping Sunset een bewerking van Ten Oorlog van Tom Lanoye: de legendarische, elf uur durende voorstelling van de koningsdrama’s van William Shakespeare van eind van de jaren negentig. De aanpak van het collectief is het nieuwe repertoiretoneel waar veel theaterliefhebbers op zaten te wachten.

Proloog

Shakespeare was een briljant toneelauteur. Schrijven kon hij, het ontbrak hem echter aan ideeën. En omdat onder druk van de actualiteit vaak snel een nieuwe voorstelling moest worden gemaakt, haalde hij de grondlaag van een stuk uit toneelstukken van collega’s – hij maakte er betere versies van – en de historische The Chronicles of England, Scotland and Ireland, uit 1577, van Raphael Holinshed (ca. 1520 – ca. 1580). Macbeth is daar het meest treffende voorbeeld van.

Zoals Shakespeare op de loop ging met historische feiten uit de Britse adel en hogere klasse, zo heeft Tom Lanoye al even grof de koningsdrama’s van de Engelse bard aangepakt. Nog bruter is het collectief te werk gegaan. Het hakte genadeloos in Lanoye’s meesterwerk. Alle garnituur werd verwijderd om te komen tot het skelet. Het geraamte werd naar eigen godsvrucht en vermogen gefrituurd.
En waarom niet? Tijd is de eeuwige beweging. Daardoor wijzigt het gedrag van jongeren. Niet gekunsteld maar organisch. Het maakt dat het leven boeiend blijft en het vermijdt incest.

Eerste bedrijf

Het collectief koos de scènes waarvan het wild was en smeedde wat overbleef tot een voorstelling. Wreedheid en verraad worden vaak brutaalweg neergezet, nu eens lekker wreed dan weer met een flinke portie spot. En beide, wreedheid en spotternij, versmelten vaak. Alsof de bende wilde zeggen: ‘Jongens en meisjes! Het is maar toneel, doch let wel, het blijft actueel.’ Dat uit zich ook als een acteur door zijn clausen zakt, zijn tekst kwijt is. De dader noch zijn collega’s malen er om.I

Integendeel! Wat de ene kwijt is, wordt door zijn tegenspeler opgevangen, zodat de ene weer naadloos kan aansluiten. Het deed mij de eerste keer dat het gebeurde denken aan een uitspraak van de legendarische danslerares Lea Daan. Toen een ballerina bij een repetitie ten val kwam, sloeg ze rood uit en verschuldigde ze zich. Lea Daan [1906-1995] veegde de schaamteblos weg met de uitspraak: ‘Meisjes, als je valt, maak er iets van!’

Tweede bedrijf

Het is duidelijk dat de leden van het collectief eendrachtig te werk gaan. Ze bekenden hun snoeiwerk al in de promotiepraatjes. Het is bovendien even helder als het water van Lake Tahoe in het spel. Niemand heeft een hoofdrol. Allen zijn hetzelfde lot beschoren, blinken als het nodig is, zijn dienstig als een collega het spotlicht verdient.

En dat kan snel gaan. Het zorgt meer dan eens voor verwarring bij de toeschouwer – waar is het verhaal, wie is wat en wat is dat? – en de licht gesausde chaos wordt er maar groter op voor wie de koningsdrama van William S. niet kent. Al even sterk blijkt dat het verhaal maar een kapstok is, zij het een van edel hout gemaakt. Maar het vuur en de intelligentie van het collectief doen wonderen. Het spelplezier van het twee uur durend spektakel spat de zaal in, verrassing en verbazing bij de toeschouwer buitelen over elkaar heen.

Derde bedrijf

Het jonge geweld van Camping Sunset is het meest overtuigende bewijs dat de toneeltijden veranderen, er geen terugkeer naar de jongste oude vorm mogelijk is. De voorbije jaren waren er al aanzetten, maar het collectief – waarin iedereen korporaal en generaal is – is het belangrijkste leger op het slagveld.

In 1969 had je in Amsterdam de Aktie Tomaat als lucifer om het traditionele toneel de wacht aan te zeggen. De Volgend in het spoor van die actie had je de stichting in 1984 van de Blauwe Maandag Compagnie, o.l.v. Luk Perceval. Met de voorstelling De meeuw werd niet enkel een toneelstuk van Anton Tsjechov opgevoerd, maar kreeg het maatschappelijk element voorrang op de show van het stuk.

Hetgene waarvan BMC de verwekker was is de laatste dertig jaar uitgegroeid tot theaterspel en inhoudsvorm zoals we die tegenwoordig kennen, in Vlaanderen en Nederland, maar ook Duitsland, ja zelfs New York. Het is niet om zijn mooie ogen dat Ivo van Hove als regisseur, dramaturg en artistiek leider kind aan huis is op Broadway, Manhattan.

Vierde bedrijf

En nu krijgt de aanpak dus opnieuw een opfrisbeurt. Dat werd tijd. Stilstaan is achteruit gaan. Camping Sunset toont met zijn versie van Ten Oorlog aan dat de ‘speeltijd’ voorbij is. Aan het werk! Net zoals je een idee kapot kan organiseren, een voorstelling stuk kan repeteren, kan fnuiking van de evolutie in het toneel, leiden tot de dood ervan.

Camping Sunset heeft nog wat kinderziekten, waardoor het nog niet de vleugelwijdte van BMC en ITA [Internationaal Theater Amsterdam] heeft. Maar het collectief is goed op weg om niet de route maar de nieuwe vlucht te bepalen. Met Ten Oorlog I – het eerste deel van een trilogie – is aangetoond dat de zaken aan het veranderen zijn.

Epiloog

De voorstelling loopt nog tot 27 juni. Ik probeer een tweede bezoek te versieren. Want zoals je een goed boek kan herlezen, een prachtfilm een tweede maal wil zien, zo wil je een collectieve bewerking die leidde tot een toonaangevende voorstelling meer dan eens meemaken. Gauw nog even meegeven dat de costumering speels op het gekke af is, en de muziek een mix is van diverse vormen.

Blauwe Maandag Compagnie

TEN OORLOG I

Pastoor-zonder-god Lanoye