Vorige dinsdag mocht ik in Oud-Heverlee voor 120 zusters, paters en oud-missionarissen spreken over Het Vaticaan, de serie en het boek. De toehoorders waren mensen die zich levenslang hebben ingezet voor hun roeping. Rijk zijn ze er niet van geworden, hoewel velen ongetwijfeld het talent hadden om het in de samenleving waar te maken als bankier of politicus, als klimaatactivist of drugsdealer. Maar ze kozen voor wat hen ten diepste bewoog.

Vandaag zijn ze vaak te oud om hun werk verder te zetten. Pensioen kan mooi zijn voor wie een beroep uitoefende maar is dat zelden voor wie een roeping had. Dan komt het wanneer het niet meer anders kan. En zelfs wie oud en ziek is, vermag voor anderen nog altijd veel te betekenen.

Er komt voor bejaarde religieuzen nog iets anders bij. Ze genieten in onze samenleving weinig waardering. Ze worden meegesleurd in de val van het instituut. Behoren ze niet tot de kerk die mensen probeerde te doen geloven dat de ‘sprookjes’ die ze vertelde echt waren? Meer nog: misschien hebben die oude religieuzen zich schuldig gemaakt aan misbruik en zijn ze vooralsnog niet ontmaskerd? Een vraag die geheel terecht nooit rijst bij vriendelijke opa’s die hun kleinkinderen aan de schoolpoort afzetten. Dat zou bij religieuzen niet anders mogen zijn.

Konijnen

Het viel mij op hoe de toehoorders, meer vrouwen dan mannen, ondanks alles hoopvol bleven. Hoe ze tijdens de afsluitende eucharistieviering over nog altijd prachtige, geoefende zangstemmen bleken te beschikken, ook al liepen ze soms met een stok en stond hier en daar een looprek in een zijbeuk geparkeerd. Hoe hun zin voor humor niet was verdwenen en ze met smaak het middagmaal verorberden, konijn met pruimen. Een gerecht dat ik in een eeuwigheid niet meer had gegeten, uit liefde voor de konijnen. Niettemin smaakte het uitstekend.

Bijtende kritiek op de kerk levert gegarandeerd maatschappelijke waardering op, misschien hier en daar een eredoctoraat

Ik heb de grootste bewondering voor bejaarde priesters, religieuzen en missionarissen. Je kunt je als klimaatactivist aan de snelweg vastplakken, vlijtig anderen het leven zuur maken en uitroepen dat je de planeet wil redden waardoor je als goedzak het recht verwerft om te schitteren in de media. Maar je kunt je ook elke dag inzetten voor anderen, hen leren lezen en hun wonden verzorgen, zonder iets te zeggen, zonder iets te vragen, zonder enige aanspraak op persoonlijk heldendom en zonder zelf volmaakt te zijn.

Weinig is vandaag gemakkelijker dan de kerk de grond inboren. Ze is zwak en machteloos geworden. Ze ligt op de grond, klaar om te worden vertrappeld. Er is geen enkel gevaar op een hard antwoord en represailles, wat in het verleden soms anders was, zeer zeker. Meer zelfs: bijtende kritiek op de kerk levert gegarandeerd maatschappelijke waardering op, misschien hier en daar een eredoctoraat. Verzin desnoods een verhaal, de kwaliteitskranten zullen het met gespeelde morele verontwaardiging gretig verspreiden. Een priester die van seksueel misbruik wordt beschuldigd, ook al is die beschuldiging onterecht, is vandaag een vogel voor de kat.

Zij die vroeger niemand in de steek lieten, mogen vandaag zelf niet in de steek gelaten worden

En daar zat ik dan, een hele dinsdag, te spreken met bejaarde priesters en religieuzen. Zij die vroeger niemand in de steek lieten, mogen vandaag zelf niet in de steek gelaten worden. De kerk als instituut heeft daarin een grote rol te spelen. De wijze waarop ze met de fouten van het verleden omgaat, straalt af op wie zich voor de boodschap van Christus levenslang heeft ingezet. Aan bisschoppen geef ik gevraagd of ongevraagd altijd hetzelfde advies. Het luidt als volgt.

Verontschuldig u voor de fouten die u hebt gemaakt en tracht ze voor zover mogelijk te herstellen. Stel u daarbij deemoedig op, niet omdat het moet maar omdat u het meent. Dat is uw plicht. Tegelijk is het net zo goed uw plicht om u niet te verontschuldigen voor wat u niet verkeerd hebt gedaan. Beken geen fouten die u niet hebt gemaakt, in de hoop dat het aantrekken van het boetekleed uw eigen reputatie ten goede zal komen.

Knieval

Wat is er laffer dan schuld bekennen, niet omdat je schuldig bent, maar omdat je hoopt dat de bekentenis je meer waardering in de samenleving of in de media zal opleveren? Het is niet alleen weinig moedig, het heeft bovendien een zeer gering effect. Zeker, je grootste tegenstanders zullen schijnbaar waardering opbrengen voor je onoprechte knieval. Maar die waardering is gespeeld en niet duurzaam. Tegelijk verraad je wie zich levenslang heeft ingezet, door je te verontschuldigen voor fouten die zij niet hebben gemaakt.

Op termijn kunnen kerkleiders maar op één manier het vertrouwen herstellen. Door de waarheid te spreken. Hoe gemakkelijk en comfortabel het ook is om te liegen. Vroeger door misbruikdossiers in de doofpot te stoppen. Vandaag door priesters en religieuzen die juridisch van misdrijven werden vrijgesproken -ik heb het hier uitdrukkelijk niet over verjaring- toch niet opnieuw op te nemen uit angst voor de publieke opinie.

En door onterecht door het stof te gaan voor fouten die niet werden begaan, waardoor alle goeds dat in naam van het geloof werd gedaan de glans wordt ontnomen die het verdient.

boetekleed

Verontschuldig u nooit voor fouten die u niet hebt gemaakt