Sociaal onderneemster, politiek wit konijn of dure vogel? Gisteren lekte uit dat Sihame El Kaouakibi in 2019 — als absolute neofiet in de politiek — zomaar eventjes 50.000 euro ontving van Open VLD om voor die partij op te komen op de lijst voor het Vlaams parlement. Je fors laten betalen door je partij om je politieke carrière te lanceren: hoe (on)ethisch is dat?

El Kaouakibi zorgt voor nervositeit binnen Open VLD

Sociale onderneemster Sihame El Kaouakibi heeft al florissantere tijden gekend. Nadat ze vorige week al zwaar in opspraak kwam wegens vermeend gesjoemel bij haar vzw Let’s Go Urban, bracht collega-journalist Wouter Verschelden gisteren uit dat Sihame in het voorjaar van 2019 het niet onaardige bedrag van € 50.000 aan haar kersverse partij zou hebben gefactureerd. Dit bedrag zou haar door de partijleiding beloofd zijn om haar politieke lancering te ondersteunen. Open VLD ontkent die betaling niet. Maar de partij gaf het bedrag niet aan als verkiezingsuitgaven. El Kaouakibi deed dat zelf wél. Daarmee voedt ze dus de perceptie dat ze pas bereid was om voor de partij te kandideren als er daarvoor eerst ook de nodige centen op tafel kwamen. Vrij opmerkelijk toch voor iemand die van haar maatschappelijk engagement net haar handelsmerk maakte. En die daar ook al flink wat subsidies mee binnenrijfde.

Dat de affaire ook tot enige nervositeit leidt binnen de Open VLD is een understatement. De partijwoordvoerder was gisteren de hele namiddag incomunicado. En Gwendolyn Rutten gaf forfait voor een eerder toegezegd interview in de Terzake-studio. Op Twitter regende het ook boze en ontgoochelde reacties van partijmilitanten. Waarom zou je je immers jarenlang onbezoldigd inzetten voor een partij, terwijl er voor een zogenaamde witte raaf blijkbaar al meteen een flinke zak geld klaarstaat, was daar de teneur. Politicoloog Bart Maddens (KULeuven), die al jarenlang onderzoek doet naar de partijfinanciering in ons land, houdt voorlopig nog liever een slag om de arm. ‘Uiteraard kan dit nieuws bijzonder beschadigend zijn voor Open VLD. Maar ik denk dat we nu eerst de uitleg van de partij zelf moeten afwachten.’

Nieuwkomer

Hoe courant is het dat een nieuwkomer in een partij, zonder enige politieke ervaring, € 50.000 toegeschoven krijgt om ‘gelanceerd te worden’? Zijn er precedenten op dat vlak?
Bart Maddens: ‘Ik heb geen weet van precedenten, maar de hamvraag is natuurlijk: waarvoor diende dat geld? Het is hoogst normaal dat een partij de campagne van haar kandidaten financiert. Zowat 85 procent van de campagne-uitgaven van de individuele kandidaten worden in ons land door de partij betaald.’

Het is onduidelijk of Sihame El Kaouakibi op dat moment ook al echt formeel kandidaat was voor de Antwerpse Open VLD-lijst, dan wel of het geld diende om haar over de streep te trekken. Maakt dit enig verschil?
‘Eigenlijk niet. Een politieke partij kan de voorbereiding van de campagne ook al preventief steunen. En zelfs los van de campagne is het partijen toegestaan om kandidaten te ondersteunen. Bijvoorbeeld om zich in te werken in dossiers of om tijdelijk een medewerker aan te werven. Ik ken er geen andere voorbeelden van, maar het is ook niet verboden. Deze storting kan dus deel hebben uitgemaakt van de onderhandelingen vooraf. In die zin kan je het dus wel beschouwen als een manier om een kandidaat te lokken. Dat klopt. Maar wettelijk zie ik geen bezwaar.’

Verkiezingsuitgaven

Moeten we ons dan geen vragen stellen bij een cultuur waarbij politieke partijen — die in ons land bijzonder goed bij kas zitten — met een zak geld zwaaien naar potentiële stemmenkanonnen?
‘Het aantal kandidaten dat dergelijke bedragen mag uitgeven, is natuurlijk heel beperkt. Het gaat enkel om een handvol mensen bovenaan de lijst. Dat bedrag zelf wordt bepaald door het aantal kiezers. In Antwerpen lag de limiet daarvoor in 2019 op zowat € 54.000.’

‘Voor alle andere effectieve kandidaten blijven die uitgaven beperkt tot maximaal € 5000. Partijen hebben daar nu eenmaal een flink budget voor. En voor kandidaten die twijfelen, kan zo’n financieel duwtje in de rug hen misschien wel over de streep trekken.’

In dit concrete geval zou de partij de factuur van Sihame El Kaouakibi niet hebben aangegeven als verkiezingsuitgaven. Bestaan er beperkingen op de andere uitgaven die politieke partijen doen?
‘Eigenlijk zijn ze daar volledig vrij in, op die ene beperking na dat de andere uitgaven wel moeten passen binnen de doelstellingen van de vzw die zo’n partij is. Maar dit is heel vaag bepaald. Het valt in praktijk dan ook maar heel lastig tot in detail te controleren. De rekeningen van de partij moeten elk jaar gepubliceerd worden. Ze kunnen door iedereen worden ingekeken. Maar het blijft natuurlijk heel lastig om exact uit te vissen wat er nu precies onder bepaalde grote uitgavenposten valt. Maar als het inderdaad klopt — zoals ik vandaag las — dat het geld besteed werd om filmpjes op te nemen, dan houdt het verhaal van de partij dat dit géén verkiezingsuitgaven waren natuurlijk geen steek.’

Particratie

Begrijpt u dat trouwe partijmilitanten zich toch wel wat bedrogen voelen als ze vernemen dat er voor een witte raaf meteen een fraaie cheque klaarligt?
‘Dit is het algemene probleem van de zogenaamde witte konijnen, die natuurlijk altijd andere kandidaten over het hoofd springen. Dit wekt intern ongetwijfeld frustratie op, maar dit is in elke partij het geval. Als dit geld diende voor de campagne, is er geen vuiltje aan de lucht. Op voorwaarde natuurlijk dat het ook zo aangegeven werd. Was het bedoeld om haar te helpen haar kandidatuur voor te bereiden, dan kan dit strikt genomen ook nog door de beugel. Was het echt een soort afkoopprijs, dan is er wél een probleem. Maar dit is vooralsnog niet bewezen.’

U toonde in uw boek De prijs van de politiek aan dat partijen zowat 80 procent van hun inkomsten uit overheidsdotaties — en dus belastinggeld — halen. Is het niet wrang dat deze centen dan blijkbaar gebruikt worden om interessante kandidaten af te kopen?
‘Zo zit het systeem nu eenmaal in elkaar. In ons land beslissen partijen wie naar het parlement mag, via de plaatsen op de lijst. Die kandidaten kunnen vervolgens veel meer geld spenderen voor hun campagne. En de partij kan beslissen om hen los daarvan ook financieel nog extra te ondersteunen. Dit is het algemene probleem van de particratie in ons land, dat vandaag nog maar eens geïllustreerd wordt.’

In welke mate kan dit nieuwe verhaal rond hun Antwerpse wit konijn de Open VLD verder beschadigen?
‘Ik weet eerlijk gezegd niet of deze affaire op zich nu zo zwaar weegt, maar ze voedt natuurlijk wel de schandaalsfeer die er al rond haar persoontje hing. Open VLD zou er dus best aan doen om heel snel duidelijkheid te verschaffen, want beter wordt de partij hier zeker niet van.’

campagne-uitgaven

Bart Maddens: ‘Zaak El Kaouakibi illustreert algemeen probleem particratie in België’