De hoge Brusselse werkloosheidscijfers zijn dé treffende illustratie van de malaise die de hoofdstedelijke arbeidsmarkt typeert. Vraag en aanbod worstelen met elkaar, maar tegelijkertijd verlaten meer bedrijven het gewest dan er bij komen. Een recent onderzoek, uitgevoerd in opdracht van VOKA, toont aan dat de gevolgen hiervan ingrijpender zijn dan men veelal aan Franstalige kant wil toegeven.

Vorige maand kwam het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) met cijfers rond ‘migrerende bedrijven’ (bedrijven die ofwel naar of uit het gewest verhuizen) voor de dag. Gedurende het vorige decennium, zo blijkt, hebben precies 2.123 bedrijven hun maatschappelijke zetel naar het Brussels gewest overgebracht. Maar in 2.941 gevallen gebeurde net het omgekeerde. Conclusie: een negatief saldo van 818 ondernemingen. Het lijkt een plausibel cijfer, zeker in het licht van een aantal vertrekkers die het nieuws haalden.

De ene na de andere

Enkele jaren geleden verhuisde Delhaize haar hoofdzetel van Molenbeek naar Asse, een tijdje geleden kondigde pralinemaker Leonidas aan Anderlecht voor Nijvel in te ruilen, net zoals Carrefour Evere gaat verlaten voor Zaventem. Het zijn slechts drie voorbeelden, maar wel van bedrijven die behoorlijk wat tewerkstelling creëren. Tekenend is dat de grote advieskantoren, de zogenaamde ‘big four’, de voorbije jaren hun Brusselse stek geruild hebben voor de Vlaamse rand.

Nu ja, zoals Benjamin Disraeli ooit zou gezegd hebben: ‘Er zijn drie soorten leugens: leugens, grove leugens en de statistiek.’ Dat laatste werd door een bepaalde Franstalige pers gebruikt om te nuanceren. ‘818 vertrekkende bedrijven, dat is slechts 0,6 procent van alle Brusselse bedrijven’, klonk het. Nuance alom. Andere verhoudingen zien we in gegevens die Statbel verzamelt. Gegevens uit die hoek tonen aan dat in 2021 alleen al 1.888 Brusselse ondernemingen naar Vlaanderen trokken, 576 meer dan zij die het omgekeerde deden. En nee, u bent niet de enige die met die fameuze 818 bedrijven de wenkbrauwen fronst. Statbel geniet bovendien een erg gedegen reputatie. Bij BISA lijkt alvast geen bereidheid te bestaan de gehanteerde methodologie van het onderzoek met ons te delen. De trend is alleszins duidelijk.

Grotere eensgezindheid, en nu blijven we nog even bij Statbel, bestaat over de werkloosheid in Brussel en de verhouding ten opzichte van de andere gewesten. Gedurende het tweede kwartaal van dit jaar bedroeg de werkloosheid in Vlaanderen nauwelijks 3,1%. Wallonië doet het met 8,6% slechter, maar Brussel spant de kroon met zomaar even 12%. En wat opvalt: de jeugdwerkloosheid ligt met 22% nog een pak hoger. Kortom, al het genuanceren ten spijt, is niet enkel in Denemarken something rotten, ook op de Brusselse arbeidsmarkt loopt heel wat loos.

Lage scholingsgraad

‘Het is een hardnekkig probleem’, zegt ook Jan Van Doren, Directeur van VOKA Metropolitan. ‘En ja, die jeugdwerkloosheid ligt hoog, maar men mag zich daar niet blind op staren. Het plaatje is ruimer. Het is zeker geen exclusief jongerenprobleem. Er zijn ook heel wat langdurige oudere werklozen, alleen maakt men hier geen prioriteit van. Het is echter geweten dat hoe langer iemand werkloos is, hoe moeilijker de terugkeer naar de arbeidsmarkt zal verlopen, als die er al is.’

‘Een activeringsbeleid die naam waardig blijft echter uit, wat een bewuste politieke keuze van de beleidsverantwoordelijken is, onder motto “on ne chasse pas les chômeurs”. Kijkt men naar die groep actief beschikbaren: in 2021 waren er welgeteld 0 sancties, slechts waarschuwingen, 153 om precies te zijn. Voor corona waren er dat echter tien keer meer.Het moet gezegd dat er voor Covid dankzij een jongerenplan een gestage daling kon worden opgemeten, maar die viel stil door de crisis. De Horeca is nu eenmaal een traditionele afzetmarkt voor lager geschoolden’, luidt het.

Scholing

Het is geen overdrijving scholing als een recurrent pijnpunt te omschrijven. We grijpen even terug naar die Statbel-cijfers. De gemiddelde Belgische werkloosheid zit aan 5,7 procent. Differentieert men dat naar opleidingsniveau (hoog, gemiddeld, laag), dan is dat respectievelijk 2,6 procent, 6,6 procent en 15 procent. Anders gesteld: er is een rechtstreeks verband tussen opleiding en werkloosheid. Brussel is er een illustratie van.

‘De taalbarrière is een herkenbaar probleem, zeker voor wie buiten Brussel wil werken’, stelt Jan Van Doren. ‘En dat is net een fundamenteel probleem. Waar je met een behoorlijk vraag in Brussel zit, de werklozen dus, is er in de Rand net een sterk aanbod, ook voor lager geschoolden. Beide op mekaar afstemmen is al jaren eenuitdaging. Positief is alvast dat de VDAB en Actiris recentelijk een nieuw samenwerkingsakkoord hebben gesloten, het vorige dateerde van tien jaar geleden en was dus wel aan een update toe.

De ambitie is om 2.000 extra Brusselse werkzoekenden naar een job in Vlaanderen te richten. Vandaag werken 53.000 Brusselaars, een aantal dat het voorbije decennium met 10.000 toenam. Zonder dit groter te maken dan het is, moet toch erkend worden dat het al stappen in de goede richting zijn. Eigenlijk is een gezonde relatie tussen Brussel en de ruimere rand fundamenteel voor dit specifiek probleem van de arbeidsmarkt. Jammer genoeg staan we daar nog ver van af.’

Kennisintensieve jobs

Het netto verlies van bedrijven zoals BISA het in kaart bracht verbaast niet bij VOKA. ‘Er zijn verschillende redenen waarom bedrijven Brussel verlaten’, aldus Jan Van Doren. ‘Fiscaliteit, mobiliteit, het is gekend. Dit laatste heeft ook een weerslag op de moeilijkheid van het vinden van de juiste mensen, essentieel gezien de krapte op de arbeidsmarkt. Dat op zo’n manier kennisintensieve jobs verloren gaat, heeft een gevolg voor de hele Brusselse arbeidsmarkt, een recente studie die we lieten uitvoeren toont dit aan.’

Jan Van Doren verwijst naar een onderzoek van het Brussels Studies Institute, weliswaar uitgevoerd in opdracht van VOKA Metropolitan. Onderzoekers van de VUB, ULB en KUL stellen hier in eerste instantie vast dat het aandeel kennisintensieve jobs in Brussel groter is dan in beide andere gewesten, 45 procent om precies te zijn, hoger dus dan in Wallonië en Vlaanderen die precies hetzelfde cijfer neerzetten: 31 procent.

Een andere vaststelling is dat dergelijke banen in Brussel stagneren, terwijl ze in de Rand toenemen. Bekeken over de periode 2008-2020 bedroeg de groei van kennisintensieve jobs in Brussel 0,5 procent, drie keer minder dan in Vlaams- en Waals-Brabant (samen 1,5 procent). Het hele Vlaams- en Waalse gewest als telkens één geheel genomen, doen het met respectievelijk 1,3 en 1,1 procent beter dan het derde Brusselse gewest.

‘De gevolgen van deze trend zijn ingrijpender dan men vermoedt’, benadrukt Van Doren. ‘Wellicht de belangrijkste conclusie die uit het onderzoek getrokken wordt is dat honderd kennisintensieve jobs zomaar even 212 extra jobs genereren, waarvan er 112 naar kortgeschoolden gaan. Brussel is een dienstenstad en vervult als meervoudige hoofdstad verschillende taken. Tegelijkertijd zorgt dat ook voor aan banenaanbod dat tegemoet komt aan net die kwetsbare groep werklozen in onze hoofdstad. Men kan dat verlies aan bedrijven maar beter ernstig nemen in plaats van het weg te nuanceren.’

Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA)

Vicieuze cirkel van de Brusselse arbeidsmarkt doorbreken