Vorige week woensdag vond in de Commissie voor Grondwet en Institutionele Vernieuwing van de Kamer een hoorzitting plaats over de partijfinanciering. Er lagen drie wetsvoorstellen op tafel: twee van de groenen (met Kristof Calvo als hoofdindiener) en één van de Parti Socialiste (PS).

Vivaldi-frustraties

Twee Vivaldi-frustraties liggen aan de basis van de voorstellen. Sommigen kunnen maar moeilijk verkroppen dat de N-VA, dankzij haar opeenvolgende verkiezingsoverwinningen, over enorm veel geld beschikt en daarmee een groot kantoorgebouw heeft kunnen kopen in Brussel. De tweede frustratie is dat Vlaams Belang, N-VA en PVDA/PTB zo sterk inzetten op sociale media en daarmee veel succes lijken te hebben.

Zowel PS als de groenen willen het adverteren op sociale media beperken via een algemene regel. De Franstalige socialisten stellen voor om tijdens de sperperiode (vier maanden voor de verkiezingen) een algemeen verbod in te voeren op commerciële reclame door partijen en kandidaten in de media.

Daardoor zouden niet enkel betalende boodschappen op internet of Facebook verboden worden, maar ook reclame in de pers. Ter herinnering: er geldt nu al een verbod op commerciële reclameborden, affiches en radio- en televisiespots. Met het PS-voorstel zouden er tijdens de sperperiode amper nog commerciële campagnemiddelen overblijven voor de partijen. Enkel het verspreiden van drukwerk via de post zou nog kunnen.

Communicatie buiten de sperperiode

Het voorstel van Kristof Calvo heeft dan weer betrekking op de communicatie buiten de sperperiode. Hij wil alle uitgaven voor informatievoorziening, propaganda en reclame beperken tot één miljoen euro per jaar. Dan gaat het zowel om uitgaven van mandatarissen als van partijen.

Nu bestaat er al een uitgavenplafond voor partijen en kandidaten tijdens de sperperiode. De groenen zouden een vergelijkbaar systeem willen voor communicatie-uitgaven tussen de verkiezingen door. Op die manier willen ze de in hun ogen excessieve uitgaven voor advertenties op sociale media aan banden leggen.

Het instellen van zo een algemeen uitgavenplafond zou alvast een enorme administratieve rompslomp met zich meebrengen. Partijen én mandatarissen zouden hun communicatie-uitgaven dan moeten aangeven (zoals nu al het geval is met verkiezingsuitgaven), zodat de Controlecommissie kan nagaan of ze onder het plafond van één miljoen zijn gebleven.

Het is onduidelijk of ook personeelskosten, bijvoorbeeld voor communicatie-experts, onder dit uitgavenplafond zouden vallen. Naar aanleiding van de zaak van Sihame El Kaouakibi was er vorig jaar nog discussie over de vraag of personeelskosten dienen te worden beschouwd als verkiezingsuitgaven. Deze belangrijke kwestie is nooit uitgeklaard. In de plaats van voortdurend nieuwe regels te bedenken zou het parlement er beter eerst voor zorgen dat de bestaande regels duidelijk en waterdicht zijn.

Vreemdsoortig masochisme

Meer ten gronde getuigen zowel het voorstel van de PS als dat van Calvo van een vreemdsoortig masochisme. Rechtstreeks communiceren met de burgers, zowel tijdens de campagne als daarbuiten, is een kerntaak van politieke partijen. Maar de politici lijken er op gebrand om zichzelf zoveel mogelijk buitenspel te zetten wat dat betreft.

Dat is nu al zo tijdens de verkiezingscampagne. Een gewone kandidaat mag slechts 5.000 euro uitgeven, wat in een grote provinciale kieskring haast neerkomt op een campagneverbod. Temeer omdat de partij beslag legt op het grootste deel van dat die uitgaven. Met de voorstellen van de groenen en de PS zouden de communicatiemogelijkheden van partijen en politici nog veel meer worden beknot.

Verdrongen politici

Op die manier geven politici de regie inzake communicatie nog meer dan nu al het geval is uit handen. Als de partijen amper nog mogen communiceren, dan springen de media in dat gat. En die zijn, eufemistisch gezegd, niet altijd even onpartijdig.

Maar ook de zogenaamde ‘derden’ dreigen de partijen en de politici te verdringen. Dat zijn drukkingsgroepen, vakbonden, werkgeversorganisaties, ziekenfondsen enzovoort. Die kunnen onbeperkt propaganda blijven voeren voor of tegen partijen. Als een partij wil vermijden dat die uitgaven door derden als partij-uitgaven worden beschouwd, dan moet die partij enkel per brief vragen om de campagne stop te zetten, maar dat is een formaliteit.

En dan is er de kwestie van het vastgoed. Kristof Calvo vindt het onaanvaardbaar dat de partijen hun dotaties gebruiken voor winstgevende investeringen in vastgoed. Om dat te beletten heeft hij een limitatieve lijst opgesteld van activiteiten en doeleinden waarvoor partijen nog uitgaven mogen doen. ‘Investeren in vastgoed’ is daar uiteraard niet bij, maar voor het overige is de lijst vrij ruim. Zo mogen partijen nog steeds geld uitgeven voor huisvesting, of een oorlogskas aanleggen.

Beleggen als een goede huisvader?

Maar als partijen geld mogen opzijzetten voor toekomstige uitgaven, is het dan niet logisch dat ze dat geld beheren als een goede huisvader, en dus beleggen? Een belegging in vastgoed is volgens Calvo uit den boze. Maar een belegging in fondsen, aandelen of… vastgoedcertificaten zou wel nog kunnen.

Van alle mogelijke beleggingen lijkt de rechtstreekse link met de partijwerking nochtans het meest evident in het geval van beleggingen in fysiek vastgoed. Door een aantal extra verdiepingen van een kantoorgebouw aan te kopen en te verhuren creëert de partij als het ware een huisvestingsreserve voor eventueel bijkomend personeel in de toekomst. Wat is daar mis mee?

Snoeien in dotaties

Het voorstel van de groenen is niet meer dan Kurieren am Symptom. Het werkelijke probleem is dat de politieke partijen zwemmen in het geld, als gevolg van de overvloedige overheidsfinanciering. In de plaats van zich te moeien met de manier waarop de partijen dat geld besteden zou de overheid beter snoeien in de dotaties.

Dat de geldstroom naar de centrale partijkas zo groot is komt ook omdat de partijen beslag leggen op fractiemiddelen en fractiepersoneel. Die dienen in principe om de parlementsleden te ondersteunen, maar ze worden vaak misbruikt voor de partij. Het zou al een hele stap vooruit zijn mocht men, zoals in veel andere landen, fractiefinanciering en partijfinanciering duidelijk gescheiden houden.

Voor die fundamentele discussie zijn de politici duidelijk niet klaar. Nochtans stelt het Vivaldi-regeerakkoord een hervorming van de partijfinanciering in het vooruitzicht, zij het in zeer vage termen. Maar de voorstellen van de groenen en de PS staan los daarvan. Ze werden duidelijk niet doorgepraat binnen de meerderheid en maken dan ook weinig kans. Het is deels uit frustratie over het uitblijven van een grondige hervorming dat Kristof Calvo nu uitpakt met een paar concrete voorstellen. Daarmee wil hij vooral de meer fundamentele discussie ’triggeren’, zoals hij het zelf stelde tijdens de hoorzitting.

Maar het animo bij de meerderheid om eens stevig aan de boom van de partijfinanciering te schudden is duidelijk niet zo groot. Want dan riskeert men in eigen vlees te moeten snijden. En daarvoor zijn de verkiezingen al te dichtbij.

campagneverbod

Komt er wel een hervorming van de partijfinanciering?