De handhavingswaanzin begint de spuigaten uit te lopen. De Vivaldiregering vindt het gepast om woonstbetredingen toe te staan bij verdenking van overtreding van de coronaregels — maar niet om illegale migranten uit te zetten. Te veel pizza besteld? Te veel wagens voor de woonst geparkeerd? Of een ’toevallig’ overvliegende politiedrone die met hittegevoelige camera’s in de tuinen en huizen van burgers kan kijken? Allemaal grond voor een woonstbetreding, leek het deze week in de Wetstraat.

Boetes op basis van dronebeelden op privé-terrein?

Het Controleorgaan op de politionele informatie (COC) leek er aanvankelijk geen probleem mee te hebben. Matthias Dobbelaere-Welvaert, privacy-jurist en -activist, licht toe hoe dit mogelijk is. ‘Het inzetten van drones wordt geregeld door artikel 25 van de wet op het politieambt. Dat is in 2018 uit de camerawetgeving gehaald. De redenering daarachter was dat politieagenten zo makkelijker hun werk kunnen doen en gebruik kunnen maken van — toch wel ingrijpende — instrumenten als bodycams en drones.’

‘Het mag dus. Er staat duidelijk in de wet dat de politie gebruik mag maken van luchtvaarttoestellen, dus ook drones. Dit mag wel enkel in niet-besloten, publiek toegankelijke plaatsen. Drones worden al gebruikt bij wegcontroles, vluchtmisdrijven en massabijeenkomsten. Ook voor het opsporen van voortvluchtigen kan men ze inzetten. In al deze gevallen — zeker bij het opsporen van voortvluchtigen — gaat het over ernstige feiten. In dit geval gaat het over een overtreding op het verbod op samenscholing. Die wordt bestraft met een GAS-boete. Het is weliswaar een overtreding, maar het is geen zwaar strafrechtelijk vergrijp.’

‘Je moet je realiseren dat zo een drone niet alleen in staat is om pleinen, parken en de openbare weg te controleren. Door de hoogte en de technische uitrusting (warmtecamera’s, nvda), gecombineerd met de volgebouwde ruimte, zijn die toestellen ook in staat om huizen en tuinen mee te nemen in de observatie. Frank Schuermans (magistraat van het openbaar ministerie binnen het COC, nvda) zegt dat het perfect kan dat zo een drone overvliegt, mensen bespeurt in een tuin en dat er dan ook beboet wordt.’

Woonstbetredingen op basis van dronebeelden?

Maar daar stopt het niet. Het COC ging volgens Dobbelaere-Welvaert nog verder. ‘Indien een drone accidenteel een samenscholing in een tuin of binnen in een huis bemerkt, kan dat volgens Schuermans voldoende aanleiding geven om zelfs binnen te vallen in de woning.’

Over binnenvallen in een huis, de zogenaamde woonstbetreding, bestaat volgens Dobbelaere-Welvaert veel onduidelijkheid en discussie. ‘Dat staat gestipuleerd in artikel 27 van de wet op het politieambt. De politie mag volgens dat artikel een huis binnentreden “wanneer het hun op die plaats gemelde gevaar een uitermate ernstig en ophanden zijnde karakter vertoont dat het leven of de lichamelijke integriteit van personen bedreigt en op geen andere wijze kan worden afgewend”. Volgens mijn interpretatie kan dit artikel in dit geval niet ingeroepen worden. Het werd opgesteld om bijvoorbeeld bij brand of dreigende gasontploffing levens te redden. Maar het COC deelt die visie duidelijk niet.’

België Bananenrepubliek

Dobbelaere-Welvaert vindt dat de overheid in dezen over de schreef gaat en trekt aan de alarmbel. ‘Ik bepaal het politiek en het politioneel beleid niet. Ik ben slechts een privacy-jurist en -activist, maar het is duidelijk dat we in België nood hebben aan een parlementair debat over deze materie. We hebben nog altijd geen coronawet. Alles wordt nog steeds geregeld bij ministerieel besluit. Dat staat niet op de zelfde hoogte als een wet en biedt ook niet dezelfde waarborgen. Het is duidelijk dat België een bananenrepubliek aan het worden is waarbij ook de Raad van State (RvS) haar taak niet vervult. Die hebben nu wel opgetreden voor de vrijheid van religie en het prostitué-bezoek in Brussel, maar over de ongrondwettigheid van de avondklok hebben ze zich niet willen uitspreken. Het is jammer om te moeten vaststellen dat de grendels en de waarborgen die we hebben niet worden nageleefd.’

‘Het zegt misschien iets over de interesses van de leden van de RvS. Na een prostitué-bezoek ga je best te biechten. Maar de avondklok is sociaal veel relevanter. Wat ze daar gedaan hebben is de politiek uit de wind zetten. Ze hebben zich niet ten gronde durven uitspreken. Zo laten ze de mogelijkheid open om wanneer alles achter de rug is toch te besluiten dat de maatregel ongrondwettig was, maar dat zijn vijgen na Pasen. Daar heeft de burger niets aan.’

Onze grondrechten zijn niet verankerd

‘We moeten ons realiseren dat onze grondrechten en de mensenrechten niet onbeweeglijk verankerd zijn’, waarschuwt Dobbelaere-Welvaert. ‘De mensen gaan daar te veel van uit. Onze maatschappij is permanent in beweging. Vooral de interpretatie van die rechten in tijden van crisis en chaos zoals we nu meemaken, is heel belangrijk. De mensen denken dat we een maatschappij hebben voor en na corona, maar dat is niet zo. We hebben ook geen maatschappij voor en na terrorisme gekend. Het is een heel geleidelijke overgang. Er wordt heel geleidelijk geknipt in onze rechten en vrijheden. Men laat ons wennen aan bepaalde maatregelen en later gaan we zien dat we er mee opgescheept zitten.’

‘We moeten blijven waken over onze rechten en vrijheden. Daarom begrijp ik ook niet dat er geen parlementair debat is. Ik begrijp evenmin dat er nog steeds geen coronawet is. Dat stoort mij nog het meest.’

Geen luchtafweer inzetten

Dobbelaere-Welvaert heeft nog goede raad voor de mensen die zich ergeren aan de inzet van drones en op sociale media insinueren dat ze die graag uit de lucht zouden schieten. ‘Politiedrones zijn redelijk stevig en goed gebouwd. Er op schieten moet ik als jurist ten stelligste afraden. Het vernietigen van politiemateriaal is een ernstig vergrijp. Je kan er wel een wc-rol naar werpen, maar het beste wat je kan doen is het overvliegen filmen en daarna klacht gaan neerleggen omdat de drone over je privé-eigendom gevlogen heeft. Dat is de langste en de saaiste weg, maar ook de verstandigste en de meest veilige.’

‘Ik heb er alle begrip voor dat de mensen zich kapot ergeren aan deze praktijken. Ze nemen hier zeer terecht aanstoot aan. Dit hoort niet thuis in een democratie. Dit hoort thuis in China, en laten we het daar maar houden.’

Na afloop van dit interview meldde het COC dat ze gaan onderzoeken hoe de inzet van drones binnen een aanvaardbaar wettelijk kan gebeuren. De maatschappelijke oproer die ontstaan is heeft de magistraten aldaar tot het besef gebracht dat ze de grondrechten van de burger niet zomaar naast zich neer kunnen leggen. Wat ze, voor de duidelijkheid, oorspronkelijk géén probleem vonden.

camerawetgeving

Dobbelaere-Welvaert: ‘Coronasurveillance per drone hoort niet thuis in een democratie’