‘Er is een duidelijke verschuiving te zien in het jihadistisch geweld van het Midden-Oosten naar de Sahel: Burkina Faso, Mali en Nigeria. Hun doel is de islam uitzuiveren. Dat doen ze door eerst alle niet-moslims te verjagen. In Nigeria zijn dat vooral christenen.’

Aan het woord is Gideon Obasogie, priester in het bisdom Maiduguri in de staat Borno in het noordoosten van Nigeria. Maiduguri is de stad waar in 2002 de terreurorganisatie Boko Haram is ontstaan. Gideon Obasogie studeert communicatie in Italië, in opdracht van zijn bisschop. De wereld duidelijk maken wat er in zijn land en bisdom gebeurt, daar wil de Nigeriaanse Kerk werk van maken. Ze moeten wel, want op de staat hoeven ze niet echt te rekenen. Kerk in Nood bracht hem naar Leuven, waar Doorbraak hem kon spreken.

Eerst moslim, dan Nigeriaan

Sinds Muhammadu Buhari president is, is het geweld tegen christenen in Nigeria heviger geworden. In december 2020 werd Nigeria dan ook opgenomen in de zwarte lijst van landen waar de vrijheid van godsdienst in gevaar is. Een lijst die jaarlijks wordt opgesteld door de Amerikaanse regering. De oorzaak is vooral terrorisme. Boko Haram en de Fulani-herders kregen daarbij het gezelschap van ISWAP: dit staat voor ‘Islamitische Staat West-Afrikaanse Provincie’. Ze hebben het vooral op niet-moslims gemunt, en dat zijn meestal christenen. Maar hoe is onderdrukking mogelijk als 45% van de Nigerianen christenen zijn?

Gideon Obasogie: ‘Nigeria is een groot land. Met meer dan 200 miljoen inwoners. Christenen en moslims wonen er meestal in vrede naast elkaar. Maar de jongste jaren zijn er groepen ontstaan die dat samenleven problematiseren omdat ze willen dat Nigeria deel wordt van het grote moslimkalifaat. Boko Haram is zowat de bekendste groep. In de noordelijke staten zijn er ook minder christenen dan in het zuiden. In onze staat Borno, wonen 6 miljoen inwoners, amper 120 000 daarvan zijn katholiek. In die noordelijke regio’s is vervolging van christenen groter.’

Er is in moslimgebieden toch een speciaal statuut voor christenen? Waarom dan dat geweld?

‘In de islam is het heel belangrijk wie de imam is en hoe die de koran interpreteert. Christenen willen op Christus gelijken. Ze willen mensen tot geloof brengen door hun manier van leven. Al bij de eerste christenen in Antiochië werd gezegd dat anderen tot geloof kwamen door het leven van die eerste christenen. Als je sommige imams hoort, dan moet het geloof in de islam opgelegd worden. Als het moet, met geweld. Dergelijke retoriek vuurt de vervolging van christenen aan. Wanneer een imam zegt dat je in de hemel beloond wordt voor het doden van een ongelovige, moet je niet verwonderd zijn dat er moslims zijn die christenen doden.’

‘Het probleem in Nigeria is dat niemand die indoctrinatie stopt. In vele landen is oproepen tot geweld een grens die je niet mag overschrijden. Maar voor de Nigeriaanse overheid zijn burgers eerst moslim en dan pas Nigeriaan. Dus kijken ze de andere kant op als een imam oproept tot geweld tegens niet-moslims.’

Moeten we dan concluderen dat de christenen niet beschermd worden door de staat?

‘Wij moeten rekenen op hulp van ngo’s. Er is weinig hulp voor wie op de vlucht is voor Boko Haram. Onze bisschop heeft een kamp opgericht voor christelijke vluchtelingen, hoofdzakelijk katholieken. Dat zijn Nigerianen op de vlucht in Nigeria zelf. Omdat er discriminatie is in de overheidskampen. We zorgen dat in ons kamp alle voorzieningen zijn, scholen voor de kinderen en gezondheidszorg. Dat doen we met de steun van Kerk in Nood. Niet met de steun van de overheid.’

Steunt de regering dan niet met de heropbouw?

‘Boko Haram en ISWAP verspreiden zelf statistieken van het aantal kerken dat ze hebben verwoest. De overheid zei dat ze ons zou compenseren voor die vernielingen. Maar waar komt dat in de praktijk op neer? Eigenlijk op niets. In Nigeria zijn politici in de eerste plaats moslim. Op de campussen van verschillende universiteiten in Nigeria vind je meestal verschillende moskeeën. Maar een kleine kapel voor christenen? Dat is onmogelijk. Op die verdoken manier vervolgt de overheid zelf de christenen in plaats van ze te helpen.’

Is dat een alleenstaand feit of blijkt de vooringenomenheid van de overheid ook uit andere beleidsopties?

‘Kijken we naar de scholen. De lessen christelijke godsdienst zijn er uit het curriculum geschrapt. Hier in Europa kan je je godsdienst op school kiezen of er geen kiezen. En dat is OK. In Nigeria is de islamles verplicht. Ikzelf ging naar een school van de overheid in mijn stad. Ik moest Arabisch leren. Het is de taal van de Koran en we moesten de Koran lezen. Eigenlijk is het een soort ontradingscursus om christen te zijn. Mocht de regering beslissen dat er voortaan geen religieus onderwijs op overheidsscholen meer gegeven wordt — ik zou daar akkoord mee gaan. Maar lessen christendom schrappen en islam behouden. Dat kan niet.’

Boko Haram doodt nog altijd

U woont in de regio waar Boko Haram is ontstaan. Waren ze van bij het begin zo gewelddadig?

‘Boko Haram is opgericht in de stad vanwaar ik kom. Maiduguri. In 2009 en 2010 zag ik dat bij wijze van spreken gebeuren in een moskee om de hoek. De indoctrinerende preken maakten de moskeegangers gewelddadig. Eerst vielen ze scholen en militaire basissen aan. Want Boko Haram is tegen het ‘westerse schoolsysteem’ en uiteraard tegen de overheid. De Global Terrorism Index noemde hen de bloedigste terroristische organisatie, erger dan ISIS en de taliban. In 2014 was de stad helemaal ingenomen door zo’n 6000 strijders.’

‘Vandaag is Boko Haram gesplitst. Een deel is ISWAP geworden. Boko Haram is nu verdreven uit de stad, naar het woud. Een woud zo groot als België. Maar ze zijn niet weg. Ze vallen reizigers aan op wegen door het woud, overvallen dorpen, ze ontvoeren en moorden. Maar let op, volgens de overheid is Boko Haram ‘tactisch verslagen’. Ik weet niet wat dat precies betekent. OK, de vijand staat niet voor de deur zoals vijf jaar geleden. Vandaag staat die vijand een tiental kilometer verder. Maar hij is er nog. Er zijn minder aanvallen, maar ze zijn er nog. Enkele weken geleden viel Boko Haram een militaire basis aan en vermoordde een generaal. Niet slecht voor een groep die ‘tactisch verslagen’ is.’

Zijn christenen echt een doelwit of zijn ze toevallige slachtoffers? In Europa wordt vaak gezegd dat ook veel moslims het slachtoffer zijn van Boko Haram.

‘Ik getuig van wat ik elke dag zie. Ik zeg niet dat elke moslim een terrorist is. Ik ben opgegroeid met moslims als vrienden en buren. Boko Haram is een jihadistische groep. Het salafisme is hun ideologie. Dat is dezelfde ideologie zoals in Syrië, Irak, Afghanistan, of Kenia met Al-Shabaab. Ze willen een zuivere islam bereiken door een kalifaat op te richten. In Nigeria vandaag is er geen oorlog tussen moslims en christenen. Maar anderzijds moet ik wel zeggen dat Boko Haram kan rekenen op sympathie van velen in de bevolking. In 2009, toen ze gewelddadig werden, viel Boko Haram geen moskeeën aan, ze staken de kerken en scholen in brand, of kantoren van de overheid. Boko Haram richt zich niet tegen moslims. Maar het zijn wel terroristen. Een aanslag op de markt of in een koopcenter maakt niet enkel christelijke slachtoffers. Dat is waar.’

Zijn er dan geen moslims die daartegen opkomen?

‘Jazeker. Je ziet bijvoorbeeld dat christenen en moslims samen burgerwachten oprichten om hun gemeenschap te beschermen tegen Boko Haram. Dat komt ook door het draconische optreden van de overheid, die na aanslagen elke man boven 18 jaar oppakt als potentiële mededader. Of in de veronderstelling dat die de daders wel kennen. Vaak waren de daders ook jongens die terugkwamen van Boko Haram, gewapend en wel om te terroriseren. Als reactie ontstonden er groepen die samenwerken met het leger. Vrijwilligers, jongens eigenlijk nog. Want veel militairen komen van het zuiden van Nigeria. Ze kennen het noorden niet waar ze terecht gekomen zijn. Die jonge burgerwachten wijzen de militairen de weg en informeren hen wie er bij Boko Haram is, uit welk gezin er iemand vertrokken is of wie iets zou kunnen weten. Die burgerwachten zijn nu ook een doelwit van Boko Haram geworden. Ik kan dus niet zeggen dat er geen moslims slachtoffer zijn van Boko Haram. Maar initieel was het niet gericht op andere moslims, maar op christenen, de VN en de overheid.’

Ontvoering als terrorisme

Boko Haram is in het westen het meest bekend door de ontvoeringen.

‘De meisjes die ontvoerd zijn uit hun school uit Chibok, ook in de staat Borno, zijn wereldberoemd. Doordat Boko Haram uit de stad verdreven is, is het gevaar op ontvoering verminderd. Maar het blijft wel. Mensen die het pad van Boko Haram kruisen op sommige wegen door het woud, bijvoorbeeld. Er zijn wegen in Nigeria die zeer gevaarlijk zijn en waar je zonder veiligheidskonvooi beter niet passeert. Daar vallen doden of worden mensen gekidnapt.’

Sommige van die meisjes duiken veel later opnieuw op, zijn ze dan welkom in hun familie?

‘Dat is een complex probleem. De meesten zijn welkom in hun familie. Maar er is veel angst. Ik zal u een typisch verhaal vertellen van een vrouw. Rebecca: gekidnapt door Boko Haram met haar twee zonen. Drie jaar was ze de gevangene van Boko Haram. Nadat ze weigerde om ‘te huwen’ met een strijder hebben ze haar jongste zoon vermoord. Ze gooiden de jongen voor haar ogen in de rivier. Achteraf werd ze toch ‘uitgehuwelijkt’, wat een eufemisme is voor een verkrachting. Ondertussen zat Rebecca’s man thuis. Zonder nieuws en vermoedde hij dat zijn vrouw dood was en dat hij op zoek moest naar een nieuwe vrouw. Tot ze wist te ontsnappen en terug naar Maiduguri kwam. De man was blij zijn vrouw te zien, maar er is in die situaties altijd wantrouwen. Ook de buren gingen ervan uit dat ze na drie jaar een terrorist geworden was. Daarenboven had ze ook een kind van een terrorist. Die vrouw was psychologisch beschadigd. Ze had elke dag angstaanvallen.’

‘We hebben haar naar het ziekenhuis gebracht om haar medisch te laten onderzoeken of ze bij Boko Haram geen hiv of andere ziektes had opgelopen. Onze bisschop heeft de man overtuigd zijn vrouw en het kind te accepteren. Het kind van de terrorist valt op, want het is veel bleker dan de donkere huidskleur van de man en de vrouw. Maar het kind zelf is onschuldig en mag niet het slachtoffer zijn van de situatie. Maar onderschat niet hoe moeilijk dat is om te aanvaarden. We hebben ook met de vrouw daarover een lang gesprek gehad. Ze wou het kind verstoten omdat het haar altijd aan haar verkrachter en haar drie jaar ellende herinnert. De laatste keer dat ik haar zag zei ze dat ze voelt dat ook haar bloed door dat kind stroomt. Dat is een grote stap. Rebecca is een sterke vrouw, maar ze heeft klappen gekregen.’

Is dit verhaal een uitzondering? Wat kan je als Kerk voor die vrouwen doen?

‘We proberen als Kerk het hele traject te ondersteunen na hun thuiskomst. Dat kan heel breed gaan, van woning over voeding tot medische verzorging… Dat ze opnieuw geaccepteerd wordt door haar familie, haar man, en door zichzelf. Dat is een heel proces. Maar we proberen, om hen een perspectief te geven. Bijvoorbeeld door hun een naaimachine ter beschikking te stellen. Zodat ze bepaalde vaardigheden kunnen oefenen en door werk bijdragen in het gezin. Maar dat is meestal maar na een jaar of drie. Sommige vrouwen zoals Rebecca zijn er erg aan toe. Die moeten eerst tijd krijgen om te genezen van hun trauma. Sommigen moeten zelfs een tijd gehospitaliseerd worden. Ze moeten tijd krijgen om opnieuw het geluk te kunnen vinden. Rust te vinden. Dat vraagt een hele periode van begeleiding.’

‘We hebben met de hulp van Kerk in Nood een sociaal centrum, een traumacentrum, gebouwd waar die mensen terecht kunnen. We hebben duizenden getraumatiseerde mensen zoals Rebecca en haar man. Maar ook mensen die niet weten waar hun ouders zijn. Er zijn kinderen die vijftien jaar oud waren toen ze uit hun dorp vluchten en hun vader verdween. Ondertussen blijft vader weg. Waar is hij, wat is er gebeurd, leeft hij nog? Dat is zeer belastend. Als iemand sterft is er een begrafenis. Dat sluit iets af. Je accepteert, je moet wel. Hier blijven ze met die blijvende twijfel achter. Komt hij ooit terug? Is hij dood? Waar ligt hij ergens?’

Is dat niet de taak van de overheid?

‘Dat doet de Kerk allemaal. Bij de overheid verloopt het een beetje ongeorganiseerd. De uitdagingen zijn zwaar. In Maiduguri zijn zo’n twee miljoen vluchtelingen. Nigerianen in eigen land op de vlucht. Ook wij, de Kerk, kan niet iedereen helpen. We gebruiken de middelen die we hebben om te helpen waar we kunnen. Onze hulp is niet enkel voorbehouden aan christenen. We hebben ook moslims geholpen. We hebben ook hulpgoederen naar moslimkampen gebracht. Wij staan open voor vrede, voor goed nabuurschap. Dat willen we ook echt tonen. Wie we kunnen helpen, proberen we te helpen.’

Wat verwacht u van mensen in Europa?

‘De regering van België kan veel doen. Ze kunnen komen kijken in het noorden van Nigeria. Wat het nieuws hier haalt is maar een klein onderdeel van hoe het er echt aan toe gaat. De informatie is er, we moeten ze ook bij de mensen hier krijgen. Als jullie weten wat er echt gebeurt, kan uw regering, via de ambassade in Nigeria de overheid oproepen de waarheid niet te verbloemen. Er is geen vrijheid van religie in Nigeria, officieel is die er wel, maar niet in realiteit. De regering zegt dat alles onder controle is. Wel, Belgische diplomaten, kom eens kijken in Maiduguri of alles daar inderdaad onder controle is. Dat is een eerste belangrijke boodschap, laat u niet in slaap wiegen, Boko Haram is niet verslagen.‘

‘De tweede boodschap is dat er meer hulp nodig is om getraumatiseerde mensen te helpen. Niet zomaar materiële goederen, maar hulp om getraumatiseerde mensen te helpen. Dat is wat ik kom vragen. De Kerk in Nigeria heeft meer hulp van ngo’s dan van de overheid om mensen te helpen.’

Borno

Gideon Obasogie: ‘Laat u niet in slaap wiegen, Boko Haram is niet verslagen’