In de nieuwe rubriek ‘Brussel deze week’ staan we voortaan elke maandag stil bij de politieke, sociale en taalkundige actualiteit in Brussel.

Je zou denken dat militante Franstaligen in de jaren zestig met beide handen hadden getekend voor de manier waarop Brussel en de rand zich anno 2023 ontwikkeld hebben. Toch is er gemor. Want het Nederlands mag dan al geen rol van betekenis meer spelen, er is die groeiende aanwezigheid van het Engels. En dat ligt moeilijk aangezien de idee dat Brussel een francofone stad is zich diep in de Franstalige psyché genesteld heeft.

‘De verfransing van Brussel is een onomkeerbaar proces (un phénomène irréversible) en daar kunnen tegenwerkende maatregelen zoals uitvoeringsbesluiten of taalwetten niets aan veranderen’, aldus Henri Simonet in een berucht interview in Le Soir. We schrijven 1966, een bewogen communautaire tijd waarbij partijen als de VU en het FDF de electorale ladder aan het beklimmen zijn. Had men Simonet & Co. destijds het perspectief van het Brussel van vandaag voorgeschoteld hebben, ze waren beslist beginnen lekkerbekken.

Taalwetgeving

De hoofdstad verzelfstandigde zich tot een derde gewest, weliswaar met institutionele waarborgen voor de Vlamingen, ook al hebben die vooral een theoretische betekenis. Het jaarverslag van vice-gouverneur Jozef Ostyn, in een vorig leven nog kabinetschef bij Brigitte Grouwels (CD&V), is leerrijk over hoe de taalwetgeving in Brussel toegepast wordt – of net niet. Het rapport leest eerder als een ‘blunderboek’ dat haast een profetische betekenis geeft aan de woorden van Simonet, binnenkort een halve eeuw oud.

En dan de demografie. De Brusselse bevolking groeide de voorbije twintig jaar met 20%. Lange tijd ging het bergaf, in die mate dat Brussel met ongeveer 950.000 inwoners gezakt was onder het peil van ’47 als men de bevolkingen van de overeenstemmende 19 gemeenten samentelt. Toen kwam de kentering, vooral vanaf de milleniumwende. En wat opvalt: meer Brusselaars verlaten het gewest dan er van andere gewesten immigreren. Maar dat wordt gecompenseerd door internationale immigratie. De eerlijkheid gebiedt te erkennen dat de groep Nederlandstaligen – wie heeft het vandaag nog over Brusselse Vlamingen? – onder een kritisch punt gezakt is. De gevolgen overstijgen ook de gewestgrenzen.

Sociologische verschuiving

Toen voormalig Brussels burgemeester Freddy Thielemans zijn sjerp aan de haak hing, merkte hij op dat de belangrijkste evolutie die hij tijdens zijn rijke loopbaan zag de vaststelling was dat de sociologische grenzen van Brussel lang niet meer samenvallen met de administratieve. De olievlek waar in de jaren ’60 zo voor gevreesd werd, is er dan toch gekomen. Niet door de uitbreiding van Brussel of het doorvoeren van grenscorrecties, maar door een subtiele sociologische verschuiving.

Maar het Brussel van de jaren ’60 is niet meer. Veel veranderde, te beginnen met de bevolking. Er is de klassieke immigratie van wat toen nog gastarbeiders werd genoemd. Ook de positie van Brussel als Europese hoofdstad zorgde voor internationalisering. Net zoals de inwijking van de voorbije twintig jaar. Als al deze elementen één gevolg hebben, is dat het feit dat de Franse hegemonie er niet sterker van wordt. Uit onderzoek blijkt dat de huistaal – we bankdrukken huistaal – in het derde gewest stilaan de minderheid wordt. Het Frans blijft de lingua franca, ook al is men daar aan Franstalige kant niet gerust in. De idee van Brussel als tweetalige hoofdstad heeft, enkele uitzonderingen niet te na gesproken, bij de Franstalige politiek klasse altijd al gevoelens van onverschilligheid tot regelrechte vijandigheid opgeroepen. Tot vandaag. Nee, voor hen is het een Franstalige stad, punt. Waneer ze dan de taal van Shakespeare terrein zien winnen, dan leidt dat tot gemorrel.

Een bewuste Vlaamse strategie?

Zeker in kringen van Défi, maar niet enkel daar, schreeuwt men moord en brand wanneer het plots over heritage days gaat in plaats ‘patrimoniumdagen’. Verschillende instellingen kregen ook een Engels label. Zo werd de Haven van Brussel simpelweg Port of Brussels, kwam er een Impulse.brussels, talent.brussels, Citydev.brussels, enzovoort. Een kwalijke ontwikkeling en dan is het niet ver meer voor je in het complotdenken belandt. In een recente bijdrage in het Franse tijdschrift Les Cahiers de psychologie politique, komt de historicus en politoloog Jean-Paul Nassaux, tot een wel zeer opmerkelijke theorie. De academicus, tevens verbonden aan het gerenomeerde Crisp, onderzocht hoe de taal van Molière het stelt in de academische wereld, de Europese instellingen, maar ook in Brussel zelf.

Wat dit laatste betreft ontwaart hij een “renoncement francophone”, een Franstalig afhaken zeg maar. Plots vindt men de plaats van de taal in Brussel niet meer zo belangrijk. Waar men vroeger mikte op tweetaligheid, is dat nu meertaligheid geworden, wat het Engels ten goede komt. En dan komt het: dit zou wel eens een bewuste Vlaamse strategie kunnen zijn. Goed beseffend dat een vernederlandsing onmogelijk is, wil men door het promoten van het Engels net de dominante positie van het Frans verzwakken. Uit rancune vanwege het verleden. Hij voegt er zelfs een ideologische dimensie aan toe. Het politiek evenwicht in Vlaanderen is rechtser en de affiniteiten met het neo-liberalisme groter dan in Franstalige België. En is net niet het Engels het vehikel waarmee deze ideologie verspreid wordt? Kortom, een groot, alomvattend project waar Vlaanderen, gedreven door revanchisme, het Frans wil ondergraven door het Engels en, en passant, het denken van Hayek, Friedman en tutti quanti en stoemelings te propageren. Er zijn er voor minder aan de goede zorgen van de Broeders van Liefde toevertrouwd.

Brigitte Grouwels

Een ideologisch, Vlaams complot tegen… het Frans