Maandag 16 november trad Fransisco Sagasti aan als de nieuwe president van Peru. Hij is daarmee al de derde die deze functie opneemt in nauwelijks een week tijd. Vorige dinsdag, 10 november, nam namelijk – nu voormalig – parlementsvoorzitter Manuel Marino het stokje over van Martin Vizcarra. Drie presidenten in slechts een week tijd. Hoe is dat nu zo gekomen?

De hele situatie ontspoorde al in 2016. Of eigenlijk nog lang daarvoor, met president Fujimoro in 1990 – de eerste in het sindsdien ononderbroken rijtje van van corruptie beschuldigde Peruaanse presidenten –, maar dat zou ons te ver leiden. We beginnen dus in 2016. Dat is namelijk de laatste keer dat er nog eens een president rechtstreeks verkozen werd in Peru: president Pedro Pablo Kuczynski Godard.

De zaak-Odebrecht

Ondanks het feit dat Kuczynski voor de centrumrechtse partij PPK uitkomt, benoemt hij vooral linkse ministers, en voert een behoorlijk links sociaal beleid: betere toegang tot stromend water in onderontwikkelde gebieden, meer rechten voor de autochtone bevolking, bevordering van inheemse talen, feminisme, recht op abortus en bescherming van de rechten van de LGBTQI-gemeenschap. Daardoor verloor hij de steun van heel wat conservatieve parlementsleden die hem achter hel stonden tijdens zijn verkiezingscampagne. Dat wordt belangrijk, aangezien hij toch al een minderheid had in het parlement.

In December 2017 legde de oppositie een eerste keer de afzetting van Kuczynski ter stemming voor in het parlement. Ze stelde dat Kuczynski niet langer ‘moreel in staat was’ het land te leiden nadat hij bekend had dat geld te hebben aangenomen van het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht toen hij minister van Economie en Financiën was in 2004-2005. De zaak-Odebrecht is één van de grootste corruptieschandalen in Latijns-Amerika. Kuczynski slaagde er nipt in aan de macht te blijven.

Tweede afzettingsprocedure

Enkele maanden later startte het parlement een tweede afzettingsprocedure op. Een dag voor de stemming in het parlement lekten video’s uit waarop bondgenoten van Kuczynski probeerden een parlementslid om te kopen om Kuczynski te steunen tijdens de stemming. Die video’s deden Kuczynski uiteindelijk de volgende dag de das om. Hij verloor de stemming in het parlement en trad op 21 maart 2018 af.

Daarop werd op 23 maart 2018 vicepresident Martín Vizcarra Cornejo ingezworen als president van Peru. Vizcarra is een onafhankelijk politicus, hij behoort niet tot een bepaalde partij. Bij zijn aantreden belooft hij de strijd aan te binden tegen corruptie in de wetgevende en rechterlijke macht. Daartoe probeert hij verschillende (grond)wetswijzigingen door te voeren. Hij stoot echter voortdurend op verzet van het parlement – herinner u dat Vizcarra geen ‘eigen’ parlementsleden heeft aangezien hij geen specifieke partij aanhangt, wat betekent dat hij per definitie met een minderheidsparlement zit.

Hard getroffen door Covid-19

Gezien de voortdurende pogingen van het parlement om zijn anticorruptiehervormingen te blokkeren, dient Vizcarra een motie van wantrouwen in voor het hele parlement. Hij ontbindt het parlement en schrijft nieuwe parlementsverkiezingen uit. Het nieuw verkozen parlement – nu onder voorzitter Manuel Arturo Merino de Lama – verzet zich echter nog feller tegen Vizcarra’s hervormingen. Wanneer hij een referendum wil organiseren (parallel met de presidentsverkiezingen voorzien voor april 2021) om parlementaire onschendbaarheid te beperken, komt het parlement in allerijl ’s nachts bijeen om zelf een nieuwe wet in te voeren die net de onschendbaarheid van de president en het grondwettelijk hof beperkt, maar die van parlementsleden verstevigt en uitbreidt! Het wordt steeds moeilijker voor president Vizcarra om zich staande te houden onder de toenemende druk van de parlementaire oppositie.

Peru wordt in de lente van 2020 dan ook nog eens bijzonder hard getroffen door Covid-19 en ziet zijn bruto binnenlands product met 30% afnemen. De coronacrisis leidt tot een zware economische crisis in het land, dat al jaren kampt met grote ongelijkheid en sociale en politieke onvrede. Het parlement grijpt de situatie aan om de druk op president Vizcarra nog op te voeren.

Afzettingsprocedure

Onder leiding van parlementsvoorzitter en gezworen tegenstander van Vizcarra, Manuel Arturo Merino de Lama, begint in september 2020 een afzettingsprocedure tegen de president. Aanleiding is een beschuldiging van gesjoemel met overheidscontracten voor Richard Swing – een eerder onbeduidende zanger – onder het presidentschap van Vizcarra. Zowel de president als Richard Swing ontkennen betrokkenheid bij enige wanpraktijken. Voorlopig houdt president Vizcarra stand; hij kan – nog even – aanblijven.

Twee maanden later, begin november 2020, begint er echter opnieuw een afzettingsprocedure. Vizcarra wordt beschuldigd van corruptie en het aannemen van steekpenningen toen hij in 2013-2014 gouverneur was van Moquegua, in het zuiden van Peru. Hij zou betrokken zijn geweest bij het zogenaamde ‘bouwclubschandaal’. Daarbij kocht een kartel van bouwbedrijven overheidsfunctionarissen om – het ging om miljoenen dollars – om zo grote overheidscontracten binnen te halen. Oorspronkelijk zouden daar enkel Peruaanse bouwbedrijven bij betrokken geweest zijn, maar later sloten zich ook buitenlandse bedrijven bij het ‘kartel’ aan.

Onder meer ook het intussen beruchte Braziliaanse Odebrecht. Vermoed wordt dat het bouwkartel al sinds 2001, of mogelijk zelfs al sinds 1996, permanent actief was in Peru. Vizcarra ontkent elke betrokkenheid, en het gerechtelijke onderzoek loopt nog, maar de oppositie in het parlement zag aanwijzingen genoeg om Vizcarra ditmaal wél tot aftreden te dwingen. Dat gebeurde dan ook op 9 november.

‘Moreel niet in staat is het land te leiden’

Net als bij Kuczynski in 2018 stelde de oppositie dat Vizcarra ‘moreel niet in staat is het land te leiden’ door zijn – tot op heden niet bewezen – betrokkenheid bij het bouwclubschandaal. Die morele onbekwaamheidsclausule in de wet is zo vaag dat niemand precies weet wat ze inhoudt. Ze wordt dan ook te pas en te onpas ingeroepen, met name wanneer een president geen meerderheid heeft in het parlement. Zoals Kuczynski in 2018 en nu Vizcarra in 2020. Ze biedt dus eigenlijk een snelle en makkelijke manier aan de oppositiemeerderheid in het parlement om een zittende president van een andere strekking af te zetten, en ze creëert de mogelijkheid van een zogenaamde ‘parlementaire staatsgreep’.

Dat is ook precies waar de demonstranten in Peru nu tegen protesteren. Volgens hen was er – nog – geen of onvoldoende bewijs van corruptie om Vizcarra af te zetten, en was Merino gewoon zelf uit op het presidentschap. Die was immers – nadat vicepresident Mercedes Aráoz in mei opstapte – als parlementsvoorzitter de eerste in lijn om Vizcarra op te volgen als president van Peru. Veel Peruanen zijn er dan ook van overtuigd dat de afzettingsprocedure doorstoken kaart was en dat Merino een verdoken parlementaire staatsgreep gepleegd heeft.

Massale protesten

Merino was zoals gezegd een van de initiatiefnemers van de eerste impeachmentprocedure tegen Vizcarra, en het was zijn parlement dat het belastende audiomateriaal verspreidde. Bovendien zou hij voor de stemming rechtstreeks contact opgenomen hebben met de legertop, wat voor velen een duidelijke aanwijzing is dat hij steun zocht van de strijdkrachten voor een op handen zijnde staatsgreep. Merino zelf zegt dat hij leger en politie gewoon verzocht de rust te bewaren.

Wat er ook van zij, van zodra Merino werd ingezworen als president van Peru op 10 november, braken over heel Peru massale protesten uit. Die werden gewelddadig uiteen geslagen. De clashes tussen betogers en ordediensten maakten tientallen gewonden. Op 14 november vielen de eerste twee doden. Daarop namen zowat alle ministers in Merino’s regering ontslag. Dat leidde er uiteindelijk toe dat ook Merino zelf een dag later, op zondag 15 november, na slechts vijf dagen in functie aftrad als president.

Een doorgewinterd politicus en intellectueel

Het parlement verkoos daarop op 16 november de gematigde Francisco Sagasti Hochhausler tot voorzitter. Die werd daarmee automatisch ook de nieuwe president. Sagasti is een doorgewinterd politicus en intellectueel, lid van de liberale en progressieve centrumpartij Partido Morado – de enige die tégen Vizcarra’s afzetting stemde. Hij staat bekend als rationeel en beheerst, als een verzoener, iemand die compromissen weet te sluiten.

Die eigenschappen zal hij hard nodig hebben om de rust in Peru te doen terugkeren. Sagasti moet nu een overgangsregering leiden tot de nieuw verkozen president aantreedt op 28 juli 2021 (na de geplande verkiezingen op 11 april 2021). Hij erft een land dat zich in een ongeziene crisis bevindt door de vele schandalen van de laatste twintig, dertig jaar, de politieke onrust, de enorme impact van Covid-19 en de daaruit volgende economische en financiële crisis. Sagasti staat dus voor een loodzware taak.

bouwclubschandaal

Peru: Drie presidenten in één week tijd