Vanaf tweede kerstdag — Boxing Day — pleziert de BBC de kijker met een nieuwe Hercule Poirot, gespeeld door John Malkovich. Er vloeide al wat inkt over het uiterlijk van Poirot. Hij verschijnt zonder de typische snor, maar met een sikje. Mon Dieu! De driedelige reeks zorgt echter voor nog extra opschudding: de kijker zal het opkomende fascisme van de dertiger jaren kunnen linken aan de nakende brexit.

Een misdaadklassieker

Agatha Christie schreef haar bekende ‘Het ABC-mysterie‘ (The ABC Murders) in 1935. Daarin wordt de beroemde Belgische detective geconfronteerd met een seriemoordenaar die zijn slachtoffers vermoordt in alfabetische volgorde. De sleutel tot de oplossing van het mysterie vindt Hercule Poirot in de in Engeland destijds gangbare ABC-treingids. Een tipje van de sluier? Sir Carmichael Clarke uit Churston is het derde slachtoffer.

Historische context bij het verhaal

Sara Phelps bewerkte deze misdaadklassieker voor de BBC. Ze voegde ‘een historische context’ toe aan het Agatha Christie-verhaal. Hercule Poirot krijgt in de verhalen van Christie vaak te maken met denigrerende uitspraken over zijn buitenlandse afkomst. Dit gegeven vergroot Phelps uit in haar bewerking. De British Union of Fascists van de Britse fascistenleider uit de jaren ’30, Oswald Mosley, krijgt daarbij een rol op de achtergrond. ‘Hun taalgebruik is exact hetzelfde als dat van brexit en Trump‘, vertelt de scenariste aan The Daily Telegraph. ‘Dat Poirot een gevierde Belgische detective is, uit een ander land, is plotseling problematisch voor hem.’ Het verhaal wordt door Phelps van 1935 naar 1933 verplaatst om de context meer kleur te geven. ‘Het is angstaanjagend hoe vergelijkbaar het allemaal is.’

Poor little Belgians

In het boek zelf beschrijft Agatha Christie hoe de brieven die Hercule Poirot ontvangt van de moordenaar rieken naar een afkeer van foreigners. ‘Verdomde buitenlanders’, klaagt ook een getuige tegen de Belgian detective. Als jong meisje werd de schrijfster geconfronteerd met Belgische vluchtelingen. De Eerste Wereldoorlog woedde volop. Hercule Poirot is gebaseerd op de rijkswachter Jacques Joseph Hamoir. En ja, hij had een typische gendarmensnor. De Belgische vluchtelingenstroom na de Duitse inval vormde meteen de grootste migratiegolf in de geschiedenis van het eiland. De Belgen leefden er in speciaal gebouwde dorpen, hadden hun eigen scholen en bleven onderling de Belgische Frank gebruiken. Zodra de oorlog voorbij was, trok zo’n 90% terug naar huis.

De vluchtelingen werden aanvankelijk met open armen ontvangen. Er braken zelfs vechtpartijen uit om de bagage van de poor little Belgians te dragen. Die liefde duurde echter niet lang. De oorlog sleepte langer aan dan gehoopt. Sommige Belgen bracht men gewoon terug naar hun afhaalpunt. Anderen werden het slachtoffer van verbale en zelfs fysieke agressie. De speciaal gebouwde Belgische dorpen hadden elektriciteit en stromend water, iets wat de ogen uitstak van de minder welgestelde Engelsen.

Britse fascist en Europeaan van het eerste uur

Dat Sara Phelps de brexit nu linkt aan de British Union of Fascists is bijzonder intrigerend. Oswald Mosley, de grote voorman van het Britse fascisme, schreef na de Tweede Wereldoorlog een boekje. Het heet ‘The Alternative’. Daarin pleitte de nog even overtuigde fascist voor een Europese eenheidsstaat. Het traditionele nationalisme was hem te bekrompen. En hij ijverde niet voor een federaal Europa, nee, Mosley droomde van een eengemaakt Europa. Mosley gaf tussen 1953 en 1959 een tijdschrift uit getiteld ‘The European’. Het was zijn campagnemiddel voor een ‘Union of Europe’.

Oswald Mosley had voor de oorlog een politieke carrière met haltes bij de Conservatives en Labour. Hij diende zelfs een jaar in de socialistische regering van premier Ramsay MacDonald. Toen dat kabinet zijn economische voorstellen niet wilde opnemen in het beleid, richtte hij in 1931 een eigen partij op. Na goede relaties met Benito Mussolini, kwam hij in nauw contact met Adolf Hitler. Zodra de wereldoorlog uitbrak belandde hij met zijn echtgenote Diana Mitford – een hevige Hitlerfan – in gevangenschap. Voortaan behoorde Oswald Mosley tot de politieke marginaliteit. Op zich waren zijn Europese inzichten na de oorlog niet nagelnieuw. Al in 1936 schreef Mosley in het boek ‘The World Alternative’ — merk de gelijkaardige titel van het latere boek op — : ‘We will proceed to the general idea of European union built on the firm foundation of justice and economic reality.’ Oswald Mosley stierf berooid in Frankrijk in 1980.

Being John Malkovich

Dat de nieuwe Poirot met geitensik een zekere historische context krijgt, is dus best wel interessant. De vreemdelingenhaat die vandaag in de samenleving bestaat, is inderdaad vergelijkbaar met wat er zich afspeelde in vroegere tijden. Al kun je ook bedenken dat de afkeer voor het vreemde iets van de hele menselijke geschiedenis is. Het koppelen van de British Union of Fascists aan de brexit is dan weer een iets te gemakkelijk pad. Kijk maar naar de ideeën van Oswald Mosley. Niet bepaald een groot eurosceptisch denker.

Voor de doorsneekijker zal de ‘diepere context’ niet echt van belang zijn. De nu al gecontesteerde vertolking — en er is nog geen seconde uitgezonden — van John Malkovich zal voor meer beroering zorgen.

British Union of Fascists

De nieuwe Hercule Poirot en brexit